Denkleştirme Taleplerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Uygulanacak Hukuk ve Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi

Duygu Ercan

Acentelik veya tek satıcılık gibi sürekli sözleşme ilişkilerinin sona ermesine bağlı sonuçlardan biri de acentelerin/tek satıcıların yarattıkları müşteri çevresinin karşılığında ve muhtelif koşullarla denkleştirme talebine hak kazanmalarıdır (TTK m.122). Türk hukukuna tabi sözleşmelerde, bu talep hakkından sözleşme ile peşinen feragat edilemez (TTK m.122/4). Acente ve tek satıcıyı, sözleşmenin sona ermesinin sonuçlarına karşı koruyan düzenlemeler, zayıf akit tarafı koruma amacına hizmet ettiği gibi, bir acenteler ve tek satıcılar ülkesi olan Türkiye'nin ekonomik kamu düzenine ilişkin politikalarının yansıması niteliğini taşır. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Tezli Yüksek Lisans Programı kapsamında hazırlanan bu çalışmada, ağırlıklı olarak, acentelik veya tek satıcılık sözleşmelerinin yabancı bir hukuka tabi olması karşısında denkleştirme talebine ilişkin TTK m.122 hükmünün uygulanabilirliğine ilişkin meselelere temas edilmiştir. Özellikle Türkiye'de icra edilen acentelik ve tek satıcılık gibi sözleşme ilişkilerine uygulanmak üzere seçilen yabancı hukuk sisteminin denkleştirme talebine (portföy tazminatına) imkan tanımadığı yahut denkleştirme talebinden önceden feragati geçerli saydığı hallerde TTK m. 122/4 hükmünün kamu düzeninin müspet etkisi bağlamında veya doğrudan uygulanan kural statüsünde uygulanmasının mümkün olup olmadığı ve yabancı hukuk seçiminin yanında yetki anlaşması ile yabancı bir devlet mahkemesinin yetkilendirilmesi veya sözleşmenin tahkim şartı içermesi karşısında davanın Türk mahkemelerinde görülüp görülemeyeceği hususlarının açıklanmasına gayret edilmiştir.(ARKA KAPAKTAN)
İçindekiler
Giriş
Birinci Bölüm
Türk Hukukunda Denkleştirme Talebinin Temel Özellikleri
I. Denkleştirme Talebinin Tanınma Gerekçesi
II. Denkleştirme Talebinin Hukuki Niteliği ve Amacı
III. Denkleştirme Talebinin Uygulama Alanı ve Koşulları
A. Genel Olarak
B. Acentelik Sözleşmesinin Sona Ermesi Halinde Denkleştirme Talebinin Uygulama Alanı ve Koşulları
1. Acentelik Sözleşmesi Bakımından Uygulama Alanı
2. Acentenin Denkleştirme Talebinin Koşulları
C. Denkleştirme Talebinin Tek Satıcılık ile Benzeri Diğer Tekel Hakkı Veren Sürekli Sözleşme İlişkileri Bakımından Uygulama Alanı
1. Genel Olarak
2. Tek Satıcılık Sözleşmeleri Bakımından Denkleştirme Talebi
3. Franchise Sözleşmeleri Bakımından Denkleştirme Talebi
IV. Denkleştirme Talebinin Vazgeçilmezliği
İkinci Bölüm
Türk Mahkemeleri Nezdinde İleri Sürülen Denkleştirme Taleplerine Uygulanacak Hukuk
I. Denkleştirme Talebinin Tabi Olduğu Statü
II. Denkleştirme Talebinin Dayandığı Sözleşmeye Uygulanacak Hukukun Taraflarca Belirlenmiş Olması
A. Hukuk Seçimi (Subjektif Bağlama Kuralı)
B. Hukuk Seçiminin Geçerliliğini Tayin Eden Hukuk
C. Objektif Açıdan Yabancılık Unsuru İçermeyen Sözleşmelerde Hukuk Seçimi
III. Taraflarca Hukuk Seçimi Yapılmaması Halinde Denkleştirme Talebinin Dayandığı Sözleşmeye Uygulanacak Hukukun Tayini
A. Sözleşme ile En Sıkı İlişkili Hukuka Yönelik Karinelerin Yetkili Kıldığı Hukuk
B. Sözleşmeye Uygulanacak Hukuka İlişkin İstisna Kuralı
IV. Denkleştirme Talebinin Tabi Olduğu Yabancı Hukukun Uygulanmasını Engelleyen Haller
A. Genel Olarak
B. Doğrudan Uygulanan Kuralların Kapsamına Giren Haller
1. Doğrudan Uygulanan Kural Kavramı
2. Denkleştirme Talebine İlişkin Düzenlemenin Türk Hukukunun Doğrudan Uygulanan Kuralları Kapsamında Değerlendirilmesi
C. Yetkili Yabancı Hukukun Denkleştirme Talebine İmkan Tanımadığı yahut Önceden Feragati Geçerli Kabul Ettiği Hallerde Türk Kamu Düzeninin Müdahalesi
Üçüncü Bölüm
Denkleştirme Taleplerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi
I. Genel Olarak
II. Denkleştirme Taleplerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Objektif Yetki Esasına Göre Tayini
A. Denkleştirme Talep Edilen Davalının Yerleşim Yeri Mahkemesi
B. Denkleştirme Talep Edilen Davalının Türkiye'de Yerleşim Yeri Bulunmaması Halinde Genel Yetkili Mahkeme
C. Sözleşmenin İfa Yeri Mahkemesi
III. Denkleştirme Talebini Konu Alan Yetki ve Tahkim Anlaşmaları Karşısında Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi
A. Genel Olarak
B. Denkleştirme Talebine İlişkin Uyuşmazlıklarda Yetki Anlaşması İle Yabancı Bir Mahkemenin Yetkilendirilmesinin Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisine Etkisi
1. Yabancı Bir Devlet Mahkemesinin Yetkilendirildiği Yetki Anlaşmasının Geçerliliği ve Kapsamı
2. Denkleştirme Talebini Bertaraf Etmeye Yönelik Olarak Yapılan Bir Yetki Anlaşmasının Geçerliliği ve İcra Edilebilirliği
C. Denkleştirme Talebine İlişkin Uyuşmazlıklarda Tahkim Anlaşması Karşısında Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi
1. Davanın Tahkim Şartına Rağmen Doğrudan Türk Mahkemeleri Nezdinde Açılması
2. Uyuşmazlığın Tahkime İntikal Etmesinin Ardından Türk Mahkemelerinde Dava Açılması
3. Denkleştirme Taleplerine İlişkin Uyuşmazlıkların Tahkime Elverişliliği
4. Hakem Heyetince Verilen Karar Sonrası Türk Acente ve Tek Satıcıların Türk Mahkemelerinde Dava Açması
5. Değerlendirme ve Önerimiz
Sonuç
Kaynakça