Uluslararası Hukukta Çevresel Zararlardan Dolayı Devletin Sorumluluğu
Dr. Öğr. Üyesi Esra ATA DAĞISTANLI
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
İÇİNDEKİLER 7
KISALTMALAR . 13
GİRİŞ .15
BİRİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI HUKUKTA ÇEVRE VE ÇEVRESEL ZARAR:
TARİHSEL GELİŞİM VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE
ULUSLARARASI ÇEVRE HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ. 21
1970 Öncesi Dönemdeki Gelişmeler. 24
İkinci Dünya Savaşı Öncesindeki Dönem 24
İkinci Dünya Savaşı Sonrasındaki Dönem. 30
1970 Sonrası Dönemdeki Gelişmeler 34
1970’li Yıllar: 1972 BM İnsan Çevresi Konferansı (Stockholm
Konferansı). 35
1980’li Yıllar: 1982 Dünya Doğa Şartı ve 1987 Brundtland Raporu 42
1990’lı Yıllar: 1992 Rio Konferansı . 46
2000’li Yıllar: 2002 Johannesburg Konferansı ve Günümüz. 52
2002 Johannesburg Konferansı . 52
Rio+20 Konferansı . 55
Sürdürülebilir Kalkınma İçin 2030 Gündemi 57
ULUSLARARASI HUKUKTA ÇEVRE KAVRAMI 59
Çevre Kavramı. 59
Genel Olarak 59
Çevre Kavramının Alt Ayrımları 63
Doğal Çevre . 64
Yapay Çevre. 65
Çevre Kavramını Oluşturan Unsurlar . 65
Uluslararası Düzenlemelerde Çevre Kavramı . 66
III. ULUSLARARASI HUKUKTA ÇEVRESEL ZARAR KAVRAMI 73
Tanım 75
Ortaya Çıkış Biçimlerine Göre Çevresel Zararlar. 79
8 İçindekiler
Ani Çevre Zararları 79
Tedrici ve Toplu Çevre Zararları80
Etki Alanlarına Göre Çevresel Zararlar.81
Bireysel Çevre Zararları.81
Ekolojik Zararlar81
Mesafe Zararları82
Uluslararası Düzenlemelerde Çevresel Zarar ve Tanımlanması Meselesi .82
Genel Olarak .82
Uluslararası Belgelerde Çevresel Zarar Tanımları .83
Uluslararası Hukukta Çevresel Zarar Çeşitleri .90
Uluslararası Hukukta Sınıraşan Çevresel Zararlar .91
Sınıraşan Çevresel Zarar Kavramı ve Unsurları.91
Sınıraşan Çevresel Zarara Sebebiyet Veren Fiiller94
Genel Olarak .94
Çevre Kirliliği .95
Hava Kirliliği101
Su Kirliliği106
Toprak Kirliliği.109
iii. Tehlikeli Atıkların Taşınması ve Depolanması .109
Nükleer Faaliyetler116
Uluslararası Alandaki Faaliyetlerden Kaynaklanan Çevresel Zararlar.120
Açık Denizler 122
Uzay .123
Kutup Bölgeleri.126
Atmosfer 129
Küresel Nitelikte Çevresel Zararlar .130
İKİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI HUKUKTA DEVLETİN SORUMLULUĞU
SORUMLULUK KAVRAMI140
Genel Olarak140
Uluslararası Hukukta Sorumluluk Kavramı 141
ULUSLARARASI SORUMLULUK DÜŞÜNCESİNİN GELİŞİMİ144
İkinci Dünya Savaşından Önceki Gelişmeler 144
İkinci Dünya Savaşından Sonra Uluslararası Hukuk Komisyonunun
Çalışmaları .148
III. DEVLETİN SORUMLULUĞUNUN HUKUKİ NİTELİĞİ.155
İçindekiler 9
Devletlerin Sorumluluğunun "Sui Generis" Niteliği 155
Devletlerin Cezai Sorumluluğu Tartışması 156
Devletlerin Cezai Sorumluluk Fikrinin Oluşumu. 156
Devletlerin Cezai Sorumluğuna İlişkin Akademik Tartışmalar 157
Devletlerin Cezai Sorumluluğuna İlişkin Uluslararası Hukuk
Komisyonu Çalışmaları. 163
DEVLETLERİN SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI 169
Uluslararası Hukuka Aykırı Fiil 170
Genel Olarak 170
Zaman Unsuru 176
Kusur Faktörünün Değerlendirilmesi 179
Subjektif Sorumluluk 179
Objektif Sorumluluk . 182
Zarar Faktörünün Değerlendirilmesi. 186
Uluslararası Hukuka Aykırı Fiilin Devlete İsnat Edilmesi . 190
Genel Olarak 190
Devletin Organlarının Davranışlarının İsnat Edilmesi. 193
Özel Kişilerin Davranışlarının İsnat Edilmesi 202
Ayaklanma ve İç Savaş Durumu Halindeki Davranışların İsnat
Edilmesi 205
ULUSLARARASI HUKUKA AYKIRILIĞI ORTADAN KALDIRAN SEBEPLER 208
Genel Olarak . 208
Rıza . 210
Meşru Müdafaa 213
Mücbir Sebep 217
Tehlike Hali . 220
Zaruret Hali. 223
Karşı Önlemler 227
DEVLET SORUMLULUĞUNUN HUKUKİ SONUÇLARI 231
İhlale Son Verme Yükümlülüğü. 232
Tekrar Etmeme Yükümlülüğü . 234
Onarım Yükümlülüğü 236
Genel Olarak 236
Onarım Türleri 239
Eski Hale İade 240
Tazminat Ödeme . 243
