İnsan Hakları El Kitabı

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Yedinci Baskıya Önsöz 5
Kısaltmalar 15
I. GİRİŞ 21
II. İNSAN HAKLARI KAVRAMI, ÖNEMİ VE FELSEFİ TEMELLERİ 27
A. İnsan Hakları Kavramı 27
1. Tanım 27
2. Nitelikleri 29
B. İnsan Haklarının Kısa Tarihi Gelişimi 31
1. Uluslararası Hukuktaki Tarihi Gelişim 33
2. Ulusal Hukuktaki Tarihi Gelişim 47
C. İnsan Haklarının Korunmasının Önemi 49
D. İnsan Hak ve Özgürlüklerin Felsefi Temelleri 53
1. Doğal Hukuk Anlayışı 54
2. Pozitif Hukuk Anlayışı 56
E. İnsan Haklarının Yakın Kavramlarla İlişkisi ve İnsancıl Hukuk 56
F. Temel Hakların Yatay ve Dikey Etkisi 59
III. İNSAN HAKLARININ TÜRLERİ 60
A. Koruyucu Haklar, İsteme Hakları ve Katılma Hakları Ayırımı 60
B. Birinci, İkinci ve Üçüncü Kuşak Haklar Ayırımı 62
C. Kişisel, Sosyal, Ekonomik, Siyasal ve Kültürel Haklar Ayırımı 63
D. Bireysel Haklar–Kolektif Haklar Ayırımı 64
E. Şekli Haklar–Gerçek Haklar Ayırımı 64
F. İnsan Hakları–Yurttaş Hakları Ayırımı 65
IV. İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ İLE BAŞLICA HAK VE ÖZGÜRLÜK KONULARI 66
A. İnsan Hakları Sözleşmelerinin Uygulanmasında Temel İlkeler, Yer ve Zaman Bakımından Uygulama Kuralları 66
1. Temel İlkeler 66
2. Yer Bakımından Uygulanma Alanı 70
3. Zaman Bakımından Uygulanma Alanı 77
4. Uluslararası Örgütler Çerçevesinde İşlenen Fiillerden Ötürü Sorumluluk 78
B. Başlıca Hak ve Özgürlük Konuları 84
1. Yaşama Hakkı (AY m.15/2, 17/1, AİHS m.2, İHEB m.3, KvSHS m.6, ABTHŞ m. 2) 85
a. Uygulama Alanı 85
b. Yaşamın Başlangıcı ve Sonu 90
c. Ölüm Cezası Sorunu 93
d. Yaşam Hakkını Koruma Yükümlülüğünün Kapsamı 96
e. Orantısız Güç Kullanılmasından Kaynaklanan Ölüm Olayları 119
2. İşkence Yasağı (AY m.17/3, AİHS m. 3, İHEB m.5, KvSHS m.7, ABTHŞ m.4) 133
a. Kavram ve Tanım 133
b. İşkence Yasağının Niteliği 145
c. Yükümlülüğün Kapsamı 147
d. İhlal Kategorileri 152
3. Kölelik, Angarya ve Zorla Çalıştırma Yasağı (AİHS m. 4, AY m. 18, ABA m. II–5) 186
a. Uygulama Alanı 186
b. Yükümlülüğün Kapsamı 189
c. İstisnalar 191
4. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı (AİHS m. 5, AY m.19, AİHS’e Ek 4. Protokol m. 3, ABA m. II–6) 197
a. Koruma Alanı: Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği 197
b. Kişi Özgürlüğüne Müdahale 199
aa. Kişi Özgürlüğü 199
bb. Müdahale 204
cc. Müdahalenin Yasaya Dayanması 206
c. Özgürlükten Yoksun Kılmanın Hukuka Uygun Sayıldığı Durumlar 208
aa. Yetkili Mahkeme Tarafından Mahkum Edilmesi Üzerine Bir Kimsenin Usulüne Uygun Olarak Hapsedilmesi (m.5/1 a). 209
bb. Bir Mahkeme Tarafından Yasaya Uygun Olarak Verilen Bir Karara Riayetsizlikten Dolayı veya Yasanın Koyduğu Bir Yükümlülüğün Yerine Getirilmesini Sağlamak İçin Bir Kimsenin Usulüne Uygun Olarak Yakalanması veya Tutulması (m.5/1 b). 210
cc. Suç İşlediği Hakkında Geçerli Şüphe Bulunan veya Suç İşlemesine ya da Suçu İşledikten Sonra Kaçmasına Engel Olmak Zorunluluğu İnancını Doğuran Makul Nedenlerin Bulunması Dolayısıyla, Bir Kimsenin Yetkili Merci Önüne Çıkarılmak Üzere Yakalanması ve Tutulması (m.5/1 c). 214
