Cezayir Aile Kanununun 1917 Osmanlı Hukuk-I Aile Kararnamesi ile Mukayesesi
Dr. Abdelbasset KHALED
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ.5
İÇİNDEKİLER.7
KISALTMALAR 17
GİRİŞ . 19
BIRINCI BÖLÜM
CEZAYİR AİLE KANUNU İLE OSMANLI HUKUK-İ
AİLE KARARNAMESİ’NE GENEL BAKIŞ
CEZAYİR AİLE KANUNU İLE OSMANLI HUKUK-I AİLE KARARNAMESİ’Nİ
DOĞURAN SEBEPLERİN AÇISINDAN MUKAYESESİ. 29
Cezayir Aile Kanunu Doğuran Sebepler. 29
Cezayir Siyasi Tarihi 29
İslam Fethinden Önceki Aşama MÖ 4 - MS 667. 29
İslam Fetih Aşaması MS 667'den 1518'e Kadar . 30
Osmanlı Hâkimiyetinin Aşaması MS 1518'den 1830'a Kadar. 31
Fransız Sömürgeciliğinin Aşaması 1830'dan 1962'ye Kadar 32
Ulusal Bağımsızlık Sonrası Aşama 34
Cezayir Devlet Yapısı. 37
Yürütme Organı . 37
Yasama Organı . 39
(1) Kanun Teklifi/Tasarısı 40
(2) Tasarı Veya Teklif Üzerindeki Görüşmeler Aşaması 41
(3) Görüşme ve Oylama Aşaması . 41
(4) Kanun Çıkarılması 42
(5) Kanun Yayınlanması 42
(6) Yasa Denetimi . 43
Yargı Organı . 45
(1) Cezayir'de Yargı Organının Yapısal Organizasyonu . 45
(2) Cezayir'de Adli Personeli. 47
Hukuki Dayanaklar 48
Siyasi ve Sosyal Sebepler 53
Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi’ni Doğuran Sebepler 55
Hukuki Sebepler 55
Siyasi, Sosyal ve İktisadi Sebepler. 56
Kadının Sosyal Statüsünde Ortaya Çıkan Değişiklikler ve Kadın
8 İçindekiler
Hareketleri 57
Fikir Hareketleri. 58
CEZAYİR AİLE KANUNU İLE OSMANLI HUKUK-I AİLE KARARNAMESİ’NİN
HAZIRLANIŞ VE SİSTEMATİK AÇISINDAN MUKAYESESİ59
Cezayir Aile Kanunu’nun Hazırlanışı ve Sistematiği . 59
Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin Hazırlanışı ve Sistematiği 61
III. CEZAYİR AİLE KANUNU İLE OSMANLI HUKUK-I AİLE KARARNAMESİ’NİN
ÖZELLİKLERİ AÇISINDAN MUKAYESESİ62
Cezayir Aile Kanunu’nun Özellikleri . 62
Bağımsızlık Sonrası Aile Hükümlerini Elde Alan İlk Kanun. 63
Şer’i otorite . 63
Cezayir Toplumunun Geleneklerine Uygunluğu 64
Aile ile ilgili tüm hükümleri içermektir 65
Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin Özellikleri 65
İlk kanun Oluşu 66
Üçlü karakteri 66
Dört Sünni Mezhepten İstifade Etmesi . 67
Yargı Birliğini Temin Etmesi. 68
Evlenme ve boşanmada devletin kontrolünü Genişletilmesi 69
Kazaî Boşanma (Tefrik) 69
Çok Evliliğin Sınırlanması. 70
CEZAYİR AİLE KANUNU’NUN TADİLİ İLE OSMANLI HUKUK-I AİLE
KARARNAMESİ’NİN İLGASI.71
Cezayir Aile Kanunu’nun Tadili 71
Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin İlgası ve Arap Ülkelerindeki Aile
Kanunlarına Tesiri 84
İKINCI BÖLÜM
CEZAYİR AİLE KANUNU VE OSMANLI HUKUK-İ AİLE
KARARNAMESİ'NDE NİKAH VE HÜKÜMLERİ
CEZAYİR AİLE KANUNU İLE OSMANLI HUKUK-İ AİLE KARARNAMESİ’NDE
UMUMİ OLARAK NİKÂH VE NİŞANLANMA .89
İslam Hukuku, CAK ve Osmanlı Hukuk-ı Aile kararnamesi'nde Nikâh
Kavramı ve Mahiyeti 89
Nikâh (İzdivaç) Tarifi 90
Hukuki Tanım 92
Evliliğin Mahiyeti. 94
Değerlendirme 96
