^{Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine Göre}Türk Anayasa Hukuku

Dr. Öğr. Üyesi Ferhat USLU

İÇİNDEKİLER
İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ VII
BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ VIII
İÇİNDEKİLER IX
BİRİNCİ BÖLÜM
1982 ANAYASASI, ANAYASANIN HAZIRLANMASI, KABUL EDİLMESİ VE TEMEL İLKELERİ
I. 1982 ANAYASASI’NIN HAZIRLANMASI VE KABUL EDİLMESİ 1
II. 1982 ANAYASASI’NIN TEMEL İLKELERİ 5
A. Cumhuriyetçilik İlkesi 6
B. Üniter Devlet İlkesi. 9
C. İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi 11
D. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet İlkesi 12
E. Demokratik Devlet İlkesi 15
F. Laiklik İlkesi 23
G. Sosyal Devlet İlkesi 26
H. Hukuk Devleti İlkesi 28
İ. Eşitlik İlkesi 35
J. Başlangıçta Belirtilen Temel İlkelere Bağlılık 36
İKİNCİ BÖLÜM
1982 ANAYASASI’NDA TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER REJİMİ
I. GENEL OLARAK 39
II. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIFLANDIRILMASI 39
A. Kişinin Hakları ve Ödevleri 40
1. Kişinin Dokunulmazlığı, Maddî ve Manevî Varlığı 40
2. Zorla Çalıştırma Yasağı 41
3. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği 41
4. Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması 43
5. Kişisel Verilerin Korunmasını İsteme Hakkı 44
6. Konut Dokunulmazlığı 49
7. Haberleşme Özgürlüğü 49

X İçindekiler
8. Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü 57
9. Din ve Vicdan Özgürlüğü 57
10. Düşünce ve Kanaat Özgürlüğü 58
11. Düşünceyi Açıklama ve Yayma Özgürlüğü 58
12. Bilim ve Sanat Özgürlüğü 59
13. Basın Özgürlüğü 60
14. Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı 62
15. Kamu Tüzel Kişilerinin Elindeki Basın Dışı Kitle Haberleşme
Araçlarından Yararlanma Hakkı 62
16. Düzeltme ve Cevap Hakkı 62
17. Dernek Kurma Özgürlüğü 63
18. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı 64
19. Mülkiyet Hakkı 64
20. Hak Arama Özgürlüğü 64
21. Kanunî Hâkim Güvencesi 65
22. Suç ve Cezalara İlişkin Bazı İlkeler 65
23. İspat Hakkı 65
24. Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunması 66
B. Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler 66
1. Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları 66
2. Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi 66
3. Kıyılardan Yararlanma 67
4. Toprak Mülkiyeti 67
5. Tarım, Hayvancılık ve Bu Üretim Dallarında Çalışanların
Korunması 68
6. Kamulaştırma 68
7. Devletleştirme ve Özelleştirme 69
8. Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğü 69
9. Çalışma Hakkı ve Ödevi 69
10. Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı 70
11. Sendika Kurma Hakkı 70
12. Toplu İş Sözleşmesi ve Toplu Sözleşme Hakkı 70
a) Kamu Görevlileri Hakem Kurulu 71
13. Grev Hakkı ve Lokavt 73

İçindekiler XI
a) Yüksek Hakem Kurulu 74
14. Ücrette Adalet Sağlanması 76
15. Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması 76
16. Konut Hakkı 77
17. Gençliğin Korunması 77
18. Sporun Geliştirilmesi ve Tahkim 77
19. Sosyal Güvenlik Hakkı 78
20. Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması 78
21. Sanatın ve Sanatçının Korunması 78
C. Siyasi Haklar ve Ödevler 79
1. Türk Vatandaşlığı 80
2. Seçme, Seçilme ve Siyasî Faaliyette Bulunma Hakları 80
3. Siyasi Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Ayrılma 81
4. Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı 84
5. Mal Bildirimi 84
6. Vatan Hizmeti 84
7. Vergi Ödevi 85
8. Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine Başvurma Hakkı 85
III. HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRILMASI REJİMİ 86
A. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması 87
1. Öze Dokunma Yasağı 87
2. Sınırlandırmanın Yalnızca Anayasanın İlgili Maddelerinde
Belirtilen Özel Sebeplere Bağlı Olarak Yapılabilmesi 88
3. Sınırlandırmanın Ancak Kanunla Yapılabilmesi 91
4. Sınırlandırmanın Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Aykırı Olmaması 92
5. Sınırlandırmanın Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine
Aykırı Olamaması 92
6. Sınırlandırmanın Laik Cumhuriyetin Gereklerine Aykırı Olmaması 94
7. Sınırlandırmanın Ölçülülük İlkesine Aykırı Olmaması 94
8. Temel Hak ve Özgürlüklerin Doğasından Kaynaklanan Sınırlar 96
9. Anayasa Mahkemesi’nin 27.5.2015 Tarihli Kararının İlgili
Bölümleri 97
B. Olağanüstü Dönemlerde Temel Hak ve Özgürlüklerin
Sınırlandırılması-Temel Hak ve Özgürlüklerin Kullanılmasının
Durdurulması 104

