Cezalandırıcı Tazminata Hükmedilen Yabancı Mahkeme Kararlarının Tenfizi
Emirhan KALLENCİ
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
BİR ANGLO-AMERİKAN HUKUKU FENOMENİ:
CEZALANDIRICI TAZMİNAT
I. CEZALANDIRICI TAZMİNAT KURUMUNUN TANIMI VE TARİHSEL GELİŞİMİ . 7
A. Tanım 7
B. Tarihsel Gelişim 9
1. Özel Hukuk Alanında Cezalandırma Fikrinin Antik Kökleri . 11
2. İngiliz Hukuk Tarihinde Cezalandırıcı Tazminat (İbretlik Tazminat) . 12
a. İlk Uygulamalar . 12
b. Cezalandırıcı Tazminat Uygulamalarının Sınırlandırılması: Kategori ve Dava Sebebi Testleri 15
(1). Kategori Testi 15
(2). Dava Sebebi Testi (1992-2001) . 16
3. Amerikan Hukuk Tarihinde Cezalandırıcı Tazminat . 17
a. 18. ve 19. Yüzyıl Cezalandırıcı Tazminat Uygulamaları: Mağduru Aşağılayıcı ve Tahkir Edici Haksız Fiillerin Cezalandırılması . 18
b. 20. Yüzyılın İlk Yarısındaki Cezalandırıcı Tazminat Uygulamaları: Gücün Kötüye Kullanımının Cezalandırılması . 20 VI
c. 20. Yüzyılın İkinci Yarısından Günümüze Cezalandırıcı Tazminat Uygulamaları: Caydırıcılık İşlevinin Ön Plana Çıkışı . 23
II. CEZALANDIRICI TAZMİNAT YAPTIRIMININ AMAÇLARI . 27
A. Ödetme . 32
B. Caydırma/Önleme . 35
C. Telafi . 39
III. İNGİLİZ VE AMERİKAN HUKUKLARINDA GÜNCEL CEZALANDIRICI TAZMİNAT UYGULAMALARI 41
A. İngiliz Hukukundaki Güncel Uygulamalar 41
1. Cezalandırıcı Tazminata Hükmedilebilmesi İçin Gereken Şartlar . 41
a. Kategori Testi 41
(1). Kamu Görevlilerinin Baskıcı, Keyfi veya Anayasaya Aykırı Davrandıkları Durumlar . 41
(2). Failin Hukuka Aykırı Eylemi Gerçekleştirirken Ödeyeceğini Öngördüğü Tazminattan Daha Fazla Kazanç Elde Edebileceğini Hesaplayarak Hareket Ettiği Durumlar 43
(3). Yasaların Açıkça Cezalandırıcı Tazminat Öngördüğü Durumlar . 45
b. Ancak ve Ancak Testi . 46
c. Davacı Cezalandırılması Gereken Bir Davranışın Mağduru Olmalıdır . 47
d. Davalının Aynı Zamanda Bir Ceza Hukuku Yaptırımına Maruz Kaldığı Durumlar . 48
e. Çok Sayıda Zarar Görenin Bulunduğu Durumlar . 49
f. Davalının İyi Niyeti . 50
2. İngiliz Hukukunda Cezalandırıcı Tazminata İlişkin Diğer Bazı Özellikler . 51
a. Tazminatın Hesaplanması . 51
b. Jürinin Yönlendirilmesi ve Kararların Denetimi . 53
c. Cezalandırıcı Tazminata Hükmedilebilmesi İçin Talep Edilmesi Zorunluluğu ve İspat Kuralları 54
3. İngiliz Hukukunda Cezalandırıcı Tazminat Yaptırımına Yöneltilen Eleştiriler ve Reform Çalışmaları 55
a. Eleştiriler . 56
(1). Cezalandırıcı Tazminat Yaptırımının Ceza Hukuku-Özel Hukuk Ayrımı Açısından Uygunsuz Olduğuna Dair Eleştiriler . 56
