Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat
Dr. Erçağ METİNER
İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR 5
İÇİNDEKİLER 7
KISALTMALAR CETVELİ 17
GİRİŞ . 19
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL BİLGİLER
KAVRAMSAL OLARAK KORUMA TEDBİRLERİ, SINIFLANDIRILMASI,
ÖZELLİKLERİ VE ÖNKOŞULLARI. 23
Kavram 23
Koruma Tedbirlerinin Sınıflandırılması 25
Yöneldikleri Değere Göre Koruma Tedbirleri. 26
Amaçlarına Göre Koruma Tedbirleri 26
Yöneldikleri Kişilere Göre Koruma Tedbirleri. 27
Karar Verme ve Uygulama Yetkisine Göre Koruma Tedbirleri. 27
Koruma Tedbirlerinin Özellikleri 28
Kanun İle Düzenlenmiş Olma . 28
Geçici Olma 32
Araç Olma 32
Zorlama ve/veya Rıza Dışı Olma. 33
İhtiyari Olma 34
Koruma Tedbirlerinin Ön Koşulları 34
Bir Suç Şüphesinin Bulunması 34
Basit Şüphe/Başlangıç Şüphesi 35
Makul Şüphe . 36
Yeterli Şüphe . 38
Kuvvetli Şüphe. 38
Yoğun Şüphe . 39
Gecikmede Sakınca Bulunması 40
Görünüşte Haklılık 41
8 İçindekiler
Orantı (Ölçülülük) Bulunması . 43
Kural Olarak Hâkim veya Mahkemenin, Gecikmesinde Sakınca
Bulunan Hallerde Cumhuriyet Savcısının Kararının Bulunması (Yetkili
Merciin Kararının Bulunması) . 45
TAZMİNATIN HUKUKİ NİTELİĞİ, GEREĞİ, TAZMİNATIN TARİHSEL GELİŞİMİ,
KAYNAKLARI VE SORUMLULUK HUKUKU (TAZMİNAT SORUMLULUĞU) 46
Tazminatın Hukuki Niteliği ve Gereği. 46
Koruma Tedbirlerine ilişkin Tazminatın Tarihsel Gelişimi ve Kaynakları 52
Sorumluluk Hukuku (Tazminat Sorumluluğu) 55
Genel Olarak. 55
Kusur Sorumluluğu (Haksız Fiil Sorumluluğu). 57
Haksız Fiil Kavramı . 59
Haksız Fiilin Unsurları. 59
Hukuka Aykırı Fiil. 60
Kusur . 61
Zarar 63
İlliyet Bağı (Nedensellik Bağı) 66
Kusursuz Sorumluluk (Sebep Sorumluluğu) . 68
Devletin Sorumluluğu. 70
Devletin, İdari Nitelikli Organlarının Eylemlerinden Kaynaklanan
Mali Sorumluluğu 73
Devletin, Yargısal Nitelikli Organlarının Eylemlerinden
Kaynaklanan Mali Sorumluluğu . 77
Devletin, Yargısal Nitelikli Organlarının İdari
Eylemlerinden Kaynaklanan Mali Sorumluluğu 77
Devletin, Yargısal Nitelikli Organlarının Yargısal
Eylemlerinden Kaynaklanan Mali Sorumluluğu 78
İKİNCİ BÖLÜM
AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NE GENEL BAKIŞ, KARAR TÜRLERİ,
TÜRKİYE’DE KARARLARIN UYGULANMASININ DENETİMİ VE KARARLARIN İCRASI
AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NE GENEL BAKIŞ .83
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Kökenleri. 83
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Kuruluşu 85
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Yapısı. 88
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin İdari Yapısı . 89
İçindekiler 9
Mahkeme Genel Kurulu 89
Bölümler 89
Eleme (Filtraj) Birimi 90
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Yargısal Yapısı 91
Tek Hakim 91
Komite. 93
Daire 95
Büyük Daire 96
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Diğer Birimleri . 97
Başkanlık Kurulu 97
Yazı İşleri Müdürlüğü. 98
AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARI 100