XII İçindekiler
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
1982 ANAYASASI DÜZENİNDE SİYASİ PARTİLER
I. GENEL OLARAK 107
II. PARTİ KURMA VE PARTİYE ÜYE OLMA 108
A. Parti Kurma 108
B. 03.01.2019 Tarihi İtibari İle Faaliyette Olan Siyasi Partiler 109
C. Partiye Üye Olma 113
1. Partilere Üye Olabilenler 113
2. Partilere Üye Olamayanlar 113
3. Üyeliğe Kabul Şartları 115
III. SİYASİ PARTİ SİCİLİ 116
IV. TEŞKİLATLANMA VE ORGANLAR 117
A. Siyasi Partilerin Teşkilatı 117
1. Partilerin Genel Merkez Teşkilatı 117
a) Büyük Kongre 117
(1) Büyük Kongrenin Yetkileri 118
(2) Büyük Kongrenin Toplantı Yeter Sayısı 119
b) Genel Başkan 120
(1) Eş Genel Başkanlık 120
c) Merkez Karar, Yönetim ve İcra Organları 121
d) Merkez Disiplin Kurulu 121
2. İl Teşkilatı 121
3. İlçe Teşkilatı 122
V. SEÇİMLERİN YAPILMASI 124
VI. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ SİYASİ PARTİ GRUPLARI 126
A. Grup Genel Kurulu 126
B. Grup Yönetim ve Disiplin Kurulları 126
C. Grup Başkanı 126
VII. ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER 127
A. İbra 127
B. Organlara İlişkin Diğer Hükümler 127
C. Kamu Yararına Dernek Sayılmama 128
VIII. SİYASİ PARTİLERİN KAPATILMASI REJİMİ 128
A. Genel Olarak 129
B. Davanın Açılması ve Görülmesi 130

İçindekiler XIII
C. Kapatılma Kararı ve Sonuçları 130
D. Siyasi Parti Kapatma Davaları (1962-2018) 131
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YASAMA ORGANI: TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
I. GENEL OLARAK 135
II. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ ÜYELERİNİN SEÇİMİ 136
A. Milletvekili Seçilme Yeterliliği 136
B. Seçimlerin Başlangıcı 145
C. Ara Seçimler 147
D. Seçimlerin Yönetimi ve Denetimi 147
1. Yüksek Seçim Kurulu 147
a) Kuruluşu ve Örgütletmesi 149
b) Görev ve Yetkileri 151
(1) 7062 Sayılı Kanun'a Göre Görev ve Yetkileri 151
(2) 298 Sayılı Kanun'a Göre Görev ve Yetkileri 152
E. Seçme Hakkının Şartları 155
F. Seçim İlkeleri 157
G. Seçim Çevreleri 161
H. Adaylık 162
İ. Seçim Sistemi 163
J. Seçim Barajı ve Barajın Anayasaya Aykırılığı Sorunu 165
III. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ ÜYELERİNİN HUKUKİ STATÜSÜ 171
A. Milletvekilliği Sıfatının Kazanılması 171
B. Milletvekillerinin Göreve Başlaması 175
C. Milletvekilliği Sıfatının Sona Ermesi 177
D. Milletvekilliği Sıfatının Düşmesi 177
E. Milletvekilliği İle Bağdaşmayan İşler 179
F. Yasama Bağışıklıkları ya da Parlamenter Muafiyetler 180
1. Yasama Sorumsuzluğu 181
2. Yasama Dokunulmazlığı 183
G. Milletvekillerinin Mali Statüsü 187
IV. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN İÇ YAPISI 189
A. Başkanlık Divanı 189
B. Siyasi Parti Grupları 193
C. Danışma Kurulu 193