(2). Öngörülemezlik ve Fahiş Miktarlardaki Cezalandırıcı Tazminat Kararlarına İlişkin Eleştiriler 58
(3). Cezalandırıcı Tazminatın Davacı İçin Bir Talih Kuşu Oluşuna İlişkin Eleştiriler . 59
b. Reform Önerileri . 60
B. Amerikan Hukukundaki Güncel Uygulamalar . 61
1. Genel Olarak 61
2. Cezalandırıcı Tazminata Hükmedilebilmesi İçin Gereken Şartlar . 64
a. Failin Kusur Derecesi ve Cezalandırıcı Tazminat Sorumluluğu Doğuran Eylemin Nitelikleri . 64
b. Gerçek Zararın Varlığı Şartı 66
c. Kabul Edilen Delil Standardı 67
3. Cezalandırıcı Tazminata İlişkin Diğer Bazı Özellikler 68
a. Jüri ve Yargıçların Rolü 68
b. Tazminat Miktarının Belirlenmesinde Kullanılan Ölçütler . 69
c. Davalının Aynı Zamanda Bir Ceza Hukuku Yaptırımına Maruz Kaldığı Durumlar . 71
4. Cezalandırıcı Tazminata İlişkin Eleştiriler ve Getirilen Sınırlamalar 72
a. Amerikan Yüksek Mahkemesi’nin “Cezalandırıcı Tazminatın Anayasal Sınırları” Konusunda İncelemeleri . 74
b. Alt Derece Federal Mahkemeler ve Eyalet Mahkemelerinin Cezalandırıcı Tazminatın Sınırlandırılmasına Yönelik Adımları . 80
c. Kongre ve Eyalet Kanun Yapıcılarının Cezalandırıcı Tazminatın Sınırlandırılmasına Yönelik Adımları . 81
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRK ÖZEL HUKUKUNDA CEZALANDIRMA DÜŞÜNCESİ: CEZALANDIRICI TAZMİNAT BENZERİ YAPTIRIMLAR
I. GENEL OLARAK 85
II. TÜRK SORUMLULUK HUKUKU VE MADDİ TAZMİNAT YAPTIRIMI 87
A. Sorumluluk Kavramı 87
B. Türk Özel Hukukunda Maddi Tazminat . 89
1. Genel olarak . 89
2. Hükmedilecek Tazminat Miktarının Tayini . 90
a. Zararın Belirlenmesi 91
(1). Fiilî Zarar-Mahrum Kalınan Kâr . 93
(2). Doğrudan Zarar-Dolaylı Zarar-Yansıma Zarar . 94
(3). Mevcut Zarar-Müstakbel Zarar-Muhtemel Zarar . 95
(4). Şahsa İlişkin Zarar-Eşyaya İlişkin Zarar-Diğer Zarar . 96
(5). Olumlu Zarar-Olumsuz Zarar 97
b. Tam Tazmin İlkesi ve Zenginleşme Yasağı Çerçevesinde Hâkim Tarafından Yapılacak İndirim 98
3. Türk Sorumluluk Hukukunda Tazminatın Amaçları . 104
III. TÜRK ÖZEL HUKUKUNDA CEZALANDIRICI TAZMİNAT ESİNTİLERİ . 107
A. Genel Olarak . 107
B. Zarar Miktarını Aşan ya da Zarar Olmasa Dahi Hükmedilebilir Olan Tazminatları İzahta Başvurulan Hukuki Kurumlar . 110
1. Medeni Ceza (Özel Hukuk Cezası) 110
2. Ceza Koşulu (Cezai Şart) . 115
3. Götürü Tazminat 121
C. Türk Hukukundaki Cezalandırıcı Tazminat Benzeri Yaptırımlar . 124
1. Manevi Tazminat 124
2. İcra Hukuku Tazminatları 130
a. Genel Olarak 130
b. İcra İnkâr ve Haksız Takip Tazminatları 131
3. FSEK m. 68’de Öngörülen Üç Kat Tazminat 137
