Türk Medeni Kanunu ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Mülkiyet Hakkının Konusu ve Kapsamı
Dr. Öğr. Üyesi Dursun Ali DEMİRBOĞA
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ VII
İÇİNDEKİLER IX
KISALTMALAR XXI
GİRİŞ
KONUNUN TAKDİMİ, ÖNEMİ
VE SINIRLILIKLARI
I. KONUNUN TAKDİMİ 1
II. KONUNUN ÖNEMİ 3
III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI 3
BİRİNCİ BÖLÜM
MÜLKİYET HAKKININ GELİŞİMİ VE
KAPSAMININ GEÇİRDİĞİ DEĞİŞİKLİKLER
I. MÜLKİYET HAKKI KAVRAMI 5
A. GENEL OLARAK 5
B. MÜLKİYET HAKKININ TARİHİ GELİŞİMİ 8
1. Genel Olarak 8
2. İlkel Dönemde Mülkiyet 9
3. Eski Yunan Devletlerinde Mülkiyet 13
4. Roma Hukukunda Mülkiyetin Konusu ve Kapsamı 19
a. Genel Olarak 19
b. Roma Hukukunda Mülkiyet Kavramı ve Gelişimi 22
(1) Roma Hukukunda Mal Ayrımları ve Mülkiyetin
Konusu 22
(2) Roma Hukukunda Mülkiyet Hakkının Kapsamı 26
c. Roma Hukukunda Mülkiyetin Konusu ve Kapsamına
İlişkin Değerlendirme 31
5. Semavi Dinlerin Mülkiyet Hakkına Bakışı 33
a. Yahudilikte Mülkiyet 33
b. Hristiyanlıkta Mülkiyet 37
c. İslam Dininde Mülkiyet 43
(1) İslamiyet Öncesi Arap Yarımadası’nda Mülkiyet 43
(2) İslamiyet Dönemi’nde Mülkiyet 44
d. Semavi Dinlerde Yer Alan Mülkiyet Hakkının Konu ve
Kapsam Bakımından Değerlendirilmesi 53
6. Eski Türk Devletlerinde Mülkiyet 54
7. Osmanlı Devletinde Mülkiyet 56
a. Genel Olarak 56
b. Osmanlı Taşınmaz Mülkiyeti Düzeni ve Feodalite
Tartışmaları 57
(1) Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Mülkiyet 63
(2) Osmanlı Devleti’nin Yükselme Döneminde Mülkiyet 64
(3) Osmanlı Devletinin Gerileme Döneminde Mülkiyet 67
c. Osmanlı Mülkiyet Anlayışında Örfi Hukukun Etkisi 72
d. Osmanlı Mülkiyet Hukukunun Malike Tanıdığı Yetkiler 73
e. Osmanlı Mülkiyet Hukukunda Mülkiyetin Unsurları 74
(1) Mülkiyet Türü Olarak Ayn Mülkiyeti 74
(2) Menfaat Mülkiyeti 75
(3) Zilyetlik 76
f. Osmanlı Hukukunda Mülkiyetin Konusunun
Belirlenmesi Açısından Mal ve Mülk Kavramları 77
(1) Mülk Kavramı 77
(2) Mal Kavramı 78
(i) Mülkiyetin Konusu Olan Malın Özellikleri 79
(ii) İslam Hukukunda Mal Olarak Kabul
Edilmeyen Şeyler 81
g. Osmanlı Hukukunda Mülkiyetin Konusu Olan Şeyler 82
(1) Haklar 83
(2) Menfaatler 83
(3) Köleler 83
(4) Taşınır Mallar 86
(5) Taşınmaz Mallar 87
h. Osmanlı Toprak Hukukunda Toprak Mülkiyetinin
Türleri ve Kanunname-i Arazi 90
(1) Kanunname-i Arazi (Arazi Kanunu) 90
(2) Arazi Kanunu’na Göre Arazi Türleri 91
(i) Mülk Arazi 91
(ii) Miri Arazi 92
(iii) Vakıf Arazi 93
(iv) Metruk Arazi 94
(v) Mevat Arazi 95
ı. Osmanlı Hukukunda Kamu Mülkiyeti 96
(1) Kıyılar 97
(2) Ormanlar 98
(3) Yollar 100
(4) Madenler 101
(5) Sular 103
(6) Gedikler 107
II. EKONOMİK SİSTEMLER VE MÜLKİYET 108
A. GENEL OLARAK 108
B. KAPİTALİZMDE MÜLKİYET ANLAYIŞI 109
1. Kapitalist Mülkiyet Anlayışındaki Psikolojik Faktörler 110
2. Kapitalist Mülkiyet Anlayışındaki Biyolojik Faktörler 112