Manevi Olarak Tatmin Etme (Tarziye). 247
10 İçindekiler
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÇEVRESEL ZARAR VE DEVLET SORUMLULUĞU
ULUSLARARASI ÇEVRE HUKUKU VE EGEMENLİK .252
Egemenlik Kavramı 257
Doğal Kaynaklar Üzerinde Mutlak Egemenlik .260
Sınıraşan Çevresel Zarar ve Devletlerin Egemenlik Haklarının
Sınırlandırılması.264
ÇEVRESEL ZARARDAN DEVLET SORUMLULUĞU 266
Uluslararası Yükümlülüğün İhlali .269
Andlaşmalar269
Genel Olarak 269
Çevreye Verilen Zararlardan Dolayı Devletlerin Sorumluluğunu
Öngören Uluslararası Andlaşmalar ve Belgeler272
1972 Tarihli Uzay Nesnelerinin Neden Olduğu Zararların
Uluslararası Sorumluluğuna İlişkin Sözleşme 272
1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi.276
iii. 1988 Tarihli Antarktika Maden Kaynak Faaliyetlerinin
Düzenlenmesine İlişkin Sözleşme ve 1991 Antarktika
Çevre Protokolü 281
1992 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve
Sözleşmesi.282
1992 Biyoçeşitlilik Sözleşmesi ve Sorumluluk ve Tazminata
İlişkin 2010 Nagoya-Kuala Lumpur Ek Protokolü 284
Uluslararası Hukuk Komisyonunun Çalışmaları.288
2001 Tarihli Tehlikeli Aktivitelerden Kaynaklanan Sınır
Aşan Zararların Önlenmesine İlişkin Taslak Maddeler .289
2006 Tarihli Tehlikeli Faaliyetlerden Kaynaklanan
Sınıraşan Zarar Durumunda Zararın Tahsis Edilmesine
İlişkin Taslak İlkeler 293
Uluslararası Hukuk Enstitüsü 1997 Tarihli Uluslararası
Hukukta Çevresel Zarara İlişkin Sorumluluk ve
Yükümlülük Kararı 298
Çevrenin Korunmasına İlişkin Uluslararası Teamülü ve Genel Hukuk
İlkeleri .302
Sınıraşan Çevresel Zararı Önleme İlkesi .307
Due Diligence İlkesi 322
İşbirliği Yükümlülüğü330
İhtiyatlılık İlkesi 336
Kirleten Öder İlkesi.349
İçindekiler 11
Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluk İlkesi. 355
Çevreye Verilen Zarardan Sorumluluğa İlişkin Önemli Uluslararası
Mahkeme Kararları 360
Uluslararası Tahkim Mahkemeleri Kararları 362
Trail Smelter Case. 362
Lake Lanoux and Gut Dam Arbitrations . 368
Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Mahkemesinin Kararları. 370
Southern Bluefin Tuna Cases 370
Mox Plant Case. 373
iii. Pulp Mills Case . 377
Birleşmiş Milletler Tazminat Komisyonu Kararı. 382
BM Tazminat Komisyonu’nun Yapısı ve İşlevi 382
BM Tazminat Komisyonu’nun Çevresel Zararı
Değerlendirmesi . 387
iii. BM Tazminat Komisyonu’nun Çevresel Zararın
Tazminindeki Rolü 392
Uluslararası Adalet Divanı Kararları. 394
The French Nuclear Test Cases. 394
Gabcíkovo-Nagymaros Case. 398
iii. Certain Activities Carried Out by Nicaragua in the Border
Area Case 403
16 Aralık 2015 Tarihli Certain Activities Carried Out by
Nicaragua in the Border Area Case . 403
2 Şubat 2018 Tarihli Question of Compensation (Costa
Rica v. Nicaragua) Case. 409
Çevresel Zarara Sebebiyet Veren Fiilin Devlete Atfedilmesi. 418
Hukuka Aykırılığı Ortadan Kaldıran Durumlar. 421
III. ULUSLARARASI HUKUKTA ÇEVRESEL ZARARLARDA SORUMLULUĞUN
YÜRÜTÜLMESİNDE YAŞANAN GÜÇLÜKLER . 423
Zararın Tanımı ve Tespiti 426
Zararın Derecesi 429
Zararın Değerlendirilmesi . 435
Faaliyet ile Zarar Arasında Nedensellik Bağının Kurulması. 440
Sorumlu Devletin Belirlenmesi Meselesi 444
Mağdur Devletin Belirlenmesi Meselesi. 445
Çevresel Zararın Giderilmesi Meselesi 449
ÇEVRESEL ZARARLARDAN SORUMLULUĞA AİT ALTERNATİF ÇÖZÜM
YOLLARI. 461
Kusursuz Sorumluluk 462
12 İçindekiler
Uluslararası Hukukta Çevresel Zarar İçin Kusursuz Sorumluluk
Düzenlemeleri.462
Devlet Uygulamalarında Çevresel Zarar İçin Kusursuz Sorumluluk
Düzenlemeleri.465
Cezai Sorumluluk.473
Çevreye Verilen Zarara Karşı Savaş Suçlarının Oluşturulması.474
Çevreye Karşı Bir Devlet Suçunun Ortaya Çıkması?477
Erga Omnes Sorumluluk480
Erga Omnes Kavramı ve Çevresel Yükümlülükler .480
Küresel Çevresel Yükümlülükler ve 3. Devletlerin Başvuru Hakkı.490
Küresel İşbirliği Sorumluluğu.500
SONUÇ.505
KAYNAKÇA.515
