Hizmet Tespiti Davaları

Erdal Arap

Kayıt dışı çalışma sorununun aşılamadığı ülkemizde sigortalı hizmetlerin tespiti davaları uygulamada sıkça karşımıza çıkmaktadır. Olumlu tespit davası niteliği taşıyan bu davalara ilişkin yargılama usulünün şekillenmesinde esas itibariyle Yargıtay'ın kararları etkili olmuştur.

Hizmet tespiti davalarının temelini, Anayasada bulunan feragat edilemez sosyal güvenlik hakkı oluşturmaktadır. Bu davaların açılması 5 yıllık hak düşürücü süreyle sınırlandırılmıştır. Hizmet tespiti davaları kamu düzenine ilişkindir. Hizmet tespiti davasına bakan hâkim, taraflarca sunulan delillerle bağlı olmayıp gerçek durumun hiçbir kuşku ve duraksamaya yer vermeyecek ölçüde ortaya çıkması için her türlü araştırmayı yapmakla yükümlüdür.

Dört bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde, sigortalı hizmetlerin yargı kararıyla tespiti davalarının tarihsel gelişimi üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde; hizmet tespitinin şartlarına yer verilmiş, üçüncü bölümde; hizmet tespiti davalarının yargılama usulü, yürürlüğe giren 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu hükümleri de göz önüne alınarak incelenmiştir. Dördüncü bölümde ise, hizmet tespitinin sonuçlarına değinilmiştir.

Türk hukukundaki düzenlemelerin; öğreti, Bölge Adliye Mahkemesi ve Yargıtay kararlarıyla birlikte incelendiği kitabın yeni baskısında, güncel yargı kararlarına bolca yer verilmiştir.

(Tanıtım Bülteninden)

Konu Başlıkları

Hizmet Tespitinin Şartları
Dava Şartları, Yargılama Usulü, İspat ve Resen Araştırma İlkesi
Bölge Adliye Mahkemeleri ile Yargıtay Uygulaması
Kanun Yolları
Hizmet Tespitinin Sonuçları