İslam Hukuku, CAK ve Osmanlı Hukuk-ı Aile kararnamesi'nde
Nişanlanmanın Mahiyeti 96
İçindekiler 9
Nişanlanma Fıkhi ve Hukuki Niteliği . 96
Nişanlanmanın Tanımı . 96
Nişanlanma Fıkhi Niteliği . 97
Nişanlanma Hukuki Niteliği 97
Nişanın Bozulması ve Hukuki Sonuçları 98
İslam Hukukunda Nişanın Bozulması ve Hukuki Sonuçları. 98
Cezayir Aile Kanunu ve Osmanlı Hukuk-ı Aile kararnamesi'nde
Nişanın Bozulması ve Hukuki Sonuçları . 100
(1) Mehrin Hükmü 100
(2) Hediyelerin Hükmü . 101
Nişanı Bozulmasından Kaynaklanan Maddi ve Manevi Zararın
Tazmini . 102
İslam Hukukunda . 102
(1) Nişanın Bozulmasından Doğabilecek Maddi Ve Manevi
Zarar Çeşitleri 103
(2) Klasik Fıkıhta Nişanın Bozulmasından Kaynaklanan Maddi
ve Manevi Zararın Tazminine İlişkin Hükümler. 104
(3) Modern Fıkıhta Nişanın Bozulmasından Kaynaklanan
Maddi ve Manevi Zararın Tazminatına İlişkin Hükümler. 104
Cezayir Aile Kanunu ve Osmanlı Hukuk-ı Aile kararnamesi'nde 106
Fatiha ile Nişanlanma . 108
Değerlendirme 108
Nikâh Akdinin Rükünleri 109
İslam Hukuku, Cezayir Aile Kanunu ve Osmanlı Hukuk-i Aile
kararnamesi'nde Nikâh Akdinin Rükünlerinin Belirlenmesi . 109
İslam Hukukunda Nikâh Akdinin Rükünleri 110
Cezayir Aile Kanunu ve Osmanlı Hukuk-i Aile Kararnamesi'nde 112
Nikâh Akdinde Rıza Rüknü ve Bulunmamasının Etkisi 113
Nikâh Akdinde Rıza Rüknünün Anlamı. 114
(1) İcap ve Kabul . 114
İcap ve Kabulün Şartları 115
Nikâha Delalet Eden Lafızlar. 115
(a) Üzerinde İttifak Edilen Lafızlar. 116
(b) Üzerinde İhtilaf Edilen Lafızlar. 116
(c) İcap ve Kabulü Açıklamak Üzere Kullanılacak Dil. 117
(ç) İcap ve Kabulü Açıklamak Üzere Kelimelerin Kipi
ve Zamanı 118
(d) Rıza Açıklama Yolları 119
Dilsizler Tarafından Yapılan İcap ve Kabul 119
İcap ve kabulün Mektup (Yazışma) ve Elçi
yoluyla Açıklaması. 120
10 İçindekiler
İcap ve Kabulün Modern İletişim Araçlarıyla
Açıklaması 121
Nikâh Akdinde İcap ve Kabulün Bulunmamasının Hükümleri 122
(1) İslam Hukukunda. 122
(2) Cezayir Aile Kanunu ve Osmanlı Hukuk-ı Aile
kararnamesi'nde 122
Değerlendirme 123
Nikâh Akdinin Şartları ve Bulunmamasının Hükümleri 123
Nikâh Akdinin Şartları . 123
Nikâhın Esasa Ait (Objektif) Şartları . 125
(1) Evlenme Ehliyeti 125
İslam Hukukunda 126
Cezayir Aile Kanunu ve Osmanlı Hukuk-ı Aile
kararnamesi'nde . 131
(a) Evlenme Yaşını Doldurmamış Kişi İçin Adli İzin
Kriterleri . 132
iii. Değerlendirme 134
(2) Nikâh Akdinde Mehir. 135
Mehrin tarifi ve hukuki dayanağı 135
Mehrin Hükmü 137
iii. Mehir Çeşitleri 139
(a) Ödeme Zamanı Yönünden Mehrin Çeşitleri. 140
(b) Miktarına Göre Mehrin Çeşitleri 142
iiii. Mehrin Edasını Gerektiren Sebepler. 143
(a) Mehrin Tamamının Edasını Gerektiren Sebepler. 143
Gerçek cinsî birleşme (hakiki duhul) . 143
Taraflardan Birinin Öümü143
Halveti sahiha 144
(b) Yarısının Edasını Gerektiren Sebepler 148
(c) Mehr-i Misil Verilmesi Gereken Sebep 148
