İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 5 İÇİNDEKİLER 7 GİRİŞ 15 I. DUGUIT’E GÖRE ÜNİVERSİTE, FAKÜLTE, SOSYAL BİLİMLER 15 1. Üniversite ve Fakülte 15 2. Hukuk Fakültesi 16 3. Sosyal Bilimler 17 4. Sosyal Olay Nedir? 17 5. Hukuki Olaylar 18 6. Sosyal Bilimlerin Metodu 19 II. EN GENİŞ ANLAMDA SOSYAL BİLİM OLARAK “UMRAN BİLİMİ” 20 1. Umran Bilimi 20 2. İbn Haldun’un Sosyal Bilim Yöntemi 21 BİRİNCİ BÖLÜM GENEL KAMU HUKUKU 1.1. GENEL KAMU HUKUKU DALI 23 1.2. GENEL KAMU HUKUKU DERSİ 25 1.3. GENEL KAMU HUKUKU DERSİNİN GEREKLİLİĞİ VE FAYDASI 28 1.4. GENEL KAMU HUKUKU ALANINA KARŞILAŞTIRMALI BAKMAK 29 1.5. GENEL KAMU HUKUKÇUSU OLARAK İBN HALDUN 32 İKİNCİ BÖLÜM MODERN DEVLETİN HUKUKİ GÖRÜNÜMÜ 2.1. MODERN DEVLET 39 2.2. ULUS DEVLET 40 2.3. HUKUK DEVLETİ 42 2.4 İNSAN HAKLARI 43 2.5. MODERN DEVLETİN KURUCU UNSURLARI 44 2.5.1. Egemen Otorite 44 2.5.1.1. Otorite ve iktidar kavramları 45
2.5.1.2. Meşruiyet 46 2.5.2. Nüfus 47 2.5.3. Ülke 47 2.5.4. Daimi Örgütlenme 47 2.5.4.1. Devletin tüzel kişiliği 47 2.5.4.2. Meşru şiddet tekeli 48 2.6. DEVLET BİÇİMLERİ 49 2.6.1. Siyasi Sistem 49 2.6.1.1. Kuvvetler ayrılığı ilkesi 50 2.6.2. Ülkesel Örgütlenme Biçimi 51 2.6.2.1. Üniter devlet 51 2.6.2.2. Federasyon 51 2.6.2.3. Konfederasyon 52 2.7. İBN HALDUN’A GÖRE DEVLETİN UNSURLARI 52 2.7.1. Nüfus Unsuru 52 2.7.2. Ülke Unsuru 52 2.7.3. İktidar Unsuru 53 2.7.3.1. Otorite ve iktidar ayrımı 53 2.7.3.2. Şiddet tekeli 54 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İLK ÇAĞ 3.1. ESKİ YUNAN'DA DEVLET VE ÖNEMLİ SİYASİ DÜŞÜNÜRLER 55 3.1.1. Site: Polis ya da Şehir Devleti 55 3.1.2 Siyasi Düşünce 57 3.1.2.1. Sofistler 57 3.1.2.2. Platon (Eflatun) 58 3.1.2.2.1. Hayatı ve eserleri 58 3.1.2.2.2. Toplum ve devlet teorisi 59 3.1.2.2.3. Siyaset 59 3.1.2.2.4. Adalet 60 3.1.2.3. Aristo 60 3.1.2.3.1 Hayatı 60 3.1.2.3.2. Toplum ve devlet teorisi 61 3.1.2.3.3. Orta sınıf 62
