İnsan Hakları_{El Kitabı}

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Sekizinci Baskıya Önsöz 5
Kısaltmalar 17
I. GİRİŞ 21
II. İNSAN HAKLARI KAVRAMI, ÖNEMİ, FELSEFİ TEMELLERİ VE ULUSLAR ARASI BOYUTLARI 27
A. İnsan Hakları Kavramı 27
1. Tanım 27
2. Nitelikleri 29
B. İnsan Haklarının Kısa Tarihi Gelişimi 31
1. Uluslararası Hukuktaki Tarihi Gelişim 33
2. Ulusal Hukuktaki Tarihi Gelişim 43
C. İnsan Haklarının Korunmasının Önemi 46
D. İnsan Hak ve Özgürlüklerin Felsefi Temelleri 50
1. Doğal Hukuk Anlayışı 51
2. Pozitif Hukuk Anlayışı 53
E. İnsan Haklarının Yakın Kavramlarla İlişkisi ve İnsancıl Hukuk 53
F. Temel Hakların Yatay ve Dikey Etkisi 55
G. Uluslararası Düzeyde İnsan Haklarının Korumayı Amaçlayan Başlıca Kurum ve Kuruluşlar ve Metinler 56
1. İnsan Haklarının Uluslararası Düzeyde Korumayı Amaçlayan Başlıca Kurum ve Kuruluşlar 56
a. Uluslararası Örgüt: Birleşmiş Milletler (BM) 56
b. Bölgesel Kuruluşlar 58
aa. Avrupa Konseyi 58
bb. Amerikan Devletleri Örgütü 59
cc. Afrika Birliği Örgütü 59
c. Uluslararası Gönüllü Kuruluşlar 60
2. İnsan Hakları ile İlgili Bazı Uluslar Arası Metin İsimleri 60
III. İNSAN HAKLARININ TÜRLERİ 64
A. Koruyucu Haklar, İsteme Hakları ve Katılma Hakları Ayırımı 64
B. Birinci, İkinci ve Üçüncü Kuşak Haklar Ayırımı 66
C. Kişisel, Sosyal, Ekonomik, Siyasal ve Kültürel Haklar Ayırımı 67
D. Bireysel Haklar–Kolektif Haklar Ayırımı 68
E. Şekli Haklar–Gerçek Haklar Ayırımı 68
F. İnsan Hakları–Yurttaş Hakları Ayırımı 69
IV. İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ İLE BAŞLICA HAK VE ÖZGÜRLÜK KONULARI 70
A. İnsan Hakları Sözleşmelerinin Uygulanmasında Temel İlkeler, Yer ve Zaman Bakımından Uygulama Kuralları 70
1. Temel İlkeler 70
2. Yer Bakımından Uygulanma Alanı 74
3. Zaman Bakımından Uygulanma Alanı 82
4. Uluslararası Örgütler Çerçevesinde İşlenen Fiillerden Ötürü Sorumluluk 83
B. Başlıca Hak ve Özgürlük Konuları 90
1. Yaşama Hakkı (AY m.15/2, 17/1, AİHS m.2, İHEB m.3, KvSHS m.6, ABTHŞ m. 2) 91
a. Uygulama Alanı 91
b. Yaşamın Başlangıcı ve Sonu 101
c. Ölüm Cezası Sorunu 104
d. Yaşam Hakkını Koruma Yükümlülüğünün Kapsamı 106
e. Orantısız Güç Kullanılmasından Kaynaklanan Ölüm Olayları 134
2. İşkence Yasağı (AY m.17/3, AİHS m. 3, İHEB m.5, KvSHS m.7, ABTHŞ m.4) 147
a. Kavram ve Tanım 147
b. İşkence Yasağının Niteliği 159
c. Yükümlülüğün Kapsamı 161
d. İhlal Kategorileri 169
3. Kölelik, Angarya ve Zorla Çalıştırma Yasağı (AİHS m. 4, AY m. 18, ABA m. II–5) 212
a. Uygulama Alanı 212
b. Yükümlülüğün Kapsamı 215
c. İstisnalar 217
4. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı (AİHS m. 5, AY m.19, AİHS’e
Ek 4. Protokol m. 3, ABA m. II–6) 223
a. Koruma Alanı: Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği 223
b. Kişi Özgürlüğüne Müdahale 226
aa. Kişi Özgürlüğü 226
bb. Müdahale 230
cc. Müdahalenin Yasaya Dayanması 233
c. Özgürlükten Yoksun Kılmanın Hukuka Uygun Sayıldığı Durumlar 235
aa. Yetkili Mahkeme Tarafından Mahkum Edilmesi Üzerine Bir Kimsenin Usulüne Uygun Olarak Hapsedilmesi (m.5/1 a). 235
bb. Bir Mahkeme Tarafından Yasaya Uygun Olarak Verilen Bir Karara Riayetsizlikten Dolayı veya Yasanın Koyduğu Bir Yükümlülüğün Yerine Getirilmesini Sağlamak İçin Bir Kimsenin Usulüne Uygun Olarak Yakalanması veya Tutulması (m.5/1 b). 237