dd. Bir Küçüğün Gözetim Altında Eğitimi İçin Usulüne Uygun Olarak Verilmiş Bir Karar Gereği Tutulması veya Yetkili Merci Önüne Çıkarılmak Üzere Usulüne Uygun Olarak Tutulması (m.5/1–d) 229
ee. Bulaşıcı Hastalık Yayabilecek Bir Kimsenin, Bir Akıl Hastasının, Bir Alkoliğin, Uyuşturucu Madde Bağımlısı Bir Kişinin veya Bir Serserinin Usulüne Uygun Olarak Tutulması (m.5/1–e) 231
ff. Bir Kişinin Usulüne Aykırı Surette Ülkeye Girmekten Alıkonması veya Kendisi Hakkında Sınır Dışı Etme Ya Da Geri Verme İşleminin Yürütülmekte Olması Nedeniyle Usulüne Uygun Olarak Yakalanması veya Tutulması (m.5/1–f). 233
d. Özgürlüğünden Yoksun Bırakılan Kişiye Tanınan Haklar 236
aa. Yakalama ve Tutuklama Nedenlerinin ve İsnadın Sanığa En Kısa Zamanda Bildirilmesi (m. 5/2) 237
bb. Sanığın Hemen Bir Hakim veya Adli Görev Yapmaya Kanunun Yetkili Kıldığı Bir Memur Huzuruna Çıkarılması ve Tutukluluğun Makul Süre Devam Etmesi 240
cc. Sanığın Yakalama ve Tutuklamanın Kanuna Uygunluğunun Denetimini Sağlamak İçin Yargı Yoluna Başvurma Hakkı (m. 5/4) 254
dd. Yakınlarına Haber Verme Hakkı 266
ee. Sözleşmeye Aykırı Olarak Yakalanan ve Tutuklananlara Tazminat Ödenmesi 267
5. Adil Yargılanma Hakkı (AİHS m.6, AY m. 36–38, ABA m. II– 47, 48) 272
a. Bir Yargı Yerine Başvurma Hakkı 286
b. Davanın Hakkaniyete Uygun Dinlenmesini İstemek Hakkı 295
c. Duruşmanın Halka Açıklığı 315
d. Makul Sürede Yargılanma Hakkı 317
e. Yasayla Kurulan, Tarafsız ve Bağımsız Bir Mahkeme Önünde Yargılanma Hakkı 320
f. Ceza Muhakemesinde Şüpheliye/Sanığa Tanınan Haklar 327
aa. Masumiyet Karinesi 327
bb. Şüpheli/Sanığın Kendisine Yönelik Suçlamanın Niteliği ve Nedeninden En Kısa Zamanda, Anladığı Bir Dilde ve Ayrıntılı Olarak Haberdar Edilme Hakkı (AİHS m. 6/3–a) 335
cc. Savunmasını Hazırlamak İçin Gerekli Zamana ve Kolaylıklara Sahip Olmak Hakkı (AİHS m. 6/3–b) 337
dd. Sanığın Kendisini Bizzat veya Seçeceği Bir Müdafi Yardımıyla Savunması (AİHS m. 6/3–c) 341
ee. İddia Tanıklarına Soru Sorma Hakkı (AİHS m. 6/3–d) 350
ff. Tercümandan Yararlanma Hakkı (AİHS m. 6/3–e) 352
6. Suçta ve Cezada Kanunilik (AİHS m. 7, AY. m. 38, ABA m. II–49) 353
7. Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması (AY m. 17, 20 vd., AİHS m. 8, ABA m. II–7, 8, 9, 11) 362
a. Özel Hayata Saygı Hakkı 368
b. Aile Hayatına Saygı Hakkı 400
8. Konut Dokunulmazlığı Hakkı (AY m. 21, AİHS m. 8, ABA m. II–7) 406
9. Vicdan ve Din/İnanç Özgürlüğü (AY m. 24, 25, AİHS m. 9, ABA m. II–10, 22) 412
10. İfade Özgürlüğü (AY m. 25, 26, AİHS m. 10, İHEB m. 19) 448
a. Kavram ve Önemi 448
b. Uluslararası ve Ulusal Belgelerde Düzenlenişi 451
c. AİHM ve AYM İçtihatlarında İfade Özgürlüğü 453
d. Genel Değerlendirme 494
11. Haberleşme Özgürlüğü (AY m. 22, AİHS m. 8, ABA m. II–11) 503
12. Basın ve Kitle İletişim Özgürlüğü (AY m. 28 vd., AİHS m. 10, ABA m. II–11) 518
13. Örgütlenme Özgürlüğü (Dernek Kurma Özgürlüğü, Sendika Hakkı) (AY m. 33, 52, AİHS m.11, ABA m. II–12, 28) 552
a. Dernek Kurma Özgürlüğü 553
b. Sendika Özgürlüğü 558
14. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı (AİHS m. 11, AY m. 34) 566
15. Etkili Başvuru Hakkı/Hak Arama Özgürlüğü (AİHS m.13, AY m. 36, ABA m. II–47) 579
16. Dilekçe Hakkı (AY m. 74, ABA m. II–44) 581