İçindekiler

İkinci Baskıya Önsöz 7
Kısaltmalar 17
§1. GİRİŞ 19
Birinci Bölüm
TARİHSEL SÜREÇ
§2. 506 SAYILI SOSYAL SİGORTALAR KANUNUNDAN ÖNCEKİ DÖNEM 21
I. Genel Olarak 21
II. 4772 Sayılı İş Kazalarıyla Meslek Hastalıkları ve Analık Sigortaları Kanunu 22
III. 5417 sayılı İhtiyarlık Sigortası Kanunu 23
IV. 5502 sayılı Hastalık ve Analık Sigortası Kanunu 24
V. 6900 sayılı Maluliyet, İhtiyarlık ve Ölüm Sigortaları Kanunu 24
§3. 506 SAYILI SOSYAL SİGORTALAR KANUNU DÖNEMİ 25
§4. 5510 SAYILI SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUN DÖNEMİ 26
İkinci Bölüm
HİZMET TESPİTİNİN ŞARTLARI
§5. SİGORTALI OLMA ŞARTI 29
I. Genel Olarak 29
II. Sigortalılığın Zorunlu Oluşu 29
III. Sigortalı Sayılanlar 30
A. İş Sözleşmesine Dayanarak Çalışanlar 30
1. Genel Olarak 30
2. İş Sözleşmesinin Tanımı ve Özellikleri 31
3. İş Sözleşmesinin Unsurları 32
a. İş Görme 32
b. Ücret 32
c. Bağımlılık 33
B. 5510 Sayılı Kanunun 4. Maddesinin II. Fıkrasında Sayılanlar 37
1. İşçi Sendikaları ve Konfederasyonları ile Sendika Şubelerinin Başkanlıkları ve Yönetim Kurullarına Seçilenler 37
2. Bir veya Birden Fazla İşveren Tarafından Çalıştırılan; Film, Tiyatro, Sahne, Gösteri, Ses ve Saz Sanatçıları ile Müzik, Resim, Heykel, Dekoratif ve benzeri Diğer Uğraşları İçine Alan Bütün Güzel Sanat Kollarında Çalışanlar ile Düşünürler ve Yazarlar 37
3. Mütekabiliyet Esasına Dayalı Olarak Uluslararası Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Yapılmış Ülke Uyruğunda Olanlar Hariç Olmak Üzere, Yabancı Uyruklu Kişilerden Hizmet Akdi ile Çalışanlar 37
4. Koruma Bekçileri 38
5. Genelev Kadınları 38
6. Usta Öğreticiler, Ders Ücreti Karşılığında Çalışanlar ile Geçici Personel 39
7. Toplum yararına çalışma programlarından yararlananlar 39
C. Ev Hizmetlerinde Çalışanlar 40
IV. 5510 Sayılı Kanuna Göre Sigortalı Sayılmayanlar 41
A. İşverenin İşyerinde Ücretsiz Çalışan Eşi 41
B. Konut İçinde Yapılan İşlerde Çalışanlar 42
C. Ev Hizmetlerinde Çalışanlar 43
D. Askerlik Hizmetlerini Er ve Erbaş Olarak Yapmakta Olanlar ile Yedek Subay Okulu Öğrencileri 44
E. Kendi Ülkelerinde Sigortalı Olan Yabancılar 45
F. Yapım ve Üretim İşlerinde Çalışan Öğrenciler 45
G. Sağlık Hizmeti Sunucuları Tarafından İşe Alıştırılmakta Olanlar veya Rehabilite Edilen Hasta veya Malûller 46
H. 4. Maddenin Birinci Fıkrasının (b) ve (c) Bentleri Gereği Sigortalı Sayılması Gerekenlerden 18 Yaşını Doldurmamış Olanlar 46
I. Tarım veya Orman İşlerinde İş Sözleşmesi ile Süreksiz İşlerde Çalışanlar ile Tarımda Bağımsız Çalışanlardan Geliri Düşük Olanlar 47
İ. Bağımsız Çalışanlardan Geliri Düşük Olanlar 49
J. Kamu İdarelerinin Dış Temsilciliklerinde Çalışanlar 49
K. Gençlik ve Spor Faaliyetlerinde Süreklilik Arz Etmeyecek Şekilde Görevlendirilenler 50
L. Aylık Almakta İken Faaliyetine Devam Eden Bağımsız Çalışanlar 50
V. Tarım Kesiminde Bağımsız Çalışanların Durumu 50
VI. İsteğe Bağlı Sigortalıların Durumu 52
§6. KURUMA BİLDİRİLMEMİŞ VEYA KURUMCA TESPİT EDİLEMEMİŞ OLMA ŞARTI 54
I. Genel Olarak 54
II. İşverenin Bildirim Yükümlülüğü 55
A. Bildirimin Süresi 55
B. Bildirimin Şekli, Sigortalı İşe Giriş Bildirgesinin Verilmesi 57
III. Sigortalının Kendisini Bildirme Yükümlülüğü 58
IV. Tarımda Bağımsız Çalışanların Bildirim Yükümlülüğü 58
V. Sigortalıların Kamu İdareleri ve Bankalarca Bildirilmesi 59
VI. Sigortalı İşe Giriş Bildirgesinin Re’sen Düzenlenmesi 59
VII. Sigortalılığın Kuruma Bildirilmemesinin Yaptırımı: İdari Para Cezası 59
