Adil Yargılanma Hakkı Bağlamında Ceza Muhakemesi Hukukunda Soruşturma Evresi

Emirhan AYDIN

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ. 5

İÇİNDEKİLER  7

KISALTMALAR DİZİNİ. 13

GİRİŞ . 15

BİRİNCİ BÖLÜM

ADİL YARGILANMA HAKKI VE CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU

ADİL YARGILANMA HAKKI . 19

1.1. Tarihsel Süreçte Adil Yargılanma Hakkı Açısından Önemli İnsan Hakları

Belgeleri. 19

1.2. Adil Yargılanma Hakkı Kavramı 23

1.3. Terim Sorunu: “Adil” ve “Yargılanma” Sözcükleri 25

1.4. Adil Yargılanma Hakkının Hukuki Niteliği ve İnsan Hakları Arasındaki

Yeri. 28

CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU BAKIMINDAN ADİL YARGILANMA HAKKI 31

2.1. Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Adil Yargılanma Hakkının Normatif

Dayanakları 31

2.1.1. Anayasa. 31

2.1.2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi  32

2.1.3. Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi 33

2.1.4. Ceza Muhakemesi Kanunu 35

2.2. Ceza Muhakemesi Hukukunda Adil Yargılanma Hakkının Önemi 37

AİHS m.6 HÜKMÜ BAĞLAMINDA ADİL YARGILANMA HAKKININ KAPSAMI,

İÇERİĞİ VE UYGULANMA ALANI . 39

3.1. AİHS m.6 Hükmünde Düzenlenen Haklar ve Hükmün Yapısı. 39

3.2. Hükmün Uygulama Alanı ve Sınırları . 43

3.2.1. Genel Olarak . 43

3.2.2. Medeni Hak ve Yükümlülükler 44

3.2.3. Suç İsnadı  46

3.2.3.1. İsnadın “suç” olma vasfı veya cezai niteliği . 46

3.2.3.2. İsnadın varlığı  50

8 İçindekiler

İKİNCİ BÖLÜM

ADİL YARGILANMA HAKKI BAĞLAMINDA CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA

SORUŞTURMA EVRESİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER

SORUŞTURMA KAVRAMI VE SORUŞTURMANIN İŞLEVİ .53

ADİL YARGILANMA HAKKININ SORUŞTURMA EVRESİNDE (DE) GEÇERLİ

OLMASI .55

2.1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Öngördüğü Sistemde Soruşturma

Evresinde Adil Yargılanma Hakkı 55

2.2. Türk Hukukunda Soruşturma Evresinde Adil Yargılanma Hakkı. 57

SORUŞTURMANIN YÜRÜYÜŞÜ .60

3.1. Soruşturmanın Başlaması. 60

3.2. Soruşturmanın İlerletilmesi. 61

3.3. Soruşturmadan Sonuç Çıkarılması . 63

3.3.1. Genel Olarak 63

3.3.2. Kamu Davasının Açılması. 64

3.3.3. Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı 66

3.3.4. Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi 69

SORUŞTURMA EVRESİNDE GEÇERLİ OLAN İLKELER .70

4.1. Gizlilik İlkesi 70

4.2. Mecburilik İlkesi . 71

4.3. Kamusallık İlkesi . 72

4.4. Yazılılık İlkesi. 72

4.5. Soruşturmanın Kurala Bağlı Olmayışı . 72

4.6. Soruşturmanın Dağınıklığı  73

SORUŞTURMA EVRESİNİN SÜJELERİ .73

5.1. Süje Kavramı  73

5.2. Cumhuriyet Savcısı. 74

5.2.1. Genel Olarak 74

5.2.2. Cumhuriyet Savcısının Hukuki Statüsü  75

5.2.3. Cumhuriyet Savcısının Ceza Davasında Taraf Olup Olmadığı

Sorunu . 76

5.2.4. Savcılık Teminatı 79

5.2.5. Cumhuriyet Savcısının Yardımcısı Olarak Adli Kolluk. 80

5.3. Sulh Ceza Hâkimi . 81

5.4. Şüpheli . 82

5.5. Müdafii. 83

5.5.1. Genel Olarak 83

İçindekiler 9

5.5.2. Müdafiin hukuki statüsü . 84

5.6. Mağdur ve Suçtan Zarar Gören . 87

5.7. Vekil. 87

5.8. Diğer Süjeler  88

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN 6. MADDESİNİN 1. FIKRASINDA

DÜZENLENEN HAKLAR BAĞLAMINDA CEZA MUHAKEMESİNDE SORUŞTURMA

GENEL OLARAK 89

KANUNLA KURULMUŞ BAĞIMSIZ VE TARAFSIZ MAHKEMEDE

YARGILANMA HAKKI . 90

2.1. Genel Olarak 90

2.2. Kanunla Kurulmuş Mahkemede Yargılanma Hakkı ve Doğal Hâkim

İlkesi. 90

2.2.1. Kavram 90

2.2.2. Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Sulh Ceza Hâkimliğinin

Doğal Hâkim İlkesi Bağlamında Değerlendirilmesi 92

2.3. Bağımsız Ve Tarafsız Mahkemede Yargılanma Hakkı. 93

2.3.1. Genel Olarak . 93

2.3.2. Sulh Ceza Hâkimliği ve Soruşturma Evresinde Tarafsız

Mahkemede Yargılanma Hakkı . 96

MAKUL SÜREDE YARGILANMA HAKKI 99

3.1. Genel Olarak 99

3.2. Makul Sürede Yargılanma Hakkı Bakımından Sürenin Başlangıcı ve

Bitişi . 101

3.3. Makul Sürenin Belirlenmesinde Kullanılan Kriterler 102

3.4. Soruşturmanın Uzun Sürmesi Sonucu Makul Sürede Yargılanma

Hakkının İhlali  105

3.5. Soruşturmanın Eksik Yapılması Sonucu Makul Sürede Yargılanma

Hakkının İhlali  106

3.6. Türk Ceza Muhakemesi Hukukundaki Durum ve Uygulamadaki

Sorunlar . 107

ÇELİŞMELİ YARGILAMA VE SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ. 112