cc. Suç İşlediği Hakkında Geçerli Şüphe Bulunan veya Suç İşlemesine ya da Suçu İşledikten Sonra Kaçmasına Engel Olmak Zorunluluğu İnancını Doğuran Makul Nedenlerin Bulunması Dolayısıyla, Bir Kimsenin Yetkili Merci Önüne Çıkarılmak Üzere Yakalanması ve Tutulması (m.5/1 c). 241
dd. Bir Küçüğün Gözetim Altında Eğitimi İçin Usulüne Uygun Olarak Verilmiş Bir Karar Gereği Tutulması veya Yetkili Merci Önüne Çıkarılmak Üzere Usulüne Uygun Olarak Tutulması (m.5/1–d) 256
ee. Bulaşıcı Hastalık Yayabilecek Bir Kimsenin, Bir Akıl Hastasının, Bir Alkoliğin, Uyuşturucu Madde Bağımlısı Bir Kişinin veya Bir Serserinin Usulüne Uygun Olarak Tutulması (m.5/1–e) 257
ff. Bir Kişinin Usulüne Aykırı Surette Ülkeye Girmekten Alıkonması veya Kendisi Hakkında Sınır Dışı Etme Ya Da Geri Verme İşleminin Yürütülmekte Olması Nedeniyle Usulüne Uygun Olarak Yakalanması veya Tutulması (m.5/1–f). 261
d. Özgürlüğünden Yoksun Bırakılan Kişiye Tanınan Haklar 264
aa. Yakalama ve Tutuklama Nedenlerinin ve İsnadın Sanığa En Kısa Zamanda Bildirilmesi (m. 5/2) 264
bb. Sanığın Hemen Bir Hakim veya Adli Görev Yapmaya Kanunun Yetkili Kıldığı Bir Memur Huzuruna Çıkarılması ve Tutukluluğun Makul Süre Devam Etmesi 267
cc. Sanığın Yakalama ve Tutuklamanın Kanuna Uygunluğunun Denetimini Sağlamak İçin Yargı Yoluna Başvurma Hakkı (m. 5/4) 282
dd. Yakınlarına Haber Verme Hakkı 295
ee. Sözleşmeye Aykırı Olarak Yakalanan ve Tutuklananlara Tazminat Ödenmesi 295
5. Adil Yargılanma Hakkı (AİHS m.6, AY m. 36–38, ABA m. II– 47, 48) 300
a. Bir Yargı Yerine Başvurma Hakkı 315
b. Davanın Hakkaniyete Uygun Dinlenmesini İstemek Hakkı 324
c. Duruşmanın Halka Açıklığı 345
d. Makul Sürede Yargılanma Hakkı 347
e. Yasayla Kurulan, Tarafsız ve Bağımsız Bir Mahkeme Önünde Yargılanma Hakkı 350
f. Ceza Muhakemesinde Şüpheliye/Sanığa Tanınan Haklar 357
aa. Masumiyet Karinesi 358
bb. Şüpheli/Sanığın Kendisine Yönelik Suçlamanın Niteliği ve Nedeninden En Kısa Zamanda, Anladığı Bir Dilde ve Ayrıntılı Olarak Haberdar Edilme Hakkı (AİHS m. 6/3–a) 367
cc. Savunmasını Hazırlamak İçin Gerekli Zamana ve Kolaylıklara Sahip Olmak Hakkı (AİHS m. 6/3–b) 370
dd. Sanığın Kendisini Bizzat veya Seçeceği Bir Müdafi Yardımıyla Savunması (AİHS m. 6/3–c) 374
ee. İddia Tanıklarına Soru Sorma Hakkı (AİHS m. 6/3–d) 382
ff. Tercümandan Yararlanma Hakkı (AİHS m. 6/3–e) 385
6. Suçta ve Cezada Kanunilik (AİHS m. 7, AY. m. 38, ABA m. II–49) 387
7. Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması (AY m. 17, 20 vd., AİHS m. 8, ABA m. II–7, 8, 9, 11) 395
a. Özel Hayata Saygı Hakkı 401
b. Aile Hayatına Saygı Hakkı 437
8. Konut Dokunulmazlığı Hakkı (AY m. 21, AİHS m. 8, ABA m. II–7) 448
9. Vicdan ve Din/İnanç Özgürlüğü (AY m. 24, 25, AİHS m. 9,
ABA m. II–10, 22) 454
10. İfade Özgürlüğü (AY m. 25, 26, AİHS m. 10, İHEB m. 19) 489
a. Kavram ve Önemi 489
b. Uluslararası ve Ulusal Belgelerde Düzenlenişi 492
c. AİHM ve AYM İçtihatlarında İfade Özgürlüğü 494
d. Genel Değerlendirme 536
11. Haberleşme Özgürlüğü (AY m. 22, AİHS m. 8, ABA m. II–11) 545
12. Basın ve Kitle İletişim Özgürlüğü (AY m. 28 vd., AİHS m. 10,
ABA m. II–11) 560
13. Örgütlenme Özgürlüğü (Dernek Kurma Özgürlüğü, Sendika Hakkı) (AY m. 33, 52, AİHS m.11, ABA m. II–12, 28) 601