VIII. İşverenin Prim ve Hizmet Belgesi Verme Yükümlülüğü 61
A. Genel Olarak 61
B. İşverence Verilmesi Gereken Belgeler 61
1. Aylık Prim ve Hizmet Belgesi 61
2. Ay İçinde Otuz Günden Az Çalışan Sigortalılara İlişkin Bildirim Yükümlülüğü 63
3. Sigortalı Çalıştırmayan İşverenin Bildirim Yükümlülüğü 64
4. Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin Süresinde Verilmemesi 64
a. Süresinden Sonra Verilmesi 64
b. Kurum Tarafından Re’sen Düzenlenmesi 65
IX. Sigortalılığın Sona Erdiğinin Bildirimi 66
§7. TESPİT DAVASI AÇMA ŞARTI 66
I. Genel Olarak 66
II. Davanın Konusu 67
III. Davanın Türü 67
A. Tespit Davası 67
B. Tespit Davasının Çeşitleri ve Hizmet Tespiti Davası 68
1. Olumlu (Müspet) Tespit Davası 68
2. Olumsuz (Menfi) Tespit Davası 68
3. Hizmet Tespiti Davasının Girdiği Tespit Davası Türü 69
C. Hizmet Tespiti Davası ile Birlikte Açılan İşçilik Alacaklarının Tahsili Davası 69
IV. Dava Açma Süresi, Sürenin Başlangıcı ve Niteliği 72
A. Genel Olarak 72
B. Dava Açma Süresi 73
C. Dava Açma Süresinin Başlangıcı 76
D. Dava Açma Süresinin Niteliği 81
1. Zamanaşımı Süresi Görüşü 81
2. Hak Düşümü Süresi Görüşü 82
3. Değerlendirme 82
V. Uygulamada Hak Düşürücü Süreye İlişkin Olarak Ortaya Çıkan Sorunlar 83
A. Kesintili Çalışmalarda Hak Düşümü Süresi 83
B. İşçi Statüsünden Memur Statüsüne Geçme Halinde Hak Düşümü Süresi 85
C. Sigortalının Aynı Davada Birden Çok İşverene Ait İşyerlerindeki Çalışmalarının Tespitini Talep Etmiş Olması 87
VI. Hak Düşümü Süresinin Söz Konusu Olmadığı Durumlar 87
A. İşverence Verilmesi Gereken Belgelerin Kuruma Verilmiş Olması 87
B. Çalışmanın Sosyal Güvenlik Kurumunun Denetim Elemanlarınca Tespit Edilmiş Olması 89
C. Kamu Kurumlarında Geçen Çalışmalar 90
D. Birden Fazla İşe Giriş Bildirgesinin Verilmesi veya Kesintili Prim Ödenmiş Olması Durumlarında Hak Düşümü Süresi 93
E. İşçilik Alacaklarına İlişkin Davada Verilen Hükmün Hak Düşürücü Süreye Etkisi 94
F. İş Sözleşmesinin Askıya Alınması Halinde Hak Düşümü Süresi 95
Üçüncü Bölüm
YARGILAMA USULÜ
§8. GÖREV VE YETKİ 97
I. Görevli Mahkeme 97
II. Yetkili Mahkeme 100
§9. BASİT YARGILAMA USÛLÜ 104
§10. DAVANIN TARAFLARI 106
I. Taraf ve Dava Ehliyeti 106
II. Davacı Taraf 107
A. Sigortalı 107
B. Hak Sahipleri 108
C. İşçi Sendikası 108
III. Davalı Taraf 108
A. Genel Olarak 108
B. İşveren 109
1. Genel Olarak 109
2. İşveren Vekili 111
3. Asıl İşveren–Alt İşveren İlişkisi 112
4. İşyeri Devri, İntikali, Birleşmesi 115
5. Geçici İş İlişkisi Kurulan İşveren 116
6. Apartman Yöneticisi ve Yönetim Kurulu 117
7. Adi Ortaklık 119
IV. Sosyal Güvenlik Kurumunun Davadaki Konumu 119
V. Dava Arkadaşlığı (Sübjektif Dava Birleşmesi) 123
A. Genel Olarak 123
B. Mecburi Dava Arkadaşlığı 124
C. İhtiyari Dava Arkadaşlığı 125
D. İşverenler Arasındaki Dava Arkadaşlığı 125
E. İşveren ile Sosyal Güvenlik Kurumu Arasındaki Dava Arkadaşlığı 128
§11. DAVA ŞARTLARI 129
I. Genel Dava Şartları 129
A. Genel Olarak 129
B. Mahkemeye İlişkin Dava Şartları 130
C. Taraflara İlişkin Dava Şartları 131
D. Dava Konusu Şeye İlişkin Dava Şartları 133
II. Özel Dava Şartları 134
A. Hukuki İlişki Şartı 135
B. Hukuki Yarar Şartı 135
§12. İSPAT 138
I. Genel Olarak 138
II. İspat ve Delil Kavramları 138
III. İspatın Konusu 139
IV. İspat Hakkı 139
V. İspat Yükü 140
A. Genel Olarak 140
B. İspat Yükünün Zamanı 140
C. Genel Kural (TMK m. 6) 141
D. İspatın Gerekli Olmadığı Haller 142
1. İkrar 142
2. Çekişmesiz Vakıalar, Herkesçe Bilinen Vakıalar ve Karineler 144
VI. İspatlanması Gereken Olgular 145