3. Kapitalist Mülkiyet Anlayışındaki Sosyo-Ekonomik
Faktörler 113
C. SOSYALİZMDE MÜLKİYET ANLAYIŞI 115
1. Genel Olarak 115
2. Sosyalist Mülkiyet Hakkı Uygulaması: Sovyet Rusya
Örneği 116
a. Devlete Ait Olan Mülkiyet 117
b. Kooperatif ve Kolektif Çiftlik Mülkiyeti 117
c. Sosyalist Sistemde Kişisel Mülkiyet 118
d. Sosyalist Sistemde Özel Mülkiyet 119
D. KARMA EKONOMİK SİSTEMLERDE MÜLKİYET 119
İKİNCİ BÖLÜM
AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NDE
MÜLKİYET HAKKININ KONUSU, KAPSAMI
VE GELECEĞİ
I. GENEL OLARAK 121
II. AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ (AİHS)
DIŞINDAKİ SÖZLEŞMELERDE MÜLKİYET HAKKI 123
A. MÜLKİYET HAKKININ DİĞER SÖZLEŞMELERDE
DÜZENLENİŞİ 123
B. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İNSAN HAKLARI EVRENSEL
BİLDİRGESİ 124
C. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ULUSLARARASI MEDENİ VE
SİYASİ HAKLAR SÖZLEŞMESİ 126
D. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ULUSLARARASI EKONOMİK,
SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLAR SÖZLEŞMESİ 128
E. DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ TİCARETLE BAĞLANTILI
FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI ANLAŞMASI (TRIPS) 129
III. AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NE MÜLKİYET
HAKKININ DAHİL EDİLMESİ 131
A. GENEL OLARAK 131
A. AİHS’İN KAPSAMI 131
1. Ek Protokoller ve Kapsamı 133
2. Ek Protokol 1’in Kapsamı ve Koruma Altına Aldığı
Haklar 135
a. Mülkiyet Hakkı 135
b. Eğitim Hakkı 137
c. Serbest Seçim Hakkı 138
B. MÜLKİYETİN KONUSU VE KAPSAMININ
BELİRLENMESİ BAKIMINDAN OTONOM
KAVRAMLAR DOKTRİNİ 140
IV. AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NDE
MÜLKİYETİN KONUSU VE KAPSAMI 146
A. GENEL OLARAK 146
B. AİHS KAPSAMINDA MÜLKİYETİN KONUSU OLAN
DEĞERLER 148
1. Taşınmaz Mallar 149
2. Taşınır Mallar 152
3. Nisbi Haklar 154
a. Tazminat Hakkı 154
b. Emekli Aylıkları 159
c. Şirket Hisseleri 160
d. Kadastro Tespitinde Yapılan Yanlışlıklar 161
e. Meşru Hak Beklentileri 165
f. Malvarlığına İlişkin Talepler ve Alacaklar 174
g. Müşteri Çevresi 176
h. Kira Sözleşmeleri ve Barınmaya İlişkin Diğer Haklar 177
4. Fikri Haklar 179
a. Fikri Mülkiyetin Eşya Mülkiyetinden Farkları 180
b. Fikri Mülkiyet Haklarının Türleri 182
(1) Telif Hakları 182
(2) Sınai Mülkiyet Hakları 182
(3) AİHM Kararlarında Fikri Mülkiyet 182
V. AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNDE MÜLKİYET
HAKKININ GELECEKTEKİ GÖRÜNÜMÜ 186
A. GENEL OLARAK 186
B. MÜLKİYET HAKKININ DEĞİŞKEN YÜZÜ 187
C. SAYISALLAŞAN DÜNYADA MÜLKİYET HAKKI 188
1. Robot Kavramı 189
2. Robot Teknolojisinin Mevcut Durumu ve Geleceği 190
3. Robotlar ve Sorumluluk 191
4. Robotlar ve Mülkiyet 192
a. Eşya Konumundaki Robotlar Açısından Mülkiyet
Hakkı 193
(1) Telif Hakları 193
(2) Veri Tabanları 194
(3) Patentler 194
(4) Marka Hakları 195
