Aile Hukukuna İlişkin Yabancı Kararların Tanınması

Yrd. Doç. Dr. Ebru ŞENSÖZ MALKOÇ

İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
Birinci Bölüm
Tanıma Kavramı ve Usulü
I. YABANCI MAHKEME KARARLARININ KESİN HÜKÜM ETKİSİNİN KABULÜ VE TANIMA
A. GENEL OLARAK
B. MAHKEME KARARLARI VE ETKİLERİ
1. Mahkeme Kararlarının Türleri ve Etkileri
2. Mahkeme Kararının Etkileri
a. Kesin Hüküm Etkisi
b. İcrai Etki (İcra Kabiliyeti)
C. YABANCI MAHKEME KARARLARININ KESİN HÜKÜM ETKİSİNİN KABULÜ
1. Tanıma ve Tenfizde Kesin Hüküm Etkisinin Kabulü
2. Tanıma Kavramı
II. TÜRK HUKUKUNDA TANIMAYA İLİŞKİN MEVZUAT
A. 5718 SAYILI MÖHUK
1. Milletlerarası Usul Hukuku Kuralları Yönünden 5718 Sayılı MÖHUK'un Zaman Bakımından Yürürlüğü
2. Milletlerarası Sözleşmeler Karşısında MÖHUK'un Uygulanabilirliği
B. ÇOK TARAFLI VE İKİ TARAFLI SÖZLEŞMELER
1. Milletlerarası Sözleşmelerin Yürürlüğü ve Uygulanması
2. İki ve çok taraflı sözleşmelerin birlikte bulunması halinde uygulanacak prensipler: Sözleşmeler arası ihtilaf (Conflit des conventions)
III. TANIMA USULÜ
A. BAĞIMSIZ BİR DAVA AÇILMASI YOLUYLA TANIMA
1. Genel Olarak
2. Davanın Niteliği ve Dinlenilme Şartları
3. Karşı Dava Olarak Tanıma Davası Açılması
4. Türk Hukukunda Tanımama (Tanımanın Reddi) Davası Açma İmkanı (Negatif Kontrol)
B. GÖRÜLMEKTE OLAN DAVA İÇİNDE TANIMA
1. Yabancı İlamın Kesin Hüküm İtirazı Olarak İleri Sürülmesi
2. Yabancı İlamın Kesin Delil Olarak İleri Sürülmesi
C. DOĞRUDAN TANIMA
1. Genel Olarak
2. Doğrudan Tanıma Usulü Kabul Eden Milletlerarası Sözleşmeler
a. Türkiye ile Irak arasındaki adli yardım sözleşmesi
b. Kişi Hallerine İlişkin İşlemlerin Düzeltilmesi Kararları ile İlgili Sözleşme
c. Bazı Ölümlerin Tespitine Dair Sözleşme
d. Evlenme ile Nesebin Düzeltilmesi Hakkında Sözleşme
e. Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair 1993 tarihli La Haye Sözleşmesi
f. Çocukların Velayetine İlişkin Doğrudan Tanıma Usulünü Kabul Eden Milletlerarası Sözleşmeler
3. Doğrudan Tanıma Usulü Kabul Eden Nüfus Hizmetleri Kanunu 27/A maddesi : Boşanma, Evliliğin İptali, Butlanı, Evliliğin Tespiti ve Yokluğu Kararları
a. Doğrudan Tanıma Usulü
b. Doğrudan tanıma engeli olarak "kamu düzeni"
4. Sonuç
İkinci Bölüm
Tanıma Şartları
I. 5718 SAYILI MÖHUK'TA DÜZENLENEN TANIMA ŞARTLARI
A. MAHKEMECE RE'SEN İNCELENEN TANIMA ŞARTLARI
1. Adli Makam Kararı Bulunması: "Yabancı Mahkeme"lerden Verilmiş Bir Karar Bulunması
a. Mahkemenin yabancı bir devletin egemenliğini temsil etmesi
b. Tanınmayan bir devlet mahkemesinden verilen kararlar
c. Kararın verildiği ülke üzerinde egemenliğin değişmesi
d. Milletlerarası mahkemelerden verilen kararların tanınması
e. İstisnaen idari makam kararlarının ve adli veya idari makamlarca verilen belgelerin "yabancı mahkeme kararlarının tanınması usulü ile" tanınması
f. Adli olmayan ama kendi hukukuna göre yargılama yetkisini haiz idari ve dini makam kararlarının özellikle talak ve get kararlarının tanınması
2. Yabancı Mahkeme Kararının Hukuk Davalarına İlişkin Olması
a. Özel hukuka ilişkin bir hükmün bulunması
