Danıştay İçtihatları Birleştirme Kararları_{1982 Anayasası Dönemi}

Dr. Serkan KIZILYEL (Danıştay Kıdemli Tetkik Hakimi)

Neslihan SOLMAZ (Danıştay Tetkik Hakimi)

İçtihatları birleştirme kararları ile idare hukukunun üzerinden gelinmesi kolay olmayan zor konuları ve uygulama birliğinin sağlanamadığı uyuşmazlık türleri hakkında bağlayıcı kararlar verilmektedir. Bu kararlar, idari yargının ürettiği en nitelikli hukuki kararlardır ve temas ettiği konularda çok derin hukuki tahliller içermektedir. Bu nedenle idare hukukuna ve idari yargıya ilgi duyan hukukçuların bu kararları takip etmesi gerektiği kuşkusuzdur.
İçtihatları birleştirme kararları verildikleri andan itibaren ileriye dönük olarak herkesi bağlayacağından, bu konudaki pozitif hukuk değişmeden ya da birleştirilmiş içtihat değiştirilmeden farklı bir uygulamaya gidilmesi mümkün değildir. Ülkemizde pozitif hukukun olağanüstü bir hızla değişmesi nedeniyle bu çalışma kapsamına giren bir kısım kararların uygulama kabiliyeti kalmadığı açıktır. Bununla birlikte, bu kararların bütünüyle işlevsiz olduğu söylenemez. Zira bu kararlarda yürütülen etkileyici hukuki muhakemeler, idare hukuku için benzer durumlarda takip edilebilecek eşsiz metodolojik örnekleri sunmaktadır.
Bu çalışmanın 1982 Anayasası dönemi ile sınırlandırılmasının nedeni idari yargının bu dönemde mevcut organik yapısına kavuşmasıdır. 1982 Anayasası döneminde Danıştay idari yargının tek organı olmaktan çıkarılarak ilk derece ve bölge idare mahkemeleri kurulmuştur. Kuşkusuz Danıştay'ın 1961 Anayasası döneminde de verdiği çok kıymetli kararlar bulunmaktadır. Tüm kararların bu çalışma kapsamına alınmasının mümkün olmaması nedeniyle de bu sınırlandırmaya gidilmiştir.
Kararlar konu başlıklarına bölünerek yargılama usulüne, kamu görevlilerine, diğer idari davalara ve vergiye ilişkin uyuşmazlıklar şeklinde tasnif edilmiştir. Her bölümde yer alan kararlar tarih sırası dâhilinde verilmiştir. Ayrıca kararların özetinin yer aldığı bir içindekiler bölümüne de yer verilerek okuyucuların aradıkları kararlara kolaylıkla ulaşabilmeleri sağlanmıştır. Açık yazım yanlışlıkları dışında kararın asıl metni muhafaza edilmiştir.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ-VII

İÇİNDEKİLER-IX

I. -İÇTİHATLARI BİRLEŞTİRME USULÜ VE HUKUKİ NİTELİĞİ-1

1. -İçtihadı Birleştirme Usulü ve Kararlarının Niteliği-1

2. -İçtihadı Birleştirme Kararlarının Bağlayıcılığı-7

3. -İçtihatları Birleştirme Usulünün Koşulları-10

3. 1. -Birden Fazla Karar Koşulu-11

3. 2. -Aykırılık veya Uyuşmazlık Koşulu-15

3. 3. -Lüzum Koşulu-18

3. 4. -Lüzum Koşulunun Olmadığı Durumlar-19

4. -İçtihatları Birleştirme Usulüne İşletebilecekler-26

5. -İçtihatları Birleştirme Usulünün İşleyişi-29

II. -YARGILAMA USULÜNE İLİŞKİN KARARLAR-33

ÖZÜ: -Kamu görevlilerine ait mevzuattan doğan uyuşmazlıklarda, idari işlemin neden olduğu zararın miktar olarak tesbitinin mümkün olmadığı hallerde, dava dilekçesinde uyuşmazlık konusu miktar gösterilmeden tam yargı davası açılabileceği hakkında. -33