(5) Endüstriyel Tasarımlar 195
(6) Entegre Devre Topografyaları 196
(7) Ticari Sırlar 196
b. Özne Konumundaki Robotlar Bakımından Mülkiyet 197
(1) Özne Konumundaki Robotlarda Hak Sahipliği 197
(2) Yapay Zekâya Hukuki Kişilik Tanınmasına İlişkin
Tartışmalar 199
(3) Yapay Zekâ ve Mülkiyet Hakkının Kapsamının ve
Konusunun Genişlemesi 201
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK MEDENİ HUKUKU’NDA MÜLKİYET
HAKKININ KONUSU VE KAPSAMI
I. TÜRK MEDENİ HUKUKU’NDA MÜLKİYET KAVRAMI VE
KONUSU 203
A. EŞYA KAVRAMI 203
1. Genel Olarak 203
2. Konusu Bakımından Taşınır-Taşınmaz Eşya Ayrımı 205
3. Taşınmaz Şey ile Taşınmaz Kavramı 207
B. TÜRK MEDENİ KANUNU’NA GÖRE TAŞINMAZ
MÜLKİYETİNİN KONUSU 207
1. Türk Medeni Kanunu m.704 Uyarınca Taşınmaz Olarak
Sayılan Şeyler 209
a. Arazi 209
b. Tapu Kütüğünde Ayrı Sayfaya Kaydedilen Bağımsız
ve Sürekli Haklar 211
c. Bağımsız ve Süreklilik Niteliğine Sahip Bulunan
Irtifak Hakları 213
(1) Üst Hakkı 213
(2) Kaynak Hakkı 214
d. Kat Mülkiyeti Kütüğüne Kayıtlı Bağımsız Bölümler 215
(1) Kat Mülkiyeti Kavramı 215
(2) Kat Mülkiyetinin Hukuki Niteliği ve Kurulması 216
(3) Kat Mülkiyeti ve Kat Maliklerinin Yükümlülükleri 218
(4) Kat Mülkiyetinde Yönetim 219
(5) Kat Mülkiyetinin Sona Ermesi 219
(6) Kat Mülkiyetinin Özel Görünüm Biçimi Olan
Toplu Yapılar 220
2. Kat Mülkiyeti Kanunu’nda Düzenlenen Kat İrtifakı 220
C. TÜRK MEDENİ KANUNU’NA GÖRE TAŞINIR
MÜLKİYETİNİN KONUSU 221
1. Taşınır Eşya 222
2. Doğal Güçler 223
II. TÜRK MEDENİ KANUNU’NA GÖRE TAŞINMAZ
MÜLKİYETİNİN KAPSAMI 224
A. GENEL OLARAK 224
B. TAŞINMAZ MÜLKİYETİNİN YATAY KAPSAMI 225
1. Kadastrosu Yapılmış Taşınmazlarda Mülkiyetin Yatay
Kapsamı 226
2. Kadastrosuz Taşınmazlarda Mülkiyetin Yatay Kapsamı 229
3. Tapusuz Taşınmazlarda Mülkiyetin Yatay Kapsamı 232
C. TAŞINMAZ MÜLKİYETİNİN MADDİ KAPSAMI 232
1. Genel Olarak 232
2. Bütünleyici Parça 233
a. Maddi Varlığın Zorunluluğu Unsuru 234
b. Dâhili Bağlılık Unsuru 234
c. Harici Bağlılık Unsuru 235
d. Yerel Adetlere Uygunluk Unsuru 237
e. TMK Gereği Bütünleyici Parça Sayılan Şeyler 238
f. Bütünleyici Parça Olmanın Hüküm ve Sonuçları 238
g. Bütünleyici Parça Vasfının Yitirilmesi 240
h. Bütünleyici Parçanın Özel Bir Görünümü Olarak
“Doğal Ürünler” 241
3. Eklenti (Teferruat) 242
a. Eklenti Vasfının Şartları 243
(1) Eklenti Taşınır Bir Mal Olmalıdır 244
(2) Asıl Eşya ile Eklenti Arasında Dış Bağlantı
Olmalıdır 244
(3) Asıl Şey ile Eklenti Arasında Özgülenme İlişkisi
Olmalıdır 245
(4) Subjektif Şart Olarak Yerel Adetler ve Malikin
İradesi 246
b. Eklenti Vasfının İspatı 247
c. Eklenti Vasfının Hüküm ve Sonuçları 248
D. TAŞINNMAZ MÜLKİYETİNİN DİKEY KAPSAMI 250
1. Genel Olarak 250
2. Mülkiyetin Dikey Kapsamında Malike Tanınan Yetkiler 250
a. Aktif Yetki 250
b. Koruyucu Yetki 251
III. TÜRK HUKUKUNDA MÜLKİYET HAKKININ KONUSUNDA
VE KAPSAMINDA ÖZEL DÜZENLEMELERLE YAPILAN