Genel Olarak 100
Yargısal Kararlar 101
Kabul Edilebilirlik Hakkında Kararlar 101
Esas İncelemesi 103
Eski Hale İade 103
Adil Tatmin 107
Seçenek (Alternatif) Çözümler 109
Dostane Çözüm 109
Tek Taraflı Duyurma (Deklarasyon) 110
Pilot (Öncül) Karar Usulü. 112
İhtiyati Tedbir Kararı 114
İhlal Davası 117
Gözden Geçirme (Revizyon), Düzeltme ve Yorum Kararları 118
Gözden Geçirme (Revizyon) Kararı 118
Düzeltme Kararı . 120
Yorum Kararı 120
Danışma Görüşü 120
III. TÜRKİYE’DE AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARININ
UYGULANMASININ DENETİMİ VE KARARLARIN İCRASI . 122
Genel Olarak 122
Türkiye’de Kararların Uygulanmasını Takip Etmekle Görevli Birimler. 128
Türkiye Aleyhine Verilen Kararlarda Alınan Giderim Tedbirleri 131
10 İçindekiler
Durdurma . 131
Onarım 135
Genel Olarak 135
Yargılamanın Yenilenmesi 136
Tatmin 138
Tazminat Ödenmesi. 142
Tekrarlanmama Güvencesi (Garantisi) 143
Türkiye’de AİHM Kararlarının İcra Edilmemesi 148
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TAZMİNAT NEDENLERİ VE TAZMİNAT NEDENLERİ
KONUSUNDA BELİREN SORUNLAR
TAZMİNAT NEDENLERİ.157
CMK m. 141’de Düzenlenen Tazminat Sebepleri. 160
Kanunlarda Belirtilen Koşullar Dışında Yakalanan, Tutuklanan veya
Tutukluluğunun Devamına Karar Verilenler (CMK m. 141/1-a) . 160
Kanunlarda Belirtilen Koşullar Oluşmadan Yakalanma 161
Kanunlarda Belirtilen Koşullar Oluşmadan Tutuklama veya
Tutukluluğun Devamına Karar Verilmiş Olması . 166
Genel Olarak . 166
Tutuklama Nedenleri 168
Tutuklama Kararı Verilemeyecek Haller 173
Tutuklama Kararı Verme Yetkisi ve Gerekçe. 175
Tutukluluğun İncelenmesi (Gözden Geçirilmesi) 178
Kanuni Gözaltı Süresinde Hâkim Önüne Çıkarılmama (CMK m.
141/1-b) 184
Kanuni Hakları Hatırlatmamak veya Hatırlatılmasına Rağmen Bu
Haklardan Yararlandırmadan Tutuklanma (CMK m. 141/1-c) 193
İsnadı Öğrenme Hakkı 197
Müdafinin Hukuki Yardımından Yararlanma Hakkı 198
Yakınlarına Haber Verme Hakkı . 203
Susma Hakkı. 204
Delil Toplama ve Toplanmasını İsteme Hakkı 207
Kanuna Uygun Olarak Tutuklandığı Hâlde Makul Sürede Yargılama
Mercii Huzuruna Çıkarılmamak ve Bu Süre İçinde Hakkında Hüküm
Vermemek (CMK m. 141/1-d) 208
İçindekiler 11
Tutuklunun Makul Süre İçinde Yargılama Mercii Huzuruna
Çıkartılmaması. 209
Tutuklu Hakkında Makul Süre İçinde Hüküm Verilmemesi . 211
Kanuna Uygun Olarak Yakalandıktan veya Tutuklandıktan Sonra
Kovuşturmaya Yer Olmadığı veya Beraat Kararı Verilmesi (CMK m.
141/1-e) . 215
Kişinin Gözaltı ve Tutuklulukta Geçirdiği Sürenin Hükümlülükten
Fazla Olması veya İşlenen Suç İçin Kanunda Öngörülen Cezanın
Sadece Adli Para Cezası Olması (CMK m. 141/1-f). 219
Yakalama veya Tutuklama Nedenleri ve Haklarındaki Suçlamaların
Kişilere, Yazıyla veya Bunun Hemen Olanaklı Bulunmadığı Hâllerde
Sözle Açıklanmaması (CMK m. 141/1-g) 223
Yakalamanın ve Tutuklamanın Yakınlara Bildirilmemesi (CMK m.
141/1-h) . 226
Arama Kararının Ölçüsüz Bir Şekilde Gerçekleştirilmesi (CMK m.