XIV İçindekiler
D. Komisyonlar 194
V. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN ÇALIŞMA DÜZENİ 202
A. Genel Olarak 202
B. Oylama Yöntemleri 203
C. Toplantı Yeter Sayısı 207
D. Karar Yeter Sayısı 207
VI. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN GÖREV VE YETKİLERİ 209
A. Kanun Koymak, Değiştirmek, Kaldırmak 201
1. Torba ya da Temel Kanun 215
B. Bilgi Edinmek ve Denetlemek 218
1. Bilgi Edinme ve Denetleme Araçları 218
a) Yazılı Soru 218
(1) TBMM Başkanlığı’na Soru 220
b) Genel Görüşme 220
c) Meclis Araştırması 221
d) Meclis Soruşturması 223
C. Olağanüstü Hal İle İlgili Kararlar 225
D. Olağanüstü Hallerde Çıkarılan Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerini
Görüşmek ve Kabul Etmek 226
E. Bütçe ve Kesin Hesap Kanun Tekliflerini Görüşmek ve Kabul Etmek 226
F. Uluslararası Antlaşmaların Onaylanmasını Uygun Bulmak 228
BEŞİNCİ BÖLÜM
YÜRÜTME ORGANI: CUMHURBAŞKANI
I. CUMHURBAŞKANI 229
A. Genel Olarak 229
B. Cumhurbaşkanının Seçimi 229
C. Cumhurbaşkanının Görevinin Sona Ermesi 239
D. Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri 240
E. Cumhurbaşkanının Sorumluluğu 241
1. Hukuki Sorumluluğu 241
2. Cezai Sorumluluğu 242
F. Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığı 244
G. Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulları 245
H. Cumhurbaşkanlığı Ofisleri 246

İçindekiler XV
İ. Cumhurbaşkanı Yardımcıları 247
1. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Atanabilmek İçin Gerekli Şartlar 247
2. Cumhurbaşkanı Yardımcılarının Görev ve Yetkileri 248
3. Cumhurbaşkanı Yardımcılarının Sorumluluğu 249
J. Bakanlar 250
1. Bakanlıklar 250
2. Bakan Atanabilmek İçin Gerekli Şartlar 251
3. Bakanların Görev ve Yetkileri 251
4. Bakanların Sorumluluğu 252
5. Bakan Yardımcıları 253
K. Devlet Denetleme Kurulu 254
L. Milli Güvenlik Kurulu 257
M. Yüksek Askeri Şura 259
II. HÜKÛMET SİSTEMİ 261
III. YÜRÜTMENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ 265
A. Kanun Hükmünde Kararnameler 265
1. Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnameleri 265
2. Olağanüstü Hâl ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnameleri 266
B. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 267
C. Cumhurbaşkanlığı Yönetmelikleri 269
D. Tüzükler 270
E. Yönetmelikler 270
F. Diğer İşlemler 271
VI. OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULÜ: OLAĞANÜSTÜ HAL 271
ALTINCI BÖLÜM
YARGI ORGANI
I. GENEL OLARAK 283
II. YÜKSEK MAHKEMELER 283
A. Anayasa Mahkemesi 283
B. Yargıtay 284
1. Karar Organları 284
a) Daireler 284
b) Hukuk ve Ceza Genel Kurulları 284
c) Büyük Genel Kurul 286

XVI İçindekiler
d) Başkanlar Kurulları 286
e) Birinci Başkanlık Kurulu 287
f) Yüksek Disiplin Kurulu 287
g) Yönetim Kurulu 287
2. Yargıtay Daire ve Kurullarının Görevleri 287
a) Yargıtay’ın Görevleri 287
b) Dairelerin Görevleri 288
c) Hukuk ve Ceza Genel Kurullarının Görevleri 290
d) Büyük Genel Kurul’un Görevleri 291
e) Başkanlar Kurullarının Görevleri 292
f) Yüksek Disiplin Kurulu’nun Görevleri 293
g) Yönetim Kurulu’nun Görevleri 293
C. Danıştay 294
1. Karar Organları 294
a) Daireler 294
b) Genel Kurul 295
c) İdari işler Kurulu 295
d) İdari ve Vergi Dava Daireleri Kurulları 296
e) İçtihatları Birleştirme Kurulu 297
f) Başkanlar Kurulu 297
g) Başkanlık Kurulu 297
h) Yüksek Disiplin Kurulu 298
i) Disiplin Kurulu 298
2. Genel Sekreterlik 299
3. İdari Hizmetler 299
4. Danıştay Üyelerinin Nitelikleri 299
a) Üye Seçimi 300
b) Danıştay Başkanı, Başsavcısı, Başkanvekilleri ve Daire
Başkanlarının Nitelikleri, Seçimleri ve Görev Süreleri 301
c) Danıştay Tetkik Hâkimi ve Savcılarının Atanmaları ve Dairelere
Verilmeleri 301
d) Memurların Nitelikleri, Atanmaları, İstihdamı, Nakilleri ve
Görevlendirilmeleri 302
5. Görevleri 302
a) Dava Dairelerinin Görevleri 304
b) İdari ve Vergi Dava Daireleri Kurullarının Görevleri 305