KISITLAMALAR 252
A. MÜLKİYET HAKKININ KAMU HUKUKUNDAN
DOĞAN KISITLAMALARI 252
1. Kamulaştırma Mevzuatı İle Mülkiyet Hakkının
Konusunun ve Kapsamının Kısıtlanması 253
a. Genel Olarak 253
b. Kamulaştırma Bedelinin Düşük Tespiti 254
c. Kamulaştırma Bedelinin Kısmen Ödenmesi, Geç
Ödenmesi veya Bedele Düşük Faiz Oranı Uygulanması 256
d. Kamulaştırmasız El Koyma ve Fiili Yol 257
2. Kıyı Mevzuatı ile Mülkiyet Hakkının Konusunun ve
Kapsamının Kısıtlanması 260
a. Mevzuata Göre Kıyıların Hukuki Niteliği 260
b. Anayasa Mahkemesi Kararlarına Göre Kıyıların
Hukuki Niteliği 261
c. Danıştay Kararlarına Göre Kıyıların Hukuki Niteliği 262
d. Yargıtay Kararlarına Göre Kıyıların Hukuki Niteliği 263
3. İmar Mevzuatı İle Mülkiyet Hakkının Konusunun ve
Kapsamının Kısıtlanması 264
a. Genel Olarak 264
b. Hamur Kuralı ve Düzenleme Ortaklık Payı ile
Mülkiyet Hakkı Kısıtlamaları 266
4. Orman Mevzuatı ile Mülkiyet Hakkının Konusunun ve
Kapsamının Kısıtlanması 268
a. Genel Olarak 268
b. Ormanların Kamulaştırılmasından Kaynaklı Ortaya
Çıkan Mülkiyet Hakkı Kısıtlamaları 269
c. Orman Kadastrosundan Kaynaklı Mülkiyet Hakkının
Konusunda ve Kapsamında Yapılan Kısıtlamalar 271
5. Afet Mevzuatı ile Mülkiyet Hakkının Konusunun ve
Kapsamının Kısıtlanması 272
a. Genel Olarak 272
b. Doğal Afetler Sebebiyle Alınan Önlemler Neticesinde
Ortaya Çıkan Kısıtlamalar 272
c. Zorunlu Deprem Sigortasından Kaynaklanan Mülkiyet
Hakkının Konusunda ve Kapsamında Yapılan
Kısıtlamalar 274
6. Toprak Koruma Mevzuatı İle Mülkiyet Hakkının
Konusunun ve Kapsamının Kısıtlanması 275
7. Diğer Mevzuat Hükümleri İle Mülkiyet Hakkının
Konusunun ve Kapsamının Kısıtlanması 277
B. MÜLKİYET HAKKININ KONUSUNUN VE
KAPSAMININ ÖZEL HUKUKTAN DOĞAN
KISITLAMALARI 278
1. Genel Olarak 278
2. Taşınmaz Mülkiyetinin Kanuni Kısıtlamalarının Dayanağı 279
3. Türk Medeni Kanunu’nda Düzenlenen Kanuni Kısıtlamalar 281
a. Komşuluk Hukukundan Doğan Kısıtlamalar 281
(1) Genel Olarak 281
(2) Komşu Yararına Mülkiyet Hakkında Aşırıya
Kaçmama Ödevi 281
(3) Kazı ve Yapılar 283
(4) Ağaç Dal ve Köklerine Katlanma Yükümlülüğü 284
(5) Doğal Olarak Akan Su ve Fazla Suyun
Akıtılmasına Katlanma Yükümlüğü 285
(6) Mecra Geçirilmesine Katlanma Yükümlülüğü 286
(7) Zorunlu Geçit/Geçit Vermeye Katlanma
Yükümlülüğü 289
(8) Zorunlu Su Hakkı 291
b. Herkes Yararına Getirilen Ödevler 292
(1) Sürüklenen Şeyler ile Benzerlerinin Alınması 293
(2) Orman ve Meraya Girme 294
(3) Zorunluluk Hâli 295
c. Belirli Kişiler Lehine Getirilen Kısıtlamalar/Devir
Hakkının Kısıtlamaları 296
(1) Genel Olarak 296
(2) Yasal Önalım Hakkı 297
(3) Sözleşmeden Doğan Önalım Hakkı 305
(4) Sözleşmeden Doğan Alım Hakkı 309
(5) Sözleşmeden Doğan Geri Alım Hakkı 312
IV. TÜRK HUKUKUNDA MÜLKİYET HAKKININ KONUSU
VE KAPSAMININ AİHM KARARLARINA UYGUNLUĞU
SORUNU 314
SONUÇ 317
KAYNAKÇA 319
KAVRAM İNDEKSİ 337