a. Dernek Kurma Özgürlüğü 602
b. Sendika Özgürlüğü 606
14. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı (AİHS m. 11,
AY m. 34) 615
15. Etkili Başvuru Hakkı/Hak Arama Özgürlüğü (AİHS m.13,
AY m. 36, ABA m. II–47) 627
16. Dilekçe Hakkı (AY m. 74, ABA m. II–44) 630
17. Ayrımcılık Yasağı (AİHS m.14, AİHS’e Ek 12. Protokol m.1,
ABA m. II–21, AY m. 10) 632
18. Mülkiyet Hakkı (AİHS Ek 1. Protokol m. 1, AY m. 35,
ABA m. II–17) 645
a. Genel Olarak 645
b. Kapsamı 646
c. AİHM ve Anayasa Mahkemesi İçtihatlarında Mülkiyet Hakkı 647
d. Türkiye Açısından Sorunlu Alanlar 655
e. Mülkiyet Hakkının İhlali Durumunda Kesinleşen Maddi ve Manevi Tazminat Talepleri ile İlgili “İnsan Hakları Tazminat Komisyonuna Başvurulması” Zorunluluğu 667
19. Eğitim ve Öğrenim Hakkı (AİHS Ek 1. Protokol m. 2, AY m. 42, ABA m. II–14) 669
20. Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı (AY m. 67, AİHS Ek 1. Protokol m. 3, ABA m. II–39, 40) 685
21. Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü (AY m. 23, AİHS Ek 4. Protokol m. 2, 3, ABA m. II– 4/1) 695
22. Bilim ve Sanat Özgürlüğü (AY m. 27, ABA m. II–13) 697
23. Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğü (AY m. 48 vd, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmeleri, ABA m. II–15, 16, 27 vd.) 698
24. Sağlık Hakkı ve Hasta Hakları (AY m. 56, ABA m. II–35) 700
25. Çevre Hakkı (AY m. 56, ABA m. II–37) 722
26. Sosyal Güvenlik Hakkı (AY m. 60, ABA m. II–34) 726
27. Vatandaşlık Hakkı 728
28. Çocuk Hakları 729
29. Kadın Hakları 737
30. Engelli Hakları 746
31. Bilgi Edinme Hakkı 752
32. Azınlık Hakları 755
33. Kültürel Haklar 760
34. Özgürlüğünden Mahrum Bırakılan Grupların Hakları 761
35. Mülteci ve Sığınmacı Hakları 763
36. Yabancıların Sınır Dışı Edilmesine Karşı Usuli Güvenceler (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 3) 769
37. Ceza İşlerinde Kanun Yollarına Başvuru Hakkı (AİHS’e Ek Protokol m. 2) 770
38. Hatalı Kararlardan Dolayı Tazminat Hakkı (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 3) 773
39. Çifte Yargılanma ve Cezalandırma Yasağı (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 4, KvSHS m. 14/1, ATHŞ m. 50). 774
V. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİĞİ VE SINIRLANMASI REJİMİ 775
A. Temel Hak ve Özgürlüklerin Niteliği 775
B. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması veya Durdurulması 775
C. Olağanüstü Yönetim Usulleri 777
1. Olağanüstü Hal Kavramını Açıklayan Görüşler 778
a. Zaruret Hali Teorisi 778
b. Meşru Savunma Teorisi 778
c. Siyasi Teori 778
d. Anayasa Geleneği Teorisi 778
2. Olağanüstü Yönetim Usulü Olarak Olağanüstü Hal İlanı Kararının Hukuki Tahlili 779
a. Yetkili Makam 779
b. Şekil Unsuru 779
c. Sebep Unsuru 779
d. Konu Unsuru 780
e. Amaç Unsuru 780
D. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Göre Olağanüstü Hal Uygulamaları 780
1. Genel Sınırlama Rejimi 780
2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 15. Maddesi Hükmü ve Değerlendirmesi 783
a. Savaş Hali–Kamusal Tehlike Şartı 784
b. Ölçülülük İlkesi 786
c. Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklere Ters Düşmeme 787
d. Dokunulmaz Haklar 787
e. Usule İlişkin Koşul 788
3. Olağanüstü Halde İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi 789