ÖZÜ: -Vergi davalarında temyiz sürelerinden sonra alınan Maliye Bakanlığı muvafakati nedeniyle, inceleme olanağı bulunmayan temyiz isteminin ehliyet yönünden reddi yolundaki Üçüncü Daire kararları ile bu hususun temyiz isteminin esastan incelenmesine engel teşkil etmiyeceği yolundaki Üçüncü Daire kararları arasındaki aykırılığın, temyiz süresinden sonra alınan Maliye Bakanlığı muvafakatinin, temyiz isteminin Danıştay'ca esastan incelenmesine engel teşkil etmiyeceği yönünde içtihadın birleştirilmesi suretiyle giderilmesi hakkında. -41

ÖZÜ: -Bölge merkezi dışında tek kurul halinde çalışan vergi mahkemelerinin çalışmaya ara verme süresi içerisinde hiçbir şekilde karar veremiyecekleri hakkında. -49

ÖZÜ: -2324 sayılı Anayasa Düzeni Hakkında Kanunun yürürlükte olduğu 12/9/1980-7/12/1983 tarihleri arasında çıkarılan Bakanlar Kurulu Kararlarına karsı açılan iptal davalarının esasının incelenmesi gerektiği hakkında. -59

ÖZÜ: -4792 sayılı Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu'nun 2868 sayılı Kanunla değişik 24 üncü maddesinin (c) fıkrasında yer alan Kurum tarafından açılan ve Kurumun taraf olduğu davaların harçtan muaf olduğuna ilişkin hüküm nedeniyle Sosyal Sigortalar Kurumu'na karşı açılan davalarda Kurumun haksız çıkması sonucunda, davacının yatırmış olduğu yargılama harçlarının, diğer yargılama giderlerinden ayırt edilerek davacıya iade edilmesinin gerektiği hakkında. -69

ÖZÜ: -Geçici kabul rejimi ile ithal edilen eşyanın süresi içinde yurt dışı edilmemesi nedeniyle gümrük ve katma değer vergisi ile birlikte salınan toplu konut fonundan dolayı ortaya çıkan uyuşmazlığı çözümleyecek yargı yerinin belirlenmesi konusunda, Danıştay Onuncu ve Yedinci Daire kararları arasındaki aykırılığın, bu uyuşmazlığın çözümünün vergi mahkemesinin görevine girdiği gerekçesiyle Onuncu Daire kararı doğrultusunda giderilmesi hakkında. -79

ÖZÜ: -4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu'nun 19 uncu maddesinin (f) bendi uyarınca kamu görevlileri sendikaları ve üst kuruluşlarının, üyeleri hakkında tesis edilen bireysel (sübjektif) işlemlere karşı dava açıp açamayacakları konusunda Danıştay Beşinci ve İkinci Dairelerince verilen kararlar ile Onbirinci ve Onikinci Dairelerince verilen kararlar arasındaki aykırılığın, sendikaların, üyeleri adına dava açabilecekleri yolundaki Beşinci ve İkinci Daire kararları doğrultusunda giderilmesi hakkında. -94

III. -KAMU GÖREVLİLERİNE İLİŞKİN KARARLAR-111

ÖZÜ: -Evvelce sehven kanuna aykırı olarak yapılmış bir terfi veya intibak işleminin kanunsuzluğunun tespitinden sonra idarece geri alınması sonucu fazla ödenmiş bulunan aylık ve ücret farklarının kararda belirtilen istisnalar dışında ancak ilk kanunsuz ödemenin yapıldığı tarihten başlamak üzere 90 gün içinde geri alınabileceği hakkında. -111

ÖZÜ: -657 sayılı Devlet Memurları Kanununun, memurların tesis edilen sınıflar itibariyle yükselebilecekleri dereceleri gösteren 36. maddesi hükmünün değişikliğine ilişkin yasalar ve kanun hükmünde kararnameler hükümleri ile 28/2/1979 tarih ve 2182 sayılı Yasa uyarınca verilen bir derece sonucunda kazanılmış hak aylık derecesi olarak almakta oldukları aylık dereceleri karşılığı olan ek göstergenin ilgililere verileceği hakkında. -129