(ç) Mut’a Verilmesi Gereken Sebep 153
Mehrin Düşmesi 153
Mehre İlişkin İhtilaflar. 153
(a) Mehrin Türü Konusunda ihtilaf 153
(b) Mehri müsemmanın miktarında ihtilaf 154
(c) Mehr-i muaccelin tesliminde ihtilaf . 154
Değerlendirme 156
(3) Nikâh Akdinde Velayet 157
Nikâh Akdinde Velayet Mefhumu ve Şartları157
(a) Velayetin Sözlük Anlamı ve Tarifi . 157
İçindekiler 11
(b) Evlilikte Velayetin Amacı . 158
Tam Ehliyetli Kadınların Evlendirme Velayeti. 160
iii. Tam Ehliyetli ve Bakire Kadının Zorla Evlendirmesi 160
Tam Ehliyetli Kadının Kendini Evlendirme Meselesi
(velisiz evlenme). 162
Velayetin Yakından Uzağa Geçmesi . 167
(a) İslam Hukuknda . 167
Velayetin Yakından Uzağa Geçmesinin
Sebepleri. 167
Velayette Öncelik Hakkı 168
Küçükleri Evlendirme Velayeti 170
(b) Cezayir Aile Kanunu ve Hukuk-ı Aile
Kararnamesi’nde . 171
Nikâh Akdinde Velî Şartının Bulunmamasının
Hükümleri 171
(a) İslam Hukukunda. 171
(b) Cezayir Aile Kanunu ve Osmanlı Hukuk-ı Aile
kararnamesi'nde 172
vii. Değerlendirme . 172
(4) Nikâh Akdinde Şahitik Şartı. 173
İslam Hukuknda 173
Cezayir Aile Kanunu ve Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde. 176
iii. Nikahu’s-Sir (Gizli Nikâh) 177
(a) İslam Hukukunda. 177
(b) Cezayir Aile Kanunu ve Osmanlı Hukuk-ı Aile
kararnamesi'nde 178
Değerlendirme . 179
(5) Evlenme Engelinin Olmayışı 179
İslam Hukuknda 179
(a) Sürekli Evlenme Engelleri 180
(b) Geçici Evlenme Engelleri 182
Cezayir Aile Kanun ve Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde. 183
iii. Değerlendirme . 187
(5) Daha Önce Yapılan Bir Evliliği Olmaması Şartı 187
İslam Hukukunda 187
(a) Çok Evliliğin Delilleri 188
(b) Çok Evliliğin Şartları . 188
Cezayir Aile Kanunu’nda. 189
iii. Değerlendirme . 192
(6) Nikâh Akdinde Denklik (Kefaet) Şartı 193
İslam Hukuknda 193
12 İçindekiler
Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde 194
iii. Değerlendirme 195
(7) Tıbbi Muayene Şartı. 196
İslam Hukukunda 196
Cezayir Aile Kanunu ve Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde .198
iii. Değerlendirme 199
Şekli Şartlar. 200
(1) Evlilik Akdinin Tescil ve İspat İşlemleri. 200
Değerlendirme 202
Şarta Bağlı Nikâh Akdinin Hükümleri . 202
İslam Hukukunda 203
Fakihlerin ittifakıyla Sahih Şartlar. 203
(1) Evlilik Akdinin Gereği Olan Şartlar . 204
(2) Evlilik Akdinin Amacına Uygun Olan Şartlar 204
(3) Kanun Koyucunun İzin Verdiği Şartlar . 205
(4) Örf Halini Almış Olan Şartlar 205
Fakihlerin ittifakıyla Fasit Şartlar 206
(1) Evlilik Akdinin Gereği Olmayan Şartlar 206
(2) Hukuken (Şer'an) Yasaklanan Şartlardır 206
(3) Üzerinde İhtilaf Bulunan Şartlar 206
Cezayir Aile Kanunu ve Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde . 208
Çok Eşli Olmama Şartı. 210
Kadının Çalışması Şartı . 210
Değerlendirme 211
Muteberlik Açısından Nikâhın Türleri 212
İslam Hukuknda. 213
Sahih Olmayan Evlilik . 213
(1) Batıl Evlilik . 213
