Devlet ve Yabancı Yatırımcılar Arasındaki Uyuşmazlıkların Çözümünde Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü Merkezi (ICSID)'nin Kuruluşu ve İşleyişi

DEVLET VE YABANCI YATIRIMCILAR ARASINDAKİ UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜNDE ULUSLARARASI YATIRIM UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜMÜ MERKEZİ (ICSID)'NİN KURULUŞU VE İŞLEYİŞİ



Dikran M. Zenginkuzucu



GİRİŞ 1

I. ULUSLARARASI HUKUK VE YABANCI YATIRIMLAR 24

A. Yabancılar ve Doğrudan Dış Yatırımlar 24

1) Yabancı Hakları ve Tarihsel Gelişim 24

2) Yabancı Yatırımlarda Koruma Ölçütleri 28

B. Uluslararası Hukuk Kişisi olarak Bireyler ve Ulus Aşırı Şirketler 32

1) Bireyler ve Ulus Aşırı Şirketlerin Uluslararası Hukuktaki Konumları 32

2) Bireyler ve Ulus Aşırı Şirketlerin Uyrukluğu 36

C. Uluslararası Uyuşmazlıkların Barışçı Çözümünde Hakemlik Mekanizması 39

1) Uluslararası Uyuşmazlıkların Barışçı Çözümü ve Hakemlik 39

2) La Haye Sözleşmeleri ve Diğer Uluslararası Hakemlik Uygulamaları 42

II. ULUSLARARASI EKONOMİK İLİŞKİLER 48

A. Uluslararası Ekonominin Kurumsal Yapısı 48

1) Bretton Woods Sistemi ve Kurumları 48

(a) Uluslararası Para Fonu 50

(b) Dünya Bankası 52

(c) Uluslararası Ticaret Örgütü – GATT 54

2) Yeni Uluslararası Ekonomik Düzen 57

3) Dünya Ticaret Örgütü 59

(a) Örgütlenme 61

(b) Dünya Ticaret Örgütü Çerçevesinde Ticari Sorumluluklar 62

(i) En Çok Gözetilen Ulus Uygulaması 63

(ii) Gümrük Tarifelerinde İndirim 64

(iii) Ulusal Muamele 64

(iv) Damping 64

4) OECD 64

B. Doğrudan Dış Yatırım Kavramı, Gelişimi ve Hukuksal Konumu 65

1) Tanım ve Gelişim 65

2) Uluslararası Yatırım Sözleşmeleri 69

C. Uluslararası Ticarette Hakemliği Kurumsallaştırma Çalışmaları 73

1) Hakemlik Hükümleri üzerine Cenevre Protokolü ve Sözleşmesi 73

2) 1958 New York Yabancı Hakemlik Kararlarının Tanınması ve Uygulanmasına İlişkin Sözleşme 74

3) Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu 76

III. ULUSLARARASI YATIRIM UYUŞMALIKLARININ ÇÖZÜMÜ MERKEZİ MEKANİZMASI 77

A. Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıkların Çözümü Merkezi’nin Kuruluşu ve Yapısı 79

1) İdari Konsey 80

2) Sekreterlik 85

3) Paneller 86

B. Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıkların Çözümü Merkezi’nin Yargı Yetkisi 88

1) Kişi bakımından Yargı Yetkisi 89

(a) Yatırımcı 89

(b) Ev Sahibi Devlet 95

2) Konu bakımından Yargı Yetkisi 97

(a) Hukuki Uyuşmazlık 98

(b) Yatırım 99

(c) Yatırım-Hukuksal Uyuşmazlık Arasında Doğrudan İlgi 101

3) Rıza 103

C. Uluslararası Yatırım Sözleşmelerinde Şemsiye Hükümler ve ICSID’in Yargı Alanına Etkileri 107

1) Uluslararası Yatırım Sözleşmelerinde Şemsiye Hükümler 107

2) ICSID Hakemliğinde Şemsiye Hükümlerin İşlevi 109

IV. ULUSLARARASI YATIRIM UYUŞMALIKLARININ ÇÖZÜMÜ MERKEZİ SÜREÇLERİ VE UYGULAMA 110

A. ICSID Süreçlerinde İzlenecek Yöntem 110

1) Başvuru 113

2) Uzlaştırma Komisyonu ve Hakemlik Mahkemesi’nin Oluşumu 116

3) Uzlaştırma Süreci 118

4) Hakemlik Süreci 119

5) Ek Araçlar 122

B. ICSID Hakemlik Süreçlerinde Uygulanacak Hukuk 123

1) Taraf Devletlerin Uygulanacak Hukuku Seçmeleri 125

2) Ev Sahibi Devlet Hukukunun Uluslararası Hukuk Kuralları ile Birlikte Uygulanması 128

3) Non-Liquet Yasağı 128

4) Hakkaniyet Kurallarına Göre Karar Verme (ex aequo et bono) 129

C. ICSID Hakemlik Yargılamasında Karar 131

1) Ek Karar ve Düzeltme 133

2) Onarım 134

D. ICSID Hakemlik Yargılamasında Kararı Yorumlama, Yeniden Görme ve Bozma 138

1) Yorumlama 139

2) Kararı Yeniden Görme 140

3) Bozma 141

(a) Mahkemenin Gereği Gibi Kurulmamış Olması 143

(b) Yetki Aşımı 143

(c) Yozlaşma 144

(d) Temel bir Usul Kuralından Sapma 145

(e) Gerekçe 146

E. ICSID Hakemlik Kararlarının Tanınması ve Uygulanması 149

1) ICSID Hakemlik Kararlarının Tanınması Süreci 149

2) ICSID Hakemlik Kararının Uygulanması 150

F. ICSID’in Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıklarının Barışçı Çözümü Uygulaması 154

1) ICSID Üyelerinin ve Hakemlik Başvurularının Ekonomik Dağılımı 154

2) ICSID Hakemlik Başvurularının Coğrafi ve Konu Bakımından Dağılımı 155

V. ULUSLARARASI YATIRIM UYUŞMALIKLARININ ICSID HAKEMLİK SÜREÇLERİ YOLUYLA ÇÖZÜMÜ VE TÜRKİYE 159

A. Türk Hukuku’nda Uluslararası Hakemlik ile İlgili Kaynaklar 159

1) Anayasa 160

2) 4501 sayılı Kamu Hizmetleri ile İlgili İmtiyaz Şartlaşma ve Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Tahkim Yoluna Başvurulması Halinde Uyulması Gereken İlkelere Dair Kanun 163

3) 4686 Sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu 164

B. Türkiye’nin Taraf Olduğu Uluslararası Hakemlik Sözleşmeleri 174

C. Türkiye’nin ICSID Hakemlik Süreçleri Önünde Taraf Olduğu Davalar 177

SONUÇ 183

KAYNAKÇA 191