3.1.2.3.4. Adalet anlayışı 62 3.1.2.3.5. Hükümet biçimleri 63 3.1.2.3.6. Yönetimlerin değişmesi kuralı 64 3.1.2.3.7. Etkisi 64 3.1.2.4. Stoacılar 60 3.2. ROMA’DA DEVLET GÖRÜŞÜ 67 3.2.1. Polybios 68 3.2.2. Çiçeron 69 3.3. DİĞER ÖNEMLİ DÜŞÜNÜRLER 70 3.4. İBN HALDUN’UN TOPLUM GÖRÜŞÜ 71 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ORTA ÇAĞ 4.1. BATI DÜNYASI 75 4.1.1. Feodal Düzen 75 4.1.2. Burjuvazinin Yükselişi 77 4.1.3. Siyasal Düşünce 77 4.1.3.1. Devlet anlayışı 77 4.1.3.2. Hristiyanlık 78 4.1.4. Önemli Siyasal Düşünürler 79 4.1.4.1 Aquinolu Thomas 79 4.1.4.2. Podovalı Marsilius 80 4.1.5. Diğer Önemli Düşünürler 81 4.2. İSLAM DÜNYASI 81 4.2.1. Sosyal ve Siyasi Koşullar 81 4.2.2. Önemli Kamu Hukukçuları ve Siyasi Düşünürler 85 4.2.2.1. Farabi 85 4.2.2.1.1. Devletin kökeni 86 4.2.2.1.2. Toplum türleri 86 4.2.2.1.3 Erdemli ve erdemsiz devletler 88 4.2.2.1.4. Erdemli devletin yönetimi 88 4.2.2.1.5. Erdemli devlet ve hukuk ilişkisi 90 4.2.2.2. Maverdi 91 4.2.2.3. İbn Sina 93 4.2.2.3.1. Toplum teorisi 93
4.2.2.3.2. Devlet teorisi 94 4.2.2.4. Gazali 95 4.2.2.4.1. Genel Olarak 95 4.2.2.4.2. Toplum ve devlet görüşü 96 4.2.2.4.3. Adalet anlayışı 98 4.2.2.4.4. Halkın haklarını savunması 99 4.2.2.4.5. Devletin çöküş sebepleri 100 4.2.2.5. İbn Rüşd 101 4.2.2.6. İbn Haldun’un İbn Sina ve Farabi eleştirisi 102 4.2.2.7. Mevlana 103 4.2.2.7.1. Genel olarak 103 4.2.2.7.2 Hukuk, hukukun üstünlüğü ve adalet düşüncesi 104 4.2.2.8. Sadi Şirazi 110 4.2.2.8.1. Genel olarak 110 4.2.2.8.2. Siyasi düşünür olarak Sadi 111 4.2.2.8.3. Akılcı bir devlet felsefesi 112 4.2.2.8.4. Çoban metaforu ve zımni toplumsal sözleşme 114 4.2.2.8.5. Siyasi MEŞRUİYET 115 4.2.1.8.6. Baskıcı politikaların ve insan hakları ihlallerinin zararı 116 4.2.3. Diğer Önemli Düşünürler 117 BEŞİNCİ BÖLÜM ERKEN MODERN DÖNEM 5.1. MACHIAVELLI 120 5.1.1. Genel Olarak 120 5.1.2. Yönetim Biçimleri 121 5.1.3. Prens’te Türkler ve Türkiye 123 5.1.3.1. Fethedilen yerlerde koloniler oluşturmanın yararı 123 5.1.3.2. Türkiye ve Fransa siyasi modellerinin farklılığı 124 5.1.3.3. Türklerin Rumeli’de ilerlemesi 125 5.2. JEAN BODIN: EGEMENLİK TEORİSİ VE OSMANLI 126 5.2.1. Genel Olarak 126 5.2.2. Bodinin Döneminde Osmanlı Devleti ve Fransa 127 5.2.2.1. Batı’da dönemin Osmanlı algısı 130