17. Ayrımcılık Yasağı (AİHS m.14, AİHS’e Ek 12. Protokol m.1, ABA m. II–21, AY m. 10) 583
18. Mülkiyet Hakkı (AİHS Ek 1. Protokol m. 1, AY m. 35, ABA m. II–17) 594
a. Genel Olarak 594
b. Kapsamı 595
c. AİHM ve Anayasa Mahkemesi İçtihatlarında Mülkiyet Hakkı 596
d. Türkiye Açısından Sorunlu Alanlar 604
19. Eğitim ve Öğrenim Hakkı (AİHS Ek 1. Protokol m. 2, AY m. 42, ABA m. II–14) 612
20. Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı (AY m. 67, AİHS Ek 1. Protokol m. 3, ABA m. II–39, 40) 629
21. Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü (AY m. 23, AİHS Ek 4. Protokol m. 2, 3, ABA m. II– 4/1) 638
22. Bilim ve Sanat Özgürlüğü (AY m. 27, ABA m. II–13) 640
23. Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğü (AY m. 48 vd, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmeleri, ABA m. II–15, 16, 27 vd.) 642
24. Sağlık Hakkı ve Hasta Hakları (AY m. 56, ABA m. II–35) 643
25. Çevre Hakkı (AY m. 56, ABA m. II–37) 660
26. Sosyal Güvenlik Hakkı (AY m. 60, ABA m. II–34) 666
27. Vatandaşlık Hakkı 668
28. Çocuk Hakları 669
29. Kadın Hakları 677
30. Engelli Hakları 684
31. Bilgi Edinme Hakkı 689
32. Azınlık Hakları 693
33. Kültürel Haklar 698
34. Özgürlüğünden Mahrum Bırakılan Grupların Hakları 699
35. Mülteci ve Sığınmacı Hakları 701
36. Yabancıların Sınır Dışı Edilmesine Karşı Usuli Güvenceler (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 3) 707
37. Ceza İşlerinde Kanun Yollarına Başvuru Hakkı (AİHS’e Ek Protokol m. 2) 708
38. Hatalı Kararlardan Dolayı Tazminat Hakkı (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 3) 711
39. Çifte Yargılanma ve Cezalandırma Yasağı (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 4, KvSHS m. 14/1, ATHŞ m. 50). 712
V. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİĞİ VE SINIRLANMASI REJİMİ 713
A. Temel Hak ve Özgürlüklerin Niteliği 713
B. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması veya Durdurulması 713
C. Olağanüstü Yönetim Usulleri 714
1. Olağanüstü Hal Kavramını Açıklayan Görüşler 714
a. Zaruret Hali Teorisi 714
b. Meşru Savunma Teorisi 715
c. Siyasi Teori 715
d. Anayasa Geleneği Teorisi 715
2. Olağanüstü Yönetim Usulü Olarak Olağanüstü Hal İlanı Kararının Hukuki Tahlili 715
a. Yetkili Makam 715
b. Şekil Unsuru 716
c. Sebep Unsuru 716
d. Konu Unsuru 716
e. Amaç Unsuru 716
D. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Göre Olağanüstü Hal Uygulamaları 717
1. Genel Sınırlama Rejimi 717
2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 15. Maddesi Hükmü ve Değerlendirmesi 720
a. Savaş Hali–Kamusal Tehlike Şartı 721
b. Ölçülülük İlkesi 723
c. Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklere Ters Düşmeme 724
d. Dokunulmaz Haklar 724
e. Usule İlişkin Koşul 725
3. Olağanüstü Halde İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi 726
4. AİHM Kararlarından Örnekler 726
E. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanmasının Sınırları 730
1. Hakkın Özüne Dokunmama 730
2. Ölçülülük İlkesi 731
3. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun Olma 732
4. Sınırlamanın Kanunla Olması 733
F. İnsan Haklarının Korunmasında Terörle Mücadele 735