(2) Fasit Evlilik . 214
Sahih Evlilik. 214
(1) Lazım Evlilik (Nafiz) 215
(2) Sahih Gayri Lazım Evlilik 215
(3) Mevkuf Evlilik 215
Cezayir Aile Kanunu ve Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde . 215
Değerlendirme 218
CEZAYİR AİLE KANUNU İLE OSMANLI HUKUK-I AİLE KARARNAMESİ’NDE
NİKÂH AKDİNİN HÜKÜMLERİ (ETKİLERİ) .219
Eşlerin Hakları ve Görevleri 219
İslam Hukukunda 219
Müşterek Evlilik Hakları 219
İçindekiler 13
Kadının Kocası Üzerindeki Hakları 220
Kocanın Karısı Üzerindeki Hakları 221
Cezayir Aile Kanunu ve Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde. 222
Değerlendirme 224
Eşler Mal Rejimi. 225
İslam Hukukunda 225
Cezayir Aile Kanunu ve Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde. 226
Değerlendirme 228
Nesep 229
Nesebi Kuran Sebepler . 230
Evlilik İlişkisi İçinde Doğmak (Firaş) 230
Tüp Bebek İle Nesebin Sübutu. 231
(1) Tüp Bebek Çeşitleri . 232
Sahih Bir Evlilikten Ayrıldıktan Sonra Nesebin Sübutu. 233
Nesebi Ortaya Çıkaran Sebepler. 235
İkrar 235
(1) Evlatlık ikrarı 236
(2) Babalık veya analık ikrarı. 236
(3) Kardeşlik ve amcalık ikrarı. 236
Delil 237
Nesebin İspatı İçin Bilimsel Yöntemlere Başvurulması 237
(1) DNA Profili Yoluyla Nesebin Sübutu ve Reddi. 237
Nesebin li'an yoluyla reddi . 241
Değerlendirme 243
Nafaka . 244
İslam Hukukunda 245
Evlilik Nafakasına Hak Kazanma Şartları 245
Evlilik Nafakasının Düşme Sebepleri 245
Cezayir Aile Kanunu ve Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde. 246
Değerlendirme 251
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
CEZAYİR AİLE KANUNU VE OSMANLI HUKUK-İ AİLE
KARARNAMESİ'NDE EVLİLİGİN SONA ERMESİ VE HÜKÜMLERİ
EVLİLİĞİN SONA ERMESİ 254
Boşanma ile Evliliğin Sona Ermesi . 254
Tek Taraflı İrade İle Boşanma 256
İslam Hukukunda . 257
(1) Boşanmanın Tanımı. 257
14 İçindekiler
(2) Boşanmanın Meşruiyeti (Kanuniliği) 258
(3) Boşanmanın Hikmeti . 258
(4) Boşanmanın Hükmü 259
(5) Boşanma yetkisine sahip olan kişide aranan şartlar 259
(6) Boşanılacak Kadında Aranan Şartlar 261
(7) Boşanma Siğası 262
(8) Boşanma çeşitleri 263
Ric’i Boşanma 263
Ric'i Boşanma Hükümleri 265
iii. Bain Boşanma . 265
(a) Küçük Ayrılık (el-beynûnetü’s-suğrâ) . 265
(b) Büyük Ayrılık (el-beynûnetü’l-kübrâ) . 266
(9) Ric'atın (Dönüş) Hüküm ve Şartları 267
Cezayir Aile Kanunu ve Osmanlı Hukuk-ı Aile kararnamesi'nde. 268
(1) Cezayir Aile Kanunu'nda Tek Taraflı İrade ile Boşanma. 269
(2) Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde Tek Taraflı İrade ile
Boşanma 273
Boşanma Hakkı Kötüye Kullanılması . 275
İslam Hukukunda 275
(1) Boşanma Hakkının Kötüye Kullanılması Hükmü 276
(2) Boşanma Hakkının Kötüye Kullanılması Durumları . 276
Cezayir Aile Kanunu ve Osmanlı Hukuk-ı Aile kararnamesi'nde. 281
(1) Boşanma Hakkının Kötüye Kullanılması Nedeniyle
Tazminat 284
Boşanan Kadının Tazminat Hak Ettiği Durumlar .284