141/1-i) 229
Genel Olarak 229
Arama Kararının Uygulanma Şekli ve Ölçüsü 231
Öğreti ve Uygulama. 234
Eşyasına veya Diğer Malvarlığı Değerlerine, Koşulları Oluşmadığı Halde
Elkonulması veya Korunması İçin Gerekli Tedbirler Alınmaması ya da
Eşyası veya Diğer Malvarlığı Değerlerinin Amaç Dışı Kullanılması veya
Zamanında Geri Verilmemesi (CMK m.141/1-j) 237
Eşya veya Malvarlığı Değerlerine Koşulları Oluşmadığı Halde
Elkonulması . 240
Elkonulan Eşyanın veya Malvarlığı Değerlerinin Korunması İçin
Gerekli Tedbirlerin Alınmaması. 247
Elkonulan Eşyanın veya Malvarlığı Değerlerinin Amaç Dışı
Kullanılması . 249
Elkonulan Eşyanın veya Malvarlığı Değerlerinin Zamanında
Geri Verilmemesi. 250
Yakalama, Adli Kontrol veya Tutuklama İşlemine Karşı Kanunda
Gösterilen Başvuru İmkânlarından Yararlandırmama (CMK m. 141/1-k) 258
CMK m. 109/3-e ve CMK m. 109/3-j’de Düzenlenen Adli Kontrol
Yükümlülükleri Uygulandıktan Sonra Haklarında Kovuşturmaya Yer
Olmadığına veya Beraatlerine Karar Verilenler (CMK m. 141/1-l) . 263
Genel Olarak 263
02.03.2024 Tarihli 7499 Sayılı Kanun Değişikliği Öncesi Durum . 263
02.03.2024 Tarihli 7499 Sayılı Kanun Değişikliği Sonrası Durum. 265
12 İçindekiler
CMK m. 141/1 Dışında Hâkim ve Savcıların Verdikleri Kararlar ve
Yaptıkları İşlemler Nedeniyle Tazminat (CMK m. 141/3) ve HMK m. 46
Kapsamında Hâkimlerin Hukuki Sorumluluğu . 267
Yargılamanın Yenilenmesi Sonucunda Beraat veya Ceza Verilmesine Yer
Olmadığına Karar Verilmesi Nedeniyle Tazminat (CMK m. 323/3) 274
TAZMİNAT NEDENLERİ KONUSUNDA BELİREN SORUNLAR276
Hapis Cezasının Ertelenmesine Karar Verilmesi Halinde Tazminat 276
Davanın Düşme Hallerinde Tazminat. 277
Ölüm Halinde Tazminat 278
Önödeme Halinde Tazminat. 279
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılmasına Karar Verilmesi Halinde
Tazminat 280
Koşullu Salıverme Süresinden Fazla Tutuklu Kalma Halinde Tazminat 283
Tedavi ve Denetimli Serbestlik Tedbirine Karar Verilmesi Halinde
Tazminat 285
Kişinin Tutuklandığı Suçtan Beraat Etmesi, Tutuklanmadığı Suçtan
Mahkûm Edilmesi Halinde Tazminat (Birden Fazla Suçun Varlığı). 286
Mahsup Kararı Halinde Tazminat. 288
Suçluların İadesi Halinde Tazminat 290
Türkiye’de Suç İşleyip Yabancı Ülkeye Kaçan Kişinin İadesi 296
Yabancı Ülkede Suç İşleyip Türkiye’ye Kaçan Kişinin İadesi 299
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TAZMİNAT TALEP EDEMEYECEK KİŞİLER, TAZMİNAT DAVASININ ÖZELLİKLERİ,
BAŞVURU, YARGILAMA, TAZMİNATIN HESAPLANMASI, TAZMİNATIN GERİ
ALINMASI, DEVLETİN RUCÜ HAKKI VE KANUN YOLLARI
TAZMİNAT TALEP EDEMEYECEK KİŞİLER .303
Genel Olarak 303
Tazminata Hak Kazanamadığı Halde, Sonradan Yürürlüğe Giren ve
Lehte Düzenlemeler Getiren Kanun Gereği, Durumları Tazminat
İstemeye Uygun Hale Dönüşenler . 305
Suç Olmaktan Çıkarma . 306
Sonradan Yürürlüğe Giren Lehte Düzenlemeler. 310
Genel veya Özel Af, Şikâyetten Vazgeçme, Uzlaşma Gibi Nedenlerle
Hakkında Kovuşturmaya Yer Olmadığına veya Davanın Düşmesine
Karar Verilen veya Kamu Davası Geçici Olarak Durdurulan veya Kamu