1. Terör Kavramı 735
2. Terörle Mücadele Kanunu ve CMK’da Öngörülen Tedbirler 739
a. 3713 s. Terörle Mücadele Kanunu 739
b. CMK’da Öngörülen Tedbirler 754
aa. Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Denetlenmesi 755
bb. Gizli Soruşturmacı Görevlendirilmesi 760
cc. Teknik Araçlarla İzleme 763
dd. Tanıkların Korunması 765
3. Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı 766
VI. İNSAN HAKLARI İLE İLGİLİ ULUSAL VE ULUSLARARASI KORUMA VE DENETİM MEKANİZMALARI 769
A. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru/Anayasa Şikayeti 769
1. Anayasa Şikayeti Kavramı 769
2. Anayasa Şikayetinin Nitelikleri 771
3. Anayasa Şikayetinin Konusu 774
4. Anayasa Şikayetinde Başvurucuya İlişkin Şartlar 776
5. Bireysel Başvuruların Kabul Edilebilirlik Şartları 777
6. Anayasa Şikâyetinde Hukuki Yarar Şartı 782
7. Esas İnceleme Sonucu Verilen Kararlar 795
8. Karşılaştırmalı Hukukta Anayasa Şikâyeti 798
B. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Mahkemeye Başvuru Koşulları 801
1. Genel Olarak 801
2. Mağdur Sıfatı 814
3. Başvurunun Reddi Nedenleri 818
a. Başvurunun İmzasız (Anonim) Olması 818
b. Başvurunun Mahkeme Tarafından Daha Önce İncelenmiş Başvuru Konusu ile Aynı Olması 819
c. Başvurunun Uluslararası Çözüm Organına Sunulmuş Olması 819
d. Başvurunun Sözleşme ve Ek Protokollerle Bağdaşmaması 820
e. Başvurunun Açıkça Dayanaktan Yoksun Olması 820
f. Başvurunun Kötüye Kullanılmış Olması 820
g. İç Başvuru Yollarının Tüketilmiş Olması 824
h. Süre koşulu 832
i. Başvurucunun Önemli Zarar Görmemiş Olması 839
4. AİHM’in İşleyişinin Genel Esasları 842
5. AİHM’de Bireysel Başvuru Koşullarının Sıkılaştırılmasına İlişkin Yeni AİHM İçtüzük m. 47 Hükmü 849
C. Birleşmiş Milletler Kişisel ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme ile Kurulan İnsan Hakları Komitesi 851
D. Uluslararası Ceza Divanı 856
E. Ulusal Diğer Bazı Organlar 862
1. İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları 862
2. Cezaevi İzleme Kurulları 867
3. TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu 867
4. TBMM Dilekçe Komisyonu 868
5. Kamu Denetçisi (Ombudsman) 869
6. Kamu Görevlileri Etik Kurulu 872
7. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu 873
8. Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Kanun Gereğince Oluşturulan Zarar Tespit Komisyonları 875
9. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümü ile İlgili Komisyon 878
10. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu 879
11. OHAL İşlemleri İnceleme Komisyonları 882
12. TBMM Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu 885
EKLER: BAŞLICA İLETİŞİM BİLGİLERİ VE İNTERNET ADRESLERİ 887
A. Merkezi İdarenin İnsan Hakları ile İlgili Birimleri 887
B. Akademik Kurumlar 887
C. Baro ve Sendikalar 888
D. Birleşmiş Milletler Bünyesinde, İnsan Hakları İhlâlleri ile İlgili Bildirim/Şikayet Mekanizmaları 888
E. Diğer Kurum ve Kuruluşlar 889
EKLER: İNSAN HAKLARI VE TEMEL ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASINA İLİŞKİN SÖZLEŞME 893
Bibliyografya (Türkçe) 915
AİHM İçtihatları 943
Anayasa Mahkemesi Kararları 966
Kavramlar Dizini 969