GEÇİCİ HUKUKİ KORUMANIN TEMELLERİ VE İHTİYATİ TEDBİR TÜRLERİ
Yrd.Doç.Dr.Evrim ERİŞİR
"Hukuki korumanın etkinliğini azaltacak ya da ortadan kaldıracak gecikmesinde tehlike olan bir durumun önlenmesi ya da durdurulması söz konusu olduğunda, ilk etapta ihtiyati tedbirler akla gelmektedir. İhtiyati tedbir ve benzer işlevler gören diğer müesseseler, geçici hukuki korumanın türleridir. Geçici hukukî korumanın kendisi çok eski olmakla birlikte, müesseseyi ifade eden 'geçici hukukî koruma' kavramı, Türk Hukuku için oldukça yeni sayılabilir. Uygulamada 'ihtiyati tedbirler' genel müessese olarak kullanılagelmektedir. Ancak bu durum, ihtiyati tedbirle diğer geçici hukuki korumaların, özellikle ihtiyati haczin, hukuk güvenliğini zedeleyecek ölçüde karıştırılmasına yol açmaktadır. Özel kanunlardaki geçici etkileri olan düzenlemeler de işin içine girince bu karışıklık had safhaya ulaşmakta; neyin ihtiyati tedbir, neyin geniş anlamda geçici hukuki koruma olduğu bir kenara, neyin geçici hukuki koruma, neyin çekişmesiz yargı işi olduğu dahi ayırt edilememektedir. Hukukumuzda bir yandan geçici hukuki koruma kavramının yerleşmesine, diğer yandan geçici hukuki korumanın çerçevesinin çizilmesine ihtiyaç vardır." (Giriş'ten)
Birinci Bölüm: Geçici Hukuki Korumanın Temelleri § 1. Geçici Hukuki Koruma Kavramı ve Geçici Hukuki Korumanın Tanımı I. Geçici Hukuki Koruma Kavramı II. Geçici Hukuki Korumanın Tanımı § 2. Geçici Hukuki Korumayı Haklı Kılan Sebepler § 3. Geçici Hukuki Korumanın Önemi § 4. Geçici Hukuki Koruma Anayasa Hukuku İlişkisi I. Hukuki Koruma Garantisi A. Hukuki Korumanın Tanımı ve Unsurları B. Hukuki Koruma Kavramı ve Benzer Kavramlarla Karşılaştırılması C. Hukuki Korumanın Anayasal Dayanakları D. Hukuki Korumanın Hukuki Niteliği E. Hukuki Korumanın Etkinliği (Etkin Hukuki Koruma) II. Geçici Hukuki Korumanın Anayasal Dayanakları III. Geçici Hukuki Koruma ile Oranlılık İlkesi ve Menfaat Dengesi Arasındaki İlişki IV. Geçici Hukuki Koruma ve Sosyal Devlet İlkesi Ara Sonuçlar I § 5. Geçici Hukuki Korumanın İşlevleri, Kapsamı, Sınıflandırılması ve Dava ile Karşılaştırılması I. Geçici Hukuki Korumanın İşlevleri A. Asıl Hukuki Koruma Yolunu Açık Bırakma İşlevi B. Ara Dönemin Aşılması İşlevi II. Geçici Hukuki Korumanın Kapsamı A. Maddî Hukuk Alanında Geçici Hukuki Korumalar B. Geçici Hukuki Korumanın Yargısal Yoldan Sağlanması 1. Genel Olarak İdari Yoldan Sağlanan Hukuki Koruma 2. İcra Hukukunda Geçici Etkileri Olan Düzenlemeler 3. Değerlendirme C. Geçici Hukukî Korumanın Geçicilik Niteliği III. Geçici Hukuki Korumaların Sınıflandırılması IV. Geçici Hukuki