A. Sigortalılık Niteliği ve Fiili Çalışma 145
B. İşyerinin Kanun Kapsamında Olup Olmadığı 147
C. Kesintisiz Çalışma Olgusu 148
D. Ücret Miktarı 152
VII. Somutlaştırma Yükü 155
VIII. İspat Yöntemi: Eşdeğer Delillerle İspat İlkesi 157
IX. Davanın Kamu Düzenine İlişkin Olması ve Re’sen Araştırma İlkesi 159
X. İspat Araçları 166
A. Kesin İspat Araçları 166
1. Senet ve Belge 166
2. Yemin 168
3. Kesin Hüküm 169
B. Takdiri İspat Araçları 170
1. Tanık 170
a. Genel Olarak 170
b. Birlikte Çalışan Kişiler, Komşu İşyerleri Sahipleri ve Çalışanları 172
2. Bilirkişi İncelemesi 175
3. Uzman Görüşü 181
4. Keşif 182
5. İşçilik Haklarına İlişkin Davada Verilen Hüküm 183
XI. Uygulamada Ortaya Çıkan Bazı Tespit Davaları 184
A. Bir Günlük Çalışmanın Tespiti Davaları 184
B. Prime Esas Kazancın Tespiti Davaları 190
C. İşe İade Davasında Boşta Geçen Sürenin Sigortalı Hizmetten Sayılması Talebi 197
D. Yakın Hısımlar Arasındaki Davalar 197
§13. DAVANIN SONA ERMESİ 198
I. Genel Olarak 198
II. Taleple Bağlılık İlkesi 199
III. Davanın Kabulü, Reddi ve Kısmen Kabulü 200
IV. Hüküm Verilmeksizin Davanın Sona Ermesi 201
A. Hüküm Yerine Geçen Taraf İşlemleri 201
1. Davadan Feragat 201
2. Davayı Kabul 206
3. Sulh 208
4. Hizmet Tespiti Davası ile İşçilik Alacaklarına İlişkin Davanın Birlikte Açılmış Olması Durumunda Davaya Son Veren Taraf İşlemlerinin Davaya Etkisi 211
B. Davanın Konusuz Kalması 211
C. Dosyanın İşlemden Kaldırılması 214
1. Davanın Duruşmaya Gelmeyen Tarafın Yokluğunda Görülmesi 214
2. İki Tarafın da Duruşmaya Gelmemesi Nedeniyle Dosyanın İşlemden Kaldırılması ve Yenilenmesi 216
3. İki Tarafın Da Duruşmaya Gelmesi ve Davayı Takip Etmeyeceklerini Bildirmeleri 217
D. Davanın Açılmamış Sayılması 218
1. Dava Dosyasının İşlemden Kaldırılması Nedeniyle Davanın Açılmamış Sayılmasına Karar Verilmesi 218
2. Görevsizlik ve Yetkisizlik Nedeniyle Davanın Açılmamış Sayılmasına Karar Verilmesi 219
3. Vekâletnamenin Verilmemesi Nedeniyle Davanın Açılmamış Sayılmasına Karar Verilmesi 220
4. Dava Dilekçesinde Kanuni Noksanlık Bulunması Nedeniyle Davanın Açılmamış Sayılmasına Karar Verilmesi 221
5. Davanın Açılmamış Sayılmasının Sonuçları 222
§14. KANUN YOLLARI 222
I. Genel Olarak 222
II. Hizmet Tespiti Davalarında İstinaf Kanun Yolu 225
A. Genel Olarak 225
B. Başvuru Süresi 225
C. Başvuru Dilekçesi 226
D. İstinaf İncelemesi 227
E. İstinaf İncelemesi Sonucunda Verilecek Kararlar 228
III. Hizmet Tespiti Davalarında Temyiz Kanun Yolu 229
A. Genel Olarak 229
B. Temyiz Sebepleri 230
C. Başvuru Süresi 231
D. Başvuru Dilekçesi 231
E. Temyiz İncelemesi ve Sonucunda Verilecek Kararlar 232
IV. Kanun Yararına Temyiz 233
V. Yargılamanın İadesi 234
Dördüncü Bölüm
HİZMET TESPİTİNİN SONUÇLARI
§15. HİZMET TESPİTİNİN SİGORTALI, İŞVEREN VE SOSYAL GÜVENLİK KURUMU YÖNÜNDEN SONUÇLARI 239
I. Hizmet Tespitinin Sigortalı Yönünden Sonuçları 239
A. Genel Olarak 239
B. Sigortalılık Süresi Bakımından 239
C. Aylık Prime Esas Kazançlar Bakımından 240
D. Prim Ödeme Gün Sayısı Bakımından 240
II. Hizmet Tespitinin İşveren Yönünden Sonuçları 240
A. Genel Olarak 240
B. Primlerin Ödenmesi 241
C. İşyerinin Re’sen Tescili 241
D. İdari Para Cezası Tahakkuku 241
III. Hizmet Tespitinin Sosyal Güvenlik Kurumu Yönünden Sonuçları 241
§16. PRİMLER 242
I. Genel Olarak 242
II. Primlerin Sosyal Güvenlik Kurumu Tarafından Tahsili 243
III. Primlerin Tahsil Edilmemiş veya Edilememiş Olması 244
IV. Prim Alacaklarında Zamanaşımı 244
Kaynakça 247
Kavramlar Dizini 257