4. RKHK m. 58’de Öngörülen Üç Kat Tazminat . 142
5. Çek Tazminatı 146
6. İş Hukuku Tazminatları 151
a. İhbar Tazminatı . 151
b. Kötü Niyetli Fesih Tazminatı 153
c. İş Güvencesi Tazminatı . 155
d. Ayrımcılık Tazminatı 158
e. Sendikal Tazminat . 161
7. Yeniden Kiralama Yasağına Aykırılık Tazminatı 163
8. Gerçek Olmayan Vekâletsiz İşgörmede Kazanç Devri Yaptırımı 167
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
CEZALANDIRICI TAZMİNATA HÜKMEDİLEN İNGİLİZ VE AMERİKAN MAHKEME KARARLARININ TÜRKİYE’DE TENFİZİ
I. GENEL OLARAK 175
II. YABANCI MAHKEME KARARLARININ MÖHUK’A GÖRE TENFİZİ 176
A. Tenfizin Ön şartları. 176
1. Yabancı Mahkeme Tarafından Verilmiş Bir Kararın Bulunması 176
2. Yabancı Mahkeme Kararının Özel Hukuka İlişkin Olması 177
3. Yabancı Mahkeme Kararının Kesinleşmiş Olması 178
B. Tenfizde Aranan Asli Şartlar 179
1. Karşılıklılık. 179
2. Tenfizi İstenen Kararı Veren Mahkemenin Yetkisi . 182
3. Kamu Düzenine Uygunluk . 187
4. Yabancı Mahkemece Davalının Savunma Haklarının İhlal Edilmemesi 190
C. Tenfiz Usulü . 190
1. Görevli ve Yetkili Mahkeme 190
2. İstem ve Dilekçe . 192
3. Tebligat. 193
4. Harç 195
5. Teminat. 196
6. Yargılama Usulü 198
7. İtirazlar . 198
8. Karar . 199
9. Kanun Yolları . 200
III. İNGİLİZ VE AMERİKAN MAHKEMELERİNCE CEZALANDIRICI TAZMİNATA HÜKMEDİLEN KARARLARIN TENFİZİ BAKIMINDAN ÖZELLİK ARZ EDEN DURUMLAR 201
A. Cezalandırıcı Tazminat Yaptırımının Vasıflandırılması 201
1. Genel Olarak 201
2. Öğretideki Görüşler 202
3. Değerlendirmemiz 204
B. Cezalandırıcı Tazminata Hükmeden Yabancı Mahkemenin Yetkisi Bakımından Yapılacak Değerlendirme 209
1. Münhasır Yetki Denetimi . 209
2. Aşırı Yetki Denetimi 209
a. Denetimde Uygulanacak Hukuk ve Esas Alınacak Ölçütler . 209
b. Kararı Veren Yabancı Mahkemede Yapılacak İtiraz 211
c. İngiliz ve Amerikan Hukuklarındaki Aşırı Yetki Kuralları 213
(1). İngiltere . 215
(2). Amerika Birleşik Devletleri 220
C. Karşılıklılık Şartı Bakımından Yapılacak Değerlendirme 241
1. Genel Olarak 241
2. İngiltere 242
3. Amerika Birleşik Devletleri . 249
D. Kamu Düzenine Aykırılık Bakımından Yapılacak Değerlendirme 258
1. Genel olarak . 258
2. Öğretideki Görüşler 258
3. Kara Avrupası Hukuk Sistemini Benimseyen Bazı Ülkelerdeki Yüksek Mahkemelerin Konuya Yaklaşımları . 261
4. Değerlendirmemiz 267
a. Genel Olarak 267
b. Tam Tazmin İlkesi ve Zenginleşme Yasağı 270
c. Kanunilik İlkesi . 271
d. Ölçülülük İlkesi . 275
E. Kısmi Tenfiz Konusunda Ortaya Çıkabilecek Sorunlar . 279
SONUÇ 285
KAYNAKÇA . 293