ÖZÜ: -Sıkıyönetim Komutanlarının istemi üzerine görevlerine son verilen kamu personeli ile ilgili olarak 1402 sayılı Sıkıyönetim Yasasının 2. maddesinin 2766 sayılı Yasa ile değişik son fıkrasında yer alan -. . . bir daha kamu hizmetlerinde çalıştırılamazlar. - hükmünün sıkıyönetim süresiyle sınırlı olarak uygulanması gerektiği hakkında. -143

ÖZÜ: -Ertelenmiş bulunan bir mahkûmiyet hükmü nedeniyle 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 48/A-5 ve 98/b maddeleri uyarınca Devlet memurunun görevine son verilemeyeceği hakkında. -160

ÖZÜ: -Mesleğe özel yarışma sınavı ile girmeyen belediye iktisat müfettişlerinin, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 43 üncü maddesine 418 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 3 üncü maddesiyle eklenen I Sayılı Cetvelin Genel İdare Hizmetleri Sınıfı başlıklı bölümünün 1/g bendinde düzenlenen ek gösterge uygulaması yönünden mezkûr maddedeki şartları taşımak kaydıyla belediye müfettişi sayılacakları ve maddedeki ek göstergeden yararlanacakları hakkında. -172

ÖZÜ: -Mühendis unvanına sahip olmakla beraber 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu hükümleri uyarınca teknik hizmetler sınıfında kimyager kadrosunda görev yapanların ek gösterge rakamlarının tespitinde, tahsil durumlarının değil, kadro unvanının esas alınması gerektiği hakkında. -180

IV. -DİĞER İDARİ DAVALARA İLİŞKİN KARARLAR-201

ÖZÜ: -6830 sayılı İstimlâk Kanunu'nun 10 uncu maddesinde öngörülen kıymet takdir komisyonlarının kuruluş biçimindeki sakatlığın, kamulaştırma işleminin iptaline sebep olup olamayacağı hususunun yetkili dairece takdir edilmesi gerektiği hakkında. -201

ÖZÜ: -Çalışarak hayatını kazanamayacak durumdaki kişilerin 6434 sayılı T. C. Emekli Sandığı Kanununa 1239 sayılı Kanunla eklenen ek madde 2'de yer alan -. . . başkasının yardımı olmaksızın hayatlarını devam ettiremeyecek derecede malül . . . - ibaresi kapsamında mütalâa edilmesi gerektiği hakkında. -205

ÖZÜ: -Bakanlar Kurulu Kararnamesiyle Türk vatandaşlığına alınıp T. C. Emekli Sandığına iştirakçi olan kimselerin Türk vatandaşlığına kabullerinden önce geçmiş, borçlanma hükümleri şümulünde bulunan hizmet sürelerinin borçlanma yoluyla emeklilik fiili hizmet süreleri meyanına ithalinin mümkün olduğu hakkında. -209

ÖZÜ: -Yabancı memlekette tescilli bir markanın, menşe memleket belgesinde kayıtlı olanlardan başka eşyada da kullanılmak üzere Türkiye'de tescili için yapılan başvurularda dilekçeye eklenmesi zorunlu olan iştigal belgesinin, konsolosluklarca tasdikine gerek bulunup bulunmadığına ilişkin uyuşmazlıklar nedeniyle açılan davalar sonucunda Danıştay Onikinci ve Onuncu Dairece verilen kararlar arasındaki aykırılığın Onikinci Daire kararı doğrultusunda giderilmesi hakkında. -212

ÖZÜ: -Matbua, matbu neşriyat ve matbu kitaplar üzerinde kullanılmak amacıyla yapılan marka tescil başvurularının Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından kabul edilip edilmiyeceği yolunda Danıştay 10. Dairesinin gerek kendi kararları ve gerekse adı geçen daire kararları ile 12. Daire kararları arasında ortaya çıkan aykırılığın, tescil istemlerinin kabul edilmesi gerekeceği yolunda 10. Dairece tesis edilen kararlar yönünde içtihatların birleştirilmesi suretiyle giderilmesi hakkında. -223