5.2.2.2. Fransa- Osmanlı İttifakı 131 5.2.3. Dönemin Osmanlı Devlet Yapısı ve Egemenlik Anlayışı 133 5.2.4. Bodin’e Bir Esin Kaynağı Olarak Osmanlı Devleti. 135 5.2.4.1. Doğru ve adil yönetim modeli 135 5.2.4.2. Dini hoşgörü modeli 136 5.2.4.3. Kurumsal reform modeli 138 5.2.5. Bodin’de Devlet Tanımı, Devletin Egemenlik Unsuru ve Nitelikleri 139 5.2.5.1 Devlet tanımı 139 5.2.5.2. Devletin egemenlik unsuru 140 5.2.6. Egemenliğin Nitelikleri ve Osmanlı Devleti ile Karşılaştırılması 141 5.2.6.1. Mutlaklık 141 5.2.6.2. Süreklilik 142 5.2.6.3. Bölünmezlik ve devredilemezlik 144 5.2.7. Devlet Türleri ve Bodin’in Tercihi 146 5.2.7.1 Devlet biçimleri ve devlet-hükümet ayrımı 146 5.2.7.2. Monarşiyi tercih gerekçeleri. 147 5.2.7.3. Monarşi biçimleri ve Osmanlı devleti 149 5.2.8. İbn Haldun’da Devlet ve Egemenlik 152 5.3. THOMAS HOBBES 156 5.3.1. Doğa Durumu ve Sözleşme Düşüncesi 157 5.3.1.1 Doğa durumu 157 5.3.1.2. Toplumsal sözleşme yorumu 159 5.3.2. Devlet Teorisi 160 5.3.3. Modern Devlet Biçimlerine Etkisi 163 5.4. JOHN LOCKE 164 5.4.1. Genel Olarak 164 5.4.2. Doğa Durumu ve Sözleşme Düşüncesi 165 5.4.2.1 Doğa durumu 165 5.4.2.2. Sözleşme teorisi 166 5.4.3. Devlet Teorisi 167 5.4.4. Modern Devlet Biçimlerine Etkisi 169 5.5. DİĞER ÖNEMLİ DÜŞÜNÜRLER 170 5.6. İSLAM DÜNYASI 171 5.6.1. Abdurrahman Cami 171 5.6.1.1. Genel olarak 171
5.6.1.2. Devletin varlık nedeni 173 5.6.1.3. Adalet düşüncesi 173 5.6.2. Osmanlı Düşünürleri 174 5.6.2.1. Tursun Bey 174 5.6.2 2. Taşköprülüzade 176 5.6.2.3. Kınalızade 177 5.6.2.3.1. Toplum görüşü 178 5.6.2.3.2. Devlet görüşü 178 5.6.2.3.3. Adalet görüşü 180 5.7. DİĞER ÖNEMLİ DÜŞÜNÜRLER 181 5.8. İBN HALDUN’A GÖRE İNSAN DOĞASI VE İKTİDAR OLGUSU 182 ALTINCI BÖLÜM MODERN DÖNEM 6.1. MONTESQUIEU 186 6.1.1. Yönetimleri Sınıflandırması 186 6.1.2. Kuvvetler Ayrılığı İlkesinin Anlamı 187 6.2. JEAN JACQUES ROUSSEAU 188 6.2.1. Genel Olarak 188 6.2.2. Doğa Durumu ve Sözleşme Düşüncesi 189 6.2.2.1. Doğa durumu 189 6.2.2.2. Sözleşme düşüncesi 190 6.2.3. Devlet Teorisi. 191 6.2.4. Modern Devlet Biçimlerine Etkisi 192 6.3. KARL MARKS 194 6.4. KELSEN 195 6.5. DİĞER ÖNEMLİ DÜŞÜNÜRLER 198 6.6. MÜSLÜMAN DÜŞÜNÜRLER 199 6.6.1. Tunuslu Hayreddin Paşa 199 6.6.2. Ahmet Cevdet Paşa 202 6.6.2.1. Toplum görüşü 202 6.6.2.2. Devlet görüşü 203 6.6.2.3. Devletin hastalıklarının tedavisi 204 6.6.3. Muhammed İkbal 205