Korumanın Dava İle Karşılaştırılması A. Kapsam Bakımından B. Konu Bakımından C. Zamanaşımının Kesilmesi Bakımından D. Harç Bakımından E. Menfaat Dengesinin Özel Surette Gözetilmesi Bakımından F. Hukuki Koruma Araçları Bakımından Ara Sonuçlar II İkinci Bölüm: İhtiyati Tedbirler Hakkında Genel Bilgiler ve İhtiyati Tedbirlerin Diğer Geçici Hukuki Korumalar ve Benzer Müesseselerle Karşılaştırılması § 6. İhtiyati Tedbirler Hakkında Genel Bilgiler I. İhtiyati Tedbir Kavramı ve İhtiyati Tedbirin Tanımı II. İhtiyati Tedbirlerin Amaçları A. İhtiyati Tedbirlerin Kurumsal Amacı B. İhtiyati Tedbirlerin İşlevsel Amacı C. İhtiyati Tedbirlerin Diğer Amaçları III. İhtiyati Tedbirlerin Hukukî Koruma Niteliği ve Düzenlenme Şekli IV. İhtiyati Tedbirlerin Temel (Ayırt Edici) Özellikleri A. Genel Olarak B. İhtiyati Tedbirlerin Geçiciliği C. Haksız İhtiyati Tedbirlerde Eski Hâle İade D. İhtiyati Tedbir Yargılamasında Verilen Kararların Maddi Anlamda Kesin Hüküm Teşkil Etmemesi E. İhtiyati Tedbirlerin Asıl Dava İle Sıkı İlişkisi F. İhtiyati Tedbir Kararlarına Uymamanın Cezai Yaptırıma Bağlanmış Olması V. İhtiyati Tedbirlerin Koşulları A. İhtiyati Tedbire Esas Teşkil Eden Talep 1. İhtiyati Tedbire Esas Teşkil Eden Talebin Maddi Hukuk İle İlişkisi 2. İhtiyati Tedbire Esas Teşkil Eden Talebin Özellikleri a. İhtiyati Tedbire Esas Teşkil Eden Talebin Dava Edilebilir Olması b. İhtiyati Tedbire Esas Teşkil Eden Talebin İcra Edilebilir Olması (1) Genel Olarak (2) Şarta ve Vâdeye Bağlanmış Alacaklar ile Müstakbel Alacakların Durumu 3. İhtiyati Tedbire Esas Teşkil Eden Talebin İncelenme Kapsamı ve İspatı B. İhtiyati Tedbir Sebebi 1. Anlamı 2. Genel İhtiyati Tedbir Sebebi Olarak Gecikmesinde Tehlike Olan Hâl a. Genel Olarak b. Genel İhtiyati Tedbir Sebebinin Somutlaştırılması (1) Mevcut Durumda Meydana Gelebilecek Bir Değişme Nedeniyle Hakkın Elde Edilmesinin Önemli Ölçüde Zorlaşması ya da Tamamen İmkânsızlaşması (2) Nihai Hak Kaybına Uğranılacak Olması (3) Hak Sahibinin Zaruret Halinde Bulunması (4) Tehdit Eden Bir Şiddetin Varlığı 3. Genel İhtiyati Tedbir Sebebinin Özel Olarak Tedbir Sebebine Yer Verilmeyen Durumlarda Uygulanması Sorunu 4. Menfaat Dengesinin Özel Olarak Gözetilmesi a. Menfaat Dengesinin Önemi b. Menfaat Dengesi Gözetilirken Dikkate Alınacak Kriterler c. Teminat Tedbirlerinde Menfaat Dengesinin Gözetilmesi d. Eda Tedbirlerinde Menfaat Dengesinin Gözetilmesi 5. İhtiyati Tedbir Sebebinin Ortadan Kalkması 6. İhtiyati Tedbir Sebebinin İspatı VI. İhtiyati Tedbirlerin Geçici Hukukî Koruma İçindeki Yeri Ara Sonuçlar III § 7. İhtiyati Tedbirlerin Diğer Geçici