4. AİHM Kararlarından Örnekler 789
E. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanmasının Sınırları 794
1. Hakkın Özüne Dokunmama 794
2. Ölçülülük İlkesi 795
3. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun Olma 796
4. Sınırlamanın Kanunla Olması 797
F. İnsan Haklarının Korunmasında Terörle Mücadele 799
1. Terör Kavramı ve Terörün Amacı 799
2. Terörle Mücadele Kanunu 803
3. Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı 817
VI. İNSAN HAKLARI İLE İLGİLİ ULUSAL VE ULUSLARARASI KORUMA VE DENETİM MEKANİZMALARI 820
A. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru/Anayasa Şikayeti 820
1. Anayasa Şikayeti Kavramı 820
2. Anayasa Şikayetinin Nitelikleri 822
3. Anayasa Şikayetinin Konusu 825
4. Anayasa Şikayetinde Başvurucuya İlişkin Şartlar 827
5. Bireysel Başvuruların Kabul Edilebilirlik Şartları 828
6. Anayasa Şikâyetinde Hukuki Yarar Şartı 834
7. Esas İnceleme Sonucu Verilen Kararlar 846
8. Karşılaştırmalı Hukukta Anayasa Şikâyeti 849
B. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Mahkemeye Başvuru Koşulları 853
1. Genel Olarak 853
2. Mağdur Sıfatı 868
3. Başvurunun Reddi Nedenleri 873
a. Başvurunun İmzasız (Anonim) Olması 873
b. Başvurunun Mahkeme Tarafından Daha Önce İncelenmiş Başvuru Konusu ile Aynı Olması 874
c. Başvurunun Uluslararası Çözüm Organına Sunulmuş Olması 874
d. Başvurunun Sözleşme ve Ek Protokollerle Bağdaşmaması 875
e. Başvurunun Açıkça Dayanaktan Yoksun Olması 876
f. Başvurunun Kötüye Kullanılmış Olması 876
g. İç Başvuru Yollarının Tüketilmiş Olması 879
h. Süre koşulu 888
i. Başvurucunun Önemli Zarar Görmemiş Olması 894
4. AİHM’in İşleyişinin Genel Esasları 898
5. AİHM’de Bireysel Başvuru Koşullarının Sıkılaştırılmasına İlişkin Yeni AİHM İçtüzük m. 47 Hükmü 905
C. Birleşmiş Milletler Kişisel ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme ile Kurulan İnsan Hakları Komitesi 907
D. Uluslararası Ceza Divanı 911
E. Ulusal Diğer Bazı Organlar 916
1. İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları 916
2. Cezaevi İzleme Kurulları 918
3. TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu 919
4. TBMM Dilekçe Komisyonu 920
5. Kamu Denetçisi (Ombudsman) 920
6. Kamu Görevlileri Etik Kurulu 923
7. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu 924
8. Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Kanun Gereğince Oluşturulan Zarar Tespit Komisyonları 927
9. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümü ile İlgili Komisyon 930
10. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu 931
11. OHAL İşlemleri İnceleme Komisyonları 933
12. TBMM Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu 937
EKLER: BAŞLICA İLETİŞİM BİLGİLERİ VE İNTERNET ADRESLERİ 939
A. Merkezi İdarenin İnsan Hakları ile İlgili Birimleri 939
B. Birleşmiş Milletler Bünyesinde, İnsan Hakları İhlâlleri ile İlgili Bildirim/Şikayet Mekanizmaları 939
C. Diğer Bazı Kurum ve Kuruluşlar 940
EKLER: İNSAN HAKLARI VE TEMEL ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASINA İLİŞKİN SÖZLEŞME 944
Bibliyografya (Türkçe) 963
AİHM’nin Verdiği İhlal Kararlarının Devletlere ve Hak Kategorilerine Göre Dağılımı 987
AİHM İçtihatları Dizini 989
Anayasa Mahkemesi Kararları Dizini 1013
Kavramlar Dizini 1017