YEDİNCİ BÖLÜM DEVLETİN KAYNAĞINA İLİŞKİN TEORİLER 7.1. TOPLUMSAL SÖZLEŞME TEORİLERİ 210 7.1.1. Klasik Toplumsal Sözleşme Teorileri 210 7.1.2. Modern Sözleşme Teorisyenleri 213 7.2. BİYOLOJİK TEORİ 216 7.3. AİLE TEORİSİ 219 7.4. KUVVET VE MÜCADELE TEORİSİ 221 7.4.1. Başlıca Teorisyenleri 222 7.4.2. İbn Haldun’un Asabiyet Teorisi 223 7.5. İBN HALDUN’UN TOPLUM VE DEVLET TEORİSİNİN ÖZGÜNLÜĞÜ 228 7.6. İBN HALDUN VE SİYASİ REJİMLER 231 7.6.1. Siyasi Meşruiyet 235 7.6.2 İktidarın Kişiselleşmesi 237 7.6.3 Devletin Ömrü, Kuşaklar ve Dönemler Kuramları 239 7.6.3.1. Devletlerin ömrü 239 7.6.3.2. Kuşaklar kuramı 240 7.6.3.3. Dönemler kuramı 241 7.6.3.3.1. Birinci dönem: Zafer dönemi 242 7.6.3.3.2. İkinci dönem: Mutlak iktidar dönemi 242 7.6.3.3.3. Üçüncü dönem: Huzur ve istikrar dönemi 244 7.6.3.3.4. Dördüncü dönem: Kanaat ve barış dönemi 245 7.6.3.3.5. Beşinci dönem: İsraf ve savurganlık dönemi 245 SEKİZİNCİ BÖLÜM DEVLET İKTİDARININ SINIRLANDIRILMASI VE İNSAN HAKLARI 8.1. DEVLET İKTİDARININ SINIRLANMASINA İLİŞKİN KADİM DÜŞÜNCELER 248 8.1.1. Genel Olarak 248 8.1.2. Bodin’e Göre Egemenlik Yetkisinin Kullanılmasının Sınırları 250 8.1.3. Bodin’den Sonrası 252 8.1.4. Başgil’e Göre Hukukun Üstünlüğü İlkesinin Teorik ve Pratik Boyutları 253 8.1.4.1. Kanun ve hak 253 8.1.4.2. Hukukun üstünlüğü 254 8.1.4.3. Hâkimlerin rolü 256
8.2. DEVLET İKTİDARININ İNSAN HAKLARI TARAFINDAN SINIRLANDIRILMASI 258 8.2.1. Uluslararası Örgütler ve İnsan Hakları Sözleşme ve Mekanizmaları 258 8.2.1.1. Avrupa Konseyi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 258 8.2.1.2. Birleşmiş Milletler bağlamında insan hakları 260 8.2.1.3. İİT ve Bağımsız Daimi İnsan Hakları Komisyonu 261 8.3. MUKADDİME’DE ADALET 265 8.3.1. Genel Olarak 265 8.3.2. Hukuk ve Adalet Teorisi 266 8.3.3. Adalet Dairesi 269 8.3.4 Devlet Öncesi Toplumda Hukuk ve Adalet 271 8.3.5. Devletli Toplumda Hukuk ve Adalet 273 8.4. MUKADDİME'DE İNSAN HAKLARININ KORUNMASI 282 8.4.1. İnsan Hakları İhlali İddiasının Devlete Karşı İleri Sürülebilmesi 282 8.4.2. İnsan Haklarının Çiğnenmesi Kavramı 284 8.4.3. “İnsanların Hakları” Kavramını Kullanan İlk Düşünür 288 SONUÇ 291 OKUMA PARÇASI –I– 295 TAHİR BİN HÜSEYİN VE BİLGE SİYASETİN İLKELERİ 295 OKUMA PARÇASI –II– 300 GEÇMİŞTEN GELECEĞE BÜROKRASİ 300 SONNOTLAR 309 KAYNAKÇA 309