4.1. Genel Olarak 112

4.2. Cumhuriyet Savcılığının Hukuki Statüsü Karşısında Soruşturma

Evresinde Silahların Eşitliği İlkesi . 114

4.3. İddianamenin Değerlendirilmesi Sürecinde Çelişme ve Silahların

Eşitliği İlkesi . 117

10 İçindekiler

SUÇLULUĞUN HUKUKA UYGUN DELİLLERLE İSPAT EDİLMESİNE İLİŞKİN HAK 118

5.1. Genel Olarak  118

5.2. Şüphelinin Kendini Suçlamaya Zorlanamaması İlkesinin (Nemo Tenetur

İlkesi) İhlali Suretiyle Elde Edilen Deliller . 122

5.2.1. Genel Olarak 122

5.2.2. İlkenin Kapsamı . 123

5.2.3. Delillerin Kabul Edilebilirliği Bağlamında AİHM’nin Meseleye

Yaklaşımı 125

5.3. Gizli Soruşturmacı Marifetiyle Elde Edilen Deliller. 127

5.3.1. Genel Olarak 127

5.3.2. Delillerin Kabul Edilebilirliği Bağlamında AİHM’nin Meseleye

Yaklaşımı: Gizli Soruşturma Faaliyetinin Pasif Biçimde

Yürütülmesi Gerekliliği  128

5.3.3. Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Gizli Soruşturmacı

Görevlendirilmesi ve Gizli Soruşturma Yapan Polis. 130

5.4. İşkence veya İnsanlık Dışı Muamele ile Elde Edilen İfadeler  134

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN 6. MADDESİNİN 2. ve 3. FIKRALARINDA

DÜZENLENEN HAKLAR BAĞLAMINDA CEZA MUHAKEMESİNDE SORUŞTURMA

SUÇSUZLUK KARİNESİ VE LEKELENMEME HAKKI .137

1.1. Genel Olarak  137

1.2. Soruşturma Evresinde Suçsuzluk Karinesi ve Lekelenmeme Hakkının

İhlali 140

1.2.1. Genel Olarak 140

1.2.2. Hakkın Resmi Organlar Tarafından İhlal Edilmesi 142

1.2.3. Basın ve Medya Tarafından Adli Haberlerin Verilişi  144

1.3. Lekelenmeme Hakkı ve Suçsuzluk Karinesine İlişkin Bir Güvence: Türk

Ceza Muhakemesinde Soruşturmaya Yer Olmadığı Kararı Verilmesi. 146

İSNADI ÖĞRENME HAKKI .148

2.1. Genel Olarak  148

2.2. İsnadın En Kısa Sürede Bildirilmesi. 150

2.3. İsnadın Şüphelinin veya Sanığın Anladığı Dilde Bildirilmesi . 152

2.4. Kapsam Meselesi: İsnadın Sebebinin ve Hukuki Niteliğinin Ayrıntılı

Olarak Bildirilmesi  152

2.4.1. Genel Olarak 152

2.4.2. Özgürlük ve Güvenlik Hakkı Bağlamında Soruşturma Evresinde

Yakalananın Bilgilendirilme Hakkı ile Adil Yargılanma Hakkı

Bağlamında İsnadı Öğrenme Hakkı Arasındaki İlişki 155

İçindekiler 11

2.5. İsnadı Öğrenme Hakkının Güvencesi Olarak İddianamenin İadesi

Kurumu ve Soruşturma Evresinde Cumhuriyet Savcısının

Yükümlülükleri. 159

SAVUNMAYI HAZIRLAMAK İÇİN GEREKLİ ZAMAN VE KOLAYLIKLARA SAHİP

OLMA HAKKI . 161

3.1. Genel Olarak 161

3.2. Dosyasını İnceleme Konusunda Şüphelinin Hakkı ve Müdafiin Yetkisi 163

KENDİSİNİ BİZZAT SAVUNMA VE MÜDAFİİN YARDIMINDAN

YARARLANMA HAKKI  166

4.1. Genel Olarak 166

4.2. Şüphelinin İfadesinin Alınması ve Kendisini Bizzat Savunma Hakkı. 167

4.3. Şüphelinin, Müdafiin Yardımından Yararlanma Hakkı. 170

4.3.1. Genel Olarak . 170

4.3.2. Şüphelinin, İsteğe Bağlı Müdafiin Yardımından Yararlanma

Hakkı . 173

4.3.3. Şüphelinin, Zorunlu Müdafiin Yardımından Yararlanma Hakkı. 174

4.3.4. Şüphelinin Müdafiin Yardımından Yararlanma Hakkının

Unsurları ve Müdafiin Yetkileri . 175

4.3.4.1. Genel Olarak 175

4.3.4.2. Şüpheliyle Görüşme ve Yazışma Yetkisi. 176

4.3.4.3. Hazır Bulunma ve Hukuki Yardımda Bulunma Yetkisi 176

TANIK DİNLENMESİNDE FIRSAT EŞİTLİĞİ VE TANIKLARA SORU SORMA

HAKKI 179

5.1. Genel Olarak 179

5.2. Hakkın Soruşturma Evresindeki Durumu 181

TERCÜMAN YARDIMINDAN YARARLANMA HAKKI . 182

SONUÇ  187

KAYNAKÇA  195