b. "Hüküm fıkrası"nın açık ve net olması
c. Hükmün icra edilebilir ve zamanaşımına uğramamış olması
d. Çekişmeli yargıya ait "niteliği itibariyle tüm mahkeme kararlarının" tanımaya konu olması
e. Çekişmesiz yargıya ait kararların tanımaya konu olması
3. Kararın verildiği yer kanunlarına göre "kesinleşmiş" olması : "kesin hüküm teşkil etmesi"
a. Geçici icra edilebilir nitelikteki kararlar ile geçici tedbir kararlarının tanımaya konu olmaması ve istisnaları
b. Çekişmesiz yargı kararlarının kesinleşmesi sorunu
4. İlamın Türk mahkemelerinin münhasır yetkisine giren bir konuda verilmemiş olması
5. Hükmün Türk kamu düzenine açıkça aykırı bulunmaması
a. Genel olarak "Türk kamu düzeninin müdahalesi" : Revizyon yasağı ve "Türk hukukunun vazgeçilmez kabul ettiği temel prensiplerine açıkça aykırılık"
b. Aile hukukuna ilişkin bazı konularda kamu düzeninin müdahalesi
c. Kamu Düzeni Müdahalesini Gerektirebilecek Bazı Özellik Arzeden Durumlar
B. MAHKEMECE TARAFLARIN İTİRAZI ÜZERİNE İNCELENEN TANIMA ŞARTLARI
1. İlamın dava konusu veya taraflarla gerçek bir ilişkisi bulunmadığı halde kendisine yetki tanıyan bir devlet mahkemesince verilmiş olması: "Aşırı Yetki"
2. Savunma haklarına ilişkin usul işlemlerine uyulmamış olması
3. Tanıma şartları dışında ileri sürülebilecek diğer itirazlar
a. Hükmün tanınmasına engel bir sebebin ortaya çıkması
b. Yargı muafiyetinin tanıma şartı olarak kabulü
4. İtirazların ileri sürülmesinin veya tanımanın reddi talebinin "hakkın kötüye kullanılması" teşkil etmesi ve itirazın dinlenmemesi
II. MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELERDE DÜZENLENEN TANIMA ŞARTLARI
A. BAZI MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELERLE MÖHUK VE DİĞER MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELERE İLAVETEN ARANACAK TANIMA ŞARTLARI
1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Eki Protokoller: "Adil Yargılanma Hakkı ve Eşler Arasında Eşitlik İlkesi"
2. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi: "Çocuğun Üstün ve Öncelikli Yararı ile Çocuğun Dinlenilme Hakkı"
3. Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin 1996 tarihli Avrupa Sözleşmesi: "Çocuğun Görüşünün Alınması"
a. Davalarda bilgilendirilme ve dava sırasında görüşünü ifade etme hakkı
b. Özel bir temsilci atanmasını isteme hakkı
c. Usule ilişkin diğer ek haklar
B. BAZI MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELER İLE MÖHUK YERİNE UYGULANACAK TANIMA ŞARTLARI
1. Çok Taraflı Sözleşmelerde Düzenlenen Tanıma Şartları
a. Evlilik Bağına İlişkin Kararların Tanınması Hakkındaki Sözleşme
b. Çocukların Velayetine İlişkin Kararların Tanınması ve Tenfizi ile Çocukların Velayetinin Yeniden Tesisine İlişkin Avrupa Sözleşmesi
c. Çocukla Kişisel İlişki Kurulmasına Dair Avrupa Sözleşmesi
d. Nafaka Yükümlülüğüne İlişkin Yabancı Kararların Tanınmasına İlişkin Sözleşmeler
2. İki Taraflı Sözleşmelerde Kabul Edilen Tanıma Şartları
a. MÖHUK ve çok taraflı sözleşmelere göre daha elverişli hükümler içeren iki taraflı adli yardım sözleşmeleri
b. Daha ağır şartlar kabul eden iki taraflı sözleşmeler