Davası Ertelenen veya Düşürülenler 312
İçindekiler 13
Kusur Yeteneğinin Bulunmaması Nedeniyle Hakkında Ceza Verilmesine
Yer Olmadığına Karar Verilenler 318
Adlî Makamlar Huzurunda Gerçek Dışı Beyanla Suç İşlediğini veya Suça
Katıldığını Bildirerek Gözaltına Alınanlar, Adli Kontrol Altına Alınanlar
veya Tutuklananlar . 320
TAZMİNAT İSTEMENİN KOŞULLARI (BAŞVURU) 321
Tazminat Hakkının İlgilisine Bildirilmesi 321
Tazminat İsteminde Bulunabilecek Kişiler (Davacı). 322
Davanın Açılacağı Kişiler (Davalı). 328
Başvuru Süresi (Dava Açma Süresi), Sürenin Başlangıcı, Sürenin Niteliği
ve Başvuru Şekli. 329
Başvuru Süresi ve Sürenin Başlangıcı. 329
Sürenin Niteliği. 333
Başvuru Şekli 333
Başvuru Mercii 335
Genel Olarak 335
Görevli ve Yetkili Mahkeme . 336
İstisnai Yetkili Mahkeme 343
Tazminat Komisyonu’nun Görevli Olduğu Haller ve İşleyişi. 345
III. TAZMİN EDİLECEK ZARARLAR (TAZMİNATIN KAPSAMI) 346
Genel Olarak 346
Maddi Zarar. 347
Genel Olarak 347
Parasal Kayıplar 348
Tedavi Masrafları . 350
Avukatlık Vekâlet Ücreti. 351
Tazminat Davasının Sebebi Olan Koruma Tedbirinin
Uygulandığı Soruşturma veya Kovuşturma Aşamasındaki
Vekâlet Ücreti 351
CMK m. 141 Dolayısıyla Görülen Tazminat Davasındaki Vekâlet
Ücreti. 353
Manevi Zarar . 354
Harç ve Faiz . 356
Harç 356
Faiz . 357
14 İçindekiler
YARGILAMA.359
Genel Olarak 359
Dilekçenin İncelenmesi (Ön İnceleme) 361
Duruşmanın Açılması . 362
Davanın Değeri 363
Davanın İhbarı 363
Araştırma ve Delillerin Değerlendirilmesi / Esasın İncelenmesi 364
Talep ve İspata ilişkin Delillerin Doğruluğunun Araştırılması . 364
Delillerin Değerlendirilmesi ve Tazminat Miktarının Belirlenmesi . 366
Hüküm/Mahkemece Verilecek Kararlar 367
Dava Dilekçesinin Reddi . 367
İstemin Süre Yönünden Reddi 369
İstemin Husumetten Reddi. 369
Yetkisizlik Kararı 369
Davanın Esastan Reddi . 370
Davanın Kabulü. 371
Hüküm Bildirilmesi ve Hükmün İcrası 372
Yargılama Giderleri 372
İ. Adli Tatilin Tazminat Davalarına Etkisi. 373
TAZMİNATIN miktarı ve hesaplanması .373
Genel Olarak 373
Taleple Bağlılık ve Islah 376
Taleple Bağlılık 376
Islah 378
Maddi Tazminatın Hesaplanması. 380
Manevi Tazminatın Hesaplanması. 383
TAZMİNATIN GERİ ALINMASI VE DEVLETİN RÜCU HAKKI 386
Genel Olarak 386
Tazminatın Geri Alınması. 386
Devletin Rücu Hakkı. 388
Genel Olarak. 388
Hâkim, Cumhuriyet Savcısı ve Diğer Kamu Görevlilerine Rücu 389
İftira Eden veya Yalan Tanıklık Edenlere Rücu 392
İçindekiler 15
VII. KANUN YOLLARI 393
Genel Olarak 393
Kanun Yollarına Başvurabilecek Kişiler 394
Kanun Yollarına Başvurmada Süre 395
İnceleme Makamı 395
İnceleme Yöntemi . 396
Başvuru Sınırı (Kesinlik Sınırı) 397
Kazanılmış Hak 399
VIII. KORUMA TEDBİRLERİ NEDENİYLE CMK M. 141 VD. UYARINCA TAZMİNAT
DAVASI AÇMADAN ANAYASA MAHKEMESİ VE AVRUPA İNSAN HAKLARI
MAHKEMESİ’NE YAPILAN BAŞVURULARIN İNCELENMESİ . 401
Anayasa Mahkemesi Açısından . 401
AİHM Açısından. 406
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 409
KAYNAKLAR. 415