Boşanan Kadının Tazminat Hak Etmediği Durumlar . 285
Karşılıklı Rıza İle Boşanma Anlayışı 286
Değerlendirme 287
Tefrik 288
İslam Hukukunda 288
Tefrikte Hâkimin Rolü. 289
Tefrik Hükmü 289
Tefrik Sebepleri 290
(1) Kocanın Gaipliği Nedeniyle Tefrik 290
(2) Nafakanın Temin Edilememesi Nedeniyle Tefrik. 291
Nafakanın Temin Edilememesi Nedeniyle Tefrik
Şartları 293
(3) Muteber Olan Zarar Nedeniyle Tefrik 294
(4) Eşler Arasındaki Geçimsizliktir Nedeniyle Tefrik 295
İçindekiler 15
Geçimsizliğin Kaldırılması . 296
İki Hakemde Bulunması Gereken Şartları. 296
iii. İki Hakemin Görevleri. 297
Cezayir Aile Kanunu ve Osmanlı Hukuk-ı Aile kararnamesi'nde . 298
Nafaka Verilmemesi Nedeniyle Tefrik . 299
Evliliğin Amacına Ulaşmasını Engelleyen Kusurlar Nedeniyle
Tefrik 301
c . Uzaklaşma Nedeniyle Tefrik 303
(1) Yatakta Terk Edilme 303
(2) Gaiplik Nedeniyle Tefrik 305
Ahlaki Nedenlerle Tefrik 309
(1) Kocanın Aile Şerefine Karşı İşlemiş Olduğu Suçtan Dolayı
Yargılanması Nedeniyle Tefrik. 309
(2) Fuhuş Suçu İşlemesi Nedeniyle Tefrik 310
Cezayir Aile Kanunu’nun 8. maddesi Hükümlerinin ve Evlilik
Akdinde Üzerinde Anlaşılan Şartların İhlali Nedeniyle Tefrik 310
(1) Aile Kanununun 8. maddesi Hükümlerinin İhlali Nedeniyle
Tefrik . 311
(2) Evlilik Akdinde Üzerinde Anlaşılan Şartların İhlali Nedeniyle
Tefrik . 311
Eşler Arasındaki Geçimsizliğin Devam Etmesi ve Zarar
Nedeniyle Tefrik. 312
(1) Eşler Arasındaki Geçimsizliğin Devam Etmesi . 312
(2) Zarar Nedeniyle Tefrik. 313
Değerlendirme 315
Hul’ 316
İslam Hukukunda 317
Hul’un Hikmeti. 318
Hul’un Hükmü 318
Hul'a Başvurma Hakkı Üzerindeki Kısıtlamalar 320
Hul'un Şer'i Çerçevesi 321
Hul'un Hükmü 322
Hâkimin Kocayı Hul'e Zorlama Yetkisi 323
Cezayir Aile Kanunu ve Osmanlı Hukuk-ı Aile kararnamesi'nde . 324
Hule'de Rızanın Rolü 325
Hul'da Eşlerde Aranan Şartlar 329
Çocukların Bazı Hakları Karşılığında Hul' 329
Zifaftan Önce Hul' 330
Hul’ün Hükümleri. 331
16 İçindekiler
Değerlendirme 332
EVLİLİK BAĞININ SONA ERMESİNİN HÜKÜMLERİ 332
Bekleme Süresi (iddet). 333
İslam Hukukunda 333
Bekleme Süresinin Hikmeti 334
Bekleme Süresi Çeşitleri . 334
(1) Adet ve Temizlik Haline Bağlı Bekleme Süresi . 334
Adet ve Temizlik Haline Bağlı Bekleme Süresinin
Nedenleri 336
(2) Zamana Bağlı Bekleme Süresi 336
(3) Doğuma Bağlı Bekleme Süresi . 338
Bekleme Süresi Değişimi 338
Bekleme Süresi (İddet) Nafakası. 339
Cezayir Aile Kanunu ve Osmanlı Hukuk-ı Aile kararnamesi'nde 339
Bekleme Süresi Nafakası 344
Değerlendirme 345
Hidane 346
Hidane Hakkı . 347
Hidane Süresi 348
Hidane Yeri 350
Hidanenin Düşüşü ve Geri Kazanımı . 351
Hidane Hakkına Sahip Olanların Sıralaması 353
Hidane Sahibi Kadının Çalışması Nedeniyle Hidane Düşmesi . 355
Hidane Sahibinin Konutu Veya Kira Bedeli 357
Değerlendirme 358
SONUÇ.361
KAYNAKÇA.369
EKLER
1917 Tarihli Osmanlı Hukuk-I Aile Kararnamesi 381
KİTÂB-I EVVEL