ÖZÜ: -Hile ile veya idareyi yanıltarak bir yükseköğretim kurumuna kaydını yaptıran ve ara sınıflarda bulunan öğrencilerin; bu durumun idarece farkına varılması üzerine, idari işlemlerin geri alınması yoluyla öğrenim süresi içinde yükseköğretim kurumlarından kayıtlarının silinebileceği hakkında. -230

ÖZÜ: -3984 sayılı Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Kanununun 29 uncu maddesinin 10 uncu fıkrasının Devletten, diğer kamu tüzel kişilerinden ve bunların doğrudan veya dolaylı olarak katıldığı teşebbüs ve ortaklıklardan herhangi bir taahhüt işine giren şirketleri oluşturan şirketler ve hissedarlarının özel radyo ve televizyon kuruluşundaki hisselerinin toplamının %10'u aşmaması gerektiğini öngördüğü hakkında. -240

V. -VERGİYE İLİŞKİN KARARLAR-253

ÖZÜ: -Mimarlık proje yarışmalarında kazanılan ödüllerin gelir vergisine tabi tutulup tutulamayacağı konusunda, Danıştay Dördüncü Dairesince verilen kararlar arasında ortaya çıkan aykırılığın, içtihatların sözü edilen ödüllerin 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 29 uncu maddesinin 1 numaralı bendi uyarınca vergiden müstesna tutulması gerekeceği yönünde birleştirilmesi suretiyle giderilmesi hakkında. -253

ÖZÜ: -Takdir komisyonları tarafından takdir olunan matrah üzerinden tahakkuk ettirilen vergi ve vergi cezası hakkında uzlaşılmış olmasının, matrahın arttırılması dileğiyle vergi dairesi tarafından açılan davanın görülmesine engel olup olmadığı konusunda 7 nci Daire ile 3, 4 ve 9 uncu Dairelerin kararları arasında ortaya çıkan aykırılığın, uzlaşılan vergi ve cezanın matrahının artırılması yolundaki vergi dairesi davasının incelenemeyeceği yönünde birleştirilmesi suretiyle giderilmesi hakkında. -256

ÖZÜ: -213 Sayılı Vergi Usul Kanununun uzlaşma müessesesini düzenleyen hükümleri arasında yer alan Ek 7 nci maddenin birinci fıkrasında -Müddeti içinde uzlaşma talebinde bulunan mükellef veya ceza muhatabı uzlaşma talep ettiği vergi veya ceza için, ancak uzlaşma vaki olmadığı takdirde dava açma yoluna gidebilir. - denilmiş olmasının, Ek 5 inci maddede uzlaşmanın temin edilememesi halleri olarak sayılan durumlarda dava açma yoluna gidilmesini engelleyip engellemediği konusunda ortaya çıkan aykırılığın; daha önce dava açılmamışsa, Ek 5 inci maddede uzlaşmanın temin edilememesi halleri olarak sayılan durumlarda da Ek 7 nci maddede belli edilen koşullarla dava açılabileceği yönünde birleştirilmesi suretiyle giderilmesi hakkında. -266

ÖZÜ: -Amme alacağının tahsili aşamasında tahakkuk zamanaşımının incelenebileceği hakkında. -272

ÖZÜ: -Emlak Vergisi Kanununda yer alan bina ve arazi vergileriyle ilgili muaflık ve istisna hükümlerinin bu kanuna eklenmek veya bu kanun değiştirilmek suretiyle yapılacağı yolundaki hükümden sonra yürürlüğe giren ve Sosyal Sigortalar Kurumu Kanununda yer alan muaflık hükmünün asıl uygulanacak kural olduğu ve Kurumun bu nedenle emlak vergisiyle temizleme ve aydınlatma harcından muaf olacağı hakkında. -278

ÖZÜ: -193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 2361 sayılı Kanunun 75 inci maddesiyle değişik 111 inci maddesindeki ortalama kâr haddi esasına göre mükellefler adına ikmalen salınan gelir vergisine bağlı olarak ceza kesilemeyeceği hakkında. -286