c. Sonuç ve genel değerlendirme
C. MÖHUK'TA ARANAN TANIMA ŞARTLARINI ARAMAYAN "DOĞRUDAN TANIMA USULÜ" KABUL EDEN BAZI MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELERDE ve NHK'DA KABUL EDİLEN DOĞRUDAN TANIMA ENGELLERİ
1. Kişi Hallerine İlişkin İşlemlerin Düzeltilmesi Kararları ile İlgili Sözleşme
2. Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair 1993 La Haye Sözleşmesi
3. Küçüklerin Korunmasına Dair Makamların Yetkisine ve Uygulanacak Kanuna Dair 1961 tarihli La Haye Sözleşmesi
4. Velayet Sorumluluğu ve Çocukların Korunması Hakkında Tedbirler Yönünden Yetki, Uygulanacak Hukuk, Tanıma, Tenfiz ve İşbirliğine Dair 1996 tarihli La Haye Sözleşmesi
5. Nüfus Hizmetleri Kanunu 27/A maddesinde kabul edilen Doğrudan Tanıma Engelleri
Üçüncü Bölüm
Tanımanın Sonuçları
I. USULE İLİŞKİN MESELELER
A. TANIMA ve TANIMAMA (TANIMANIN REDDİ) TALEBİ
1. Hukuki Yarar Şartı
a. Karar ile aranan etki bakımından tanıma talebinde hukuki yarar şartı
b. Kişi bakımından hukuki yarar şartı
2. Tanıma veya Tanımama (Tanımanın Reddi) Davasına Müdahale
3. Tanıma Talebinin Şekli: Dilekçe ve Eklenecek Belgeler
4. Tanıma Talebinin Kapsamı ve Tanıma İstemi Dışında Başka Taleplerde Bulunulamaması
B. GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME
1. Bağımsız tanıma davasında
2. Görülmekte olan davada
C. YARGILAMA HARÇ VE GİDERLERİ
D. YARGILAMA USULÜ
E. TEBLİGAT
F. TEMİNAT
1. Tanıma veya tanımama (tanımanın reddi) davasında
a. MÖHUK m. 48 uyarınca yabancı davacının teminat gösterme yükümlülüğü ve muafiyet
b. HMK m. 84 uyarınca Türkiye'de yerleşim yeri olmayan Türk vatandaşlarının teminat gösterme yükümlülüğü
2. Görülmekte olan davada tanıma veya tanımama (tanımanın reddi) talebinde
G. DERDESTLİK ve BEKLETİCİ MESELE
H. ZAMANAŞIMI VE FERAGAT
1. Tanıma davasında zamanaşımı sorunu
2. Tanıma davasından feragat sorunu
I. ISLAH
J. TANIMA TALEBİNDEN ÖNCE VEYA SONRA İHTİYATİ HACİZ VE TEDBİR KARARI
II. TANIMA VE TANIMAMA (TANIMANIN REDDİ) TALEBİ HAKKINDA VERİLEBİLECEK KARARLAR VE KANUN YOLLARI
A. KARARLAR
1. Tanıma talepleri hakkında
a. Tanıma kararı
b. Tanımanın reddi kararı
c. Kısmen tanıma kararı
2. Tanımama (tanımanın reddi) talepleri hakkında
3. Kararın kapsamı ile hâkimin ek talepler hakkında veya re'sen ek karar verme yetkisi
B. KANUN YOLLARI
1. 20.07.2016 tarihinden önce kanunyoluna başvuru
a. Temyiz
b. Karar Düzeltme
c. Yargılamanın Yenilenmesi
2. 20.07.2016 tarihinden sonra kanunyoluna başvuru
a. İstinaf ve Temyiz
b. Yargılanmanın Yenilenmesi
C. TANIMA VEYA TANIMAMA (TANIMANIN REDDİ) TALEBİ HAKKINDA VERİLEN KESİNLEŞMİŞ TÜRK MAHKEMESİ KARARININ DOĞURDUĞU ETKİ
1. Tanıma talebi neticesinde verilen kabul veya red kararının etkisi
2. Tanımama (tanımanın reddi) talebi neticesinde verilen kabul ya da red kararının etkisi
3. Türkiye'de yeni dava açabilme imkânı
III. TANIMANIN SONUÇLARI
A. KESİN HÜKÜM ETKİSİ
1. Tanınan Yabancı İlamın Kesin Hüküm Etkisinin Kapsamı
2. Kesin Hüküm Etkisinin Doğduğu An
B. TANIMADAN BAĞIMSIZ DİĞER ETKİLER
1. Olgu Etkisi
2. Delil Etkisi
3. Belge Etkisi
SONUÇ
KAYNAKÇA