İçindekiler XVII
c) İçtihatları Birleştirme Kurulunun Görevleri 306
d) Danıştay Genel Kurulu’nun Görevleri 306
e) İdari İşler Kurulu’nun Görevleri 306
f) Başkanlar Kurulu’nun Görevleri 307
g) Başkanlık Kurulu’nun Görevleri 307
h) Yüksek Disiplin Kurulu’nun Görevleri 308
i) Disiplin Kurulunun Görevleri 308
j) Danıştay Başkanının Görevleri 309
k) Danıştay Başkanvekillerinin Görevleri 309
l) Daire Başkanlarının Görevleri 309
m) Üyelerin Görevleri 309
n) Genel Sekreterin Görevleri 310
o) Danıştay Başsavcısının Görevleri 310
p) Savcıların Görevleri 310
r) Tetkik Hâkimlerinin Görevleri 311
6. Göreve İlişkin Kimi Konular 311
D. Uyuşmazlık Mahkemesi 313
1. Kuruluşu 313
2. Yönetim ve Temsili 313
3. İşleyişi 314
4. Raportörlük 317
III. ASKERİ YARGI 317
IV. YARGI ERKİNE İLİŞKİN TEMEL İLKELER 319
A. Hâkimlerin Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı 319
B. Hâkimlik Güvencesi 320
V. HÂKİMLER VE SAVCILAR KURULU 321
A. Görevleri 322
B. Organlar ve Birimleri 324
1. Başkanlık 324
2. Genel Kurul 325
3. Daireler 326
4. Genel Sekreterlik 328
5. Tetkik Hâkimleri 330

XVIII

İçindekiler

YEDİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE ANAYASA MAHKEMESİ VE ANAYASA YARGISI DÜZENİ
I. GENEL OLARAK 332
II. ANAYASA MAHKEMESİ 332
A. Kuruluşu 332
B. Görev ve Yetkileri 335
1. Başkanı’nın Görev ve Yetkileri 336
2. Genel Kurul’un Görev ve Yetkileri 337
3. Bölümlerin Görev ve Yetkileri 338
4. Komisyonlar ve Komisyonların Görev ve Yetkileri 339
a) Komisyonlar Raportörlüğü 340
III. DENETLENEBİLEN İŞLEMLER 341
IV. DENETİMİN KAPSAMI 342
A. Şekil Bakımından Denetim 342
B. Esas Bakımından Denetim 342
V. DENETİMİN BİÇİMLERİ VE ÖZELLİKLERİ 344
A. Soyut Norm Denetimi- İptal Davası 344
B. Somut Norm Denetimi-İtiraz Yolu 347
C. Bireylerin Doğrudan Başvurusu-Anayasa Şikâyeti 349
VI. DENETİMİN ETKİ VE SONUÇLARI 353
VII. TÜRKİYE’DE ANAYASA MAHKEMESİ’NİN VE ANAYASA YARGISININ
İŞLEVLERİ 354
SEKİZİNCİ BÖLÜM
ANAYASANIN YAPILMASI VE DEĞİŞTİRİLMESİ
I. GENEL OLARAK 355
II. ANAYASANIN YAPILMASI VE DEĞİŞTİRİLMESİ SÜRECİ 355
A. Teklif 355
B. Görüşmeler ve Oylamalar 356
C. Karar 357
D. Onay 357
E. Yürürlüğe Girme 358

İçindekiler XIX
DOKUZUNCU BÖLÜM
ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR VE CEVAPLARI
ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR VE CEVAPLARI 359
ONUNCU BÖLÜM
DOĞRU/YANLIŞ ŞEKLİNDE CEVAPLANDIRILABİLECEK SORULAR
DOĞRU/YANLIŞ ŞEKLİNDE CEVAPLANDIRILABİLECEK SORULAR 423
KAYNAKLAR 456
YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYINLARI 457