ÖZÜ: -213 sayılı Vergi Usul Kanununun 3239 sayılı Kanunla değişik 112 nci maddesinin 3 numaralı paragrafında öngörülen gecikme faizinin 1/1/1986 tarihinden önceki vergilendirme dönemlerine ait tarhlara uygulanamayacağı hakkında. -292

ÖZÜ: -İşçi ücretlerinden kesilerek Sosyal Sigortalar Kurumuna ödenmesi gereken, işveren ve isçi sigorta primlerinin tahakkuk ettirildikleri yılda gider yazılacağı hakkında. -304

ÖZÜ: -193 sayılı Gelir Vergisi Kanununa 2772 sayılı Kanunun 15 inci maddesiyle eklenen Hayat Standardı Esası başlıklı mükerrer 116 ncı maddede belirlenen temel göstergenin, aile reisi beyanında her bir eş için ayrı ayrı uygulanmasında yasaya uyarlık bulunmadığı hakkında. -316

ÖZÜ: -01. 01. 1986 tarihinden önceki dönemlere ilişkin olup, Vergi Usul Kanununun 112 nci maddesi uyarınca ödenmiş gecikme faizinin vergi hatası bulunduğu ileri sürülerek geri verilmesi için düzeltme ve şikâyet yolu izlenerek Danıştay'da dava açılması halinde verilecek kararda; 01. 01. 1986 tarihinden önceki dönemlere gecikme faizi uygulanamayacağına ilişkin bulunan İçtihadı Birleştirme Kurulu kararına dayanılarak olayda bir vergi hatası bulunduğundan söz edilemez. -333

ÖZÜ: -Türkiye Turing ve Otomobil Kurumunun, triptik ve diğer belgeleri vermek suretiyle ücret karşılığı yaptığı hizmetlerin, yabancı dil kursu düzenleyen ve bununla ilgili kitap satışı yapan derneklerin bu faaliyetlerinin, bir spor kulübünün işlettiği kafeterya, büfe, düğün salonu ve fotoğrafçılık faaliyetlerinin 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu hükümleri karşısında iktisadi işletme sayılması ve bu nedenle elde ettikleri gelirin Kurumlar Vergisine tabi tutulması gerektiği hakkında. -342

ÖZÜ: -Diş protezciliğinin vergi uygulaması yönünden -serbest meslek faaliyeti- niteliğinde olduğu hakkında. -359

ÖZÜ: -3824 sayılı Kanunun 18. maddesine göre gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin gelir ve kurumlar vergileri üzerinden ayrıca ödemekle yükümlü oldukları fon payının, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 29. ve 30. maddeleri uyarınca yapılacak re'sen ve ikmalen tarhiyatlarda bulunan matrah veya matrah farklarına isabet eden vergiler üzerinden de hesaplanarak alınması gerektiği hakkında. -374

ÖZÜ: -193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 4369 sayılı Kanunla değişik 94 üncü maddesinin 1 inci fıkrasının 6 ncı bendinin b-ii alt bendi hükmüne göre yatırım indiriminin vergi tevkifatına tabi olmadığı hakkında. -386

ÖZÜ: -Banka ve finans kurumlarından temin edilen ve vadesi kullanıldığı yılı izleyen yıla sarkan kredinin faiz tutarının cari yıla isabet eden kısmının kurum kazancının tespitinde karşılık ayırmak suretiyle gider yazılıp yazılamayacağı konusunda Danıştay Üçüncü ve Dördüncü Daire kararları arasındaki aykırılığın, cari yıl kurum kazancının tespitinde gider olarak yazılabileceği gerekçesiyle Üçüncü Daire kararları doğrultusunda giderilmesi hakkında. -404

ÖZÜ: -İhale kararı üzerine işin üstlenilmesinden sonra ihale makamınca 488 sayılı Damga Vergisi Kanununa göre hesaplanıp işi üstlenen şirketten kesilerek veya alınarak vergi idaresine ödenen damga vergisi tahsilatının iptali veya tahsil edilen tutarın iadesi istemiyle işi üstlenen şirket tarafından vergi mahkemesinde dava açılabileceği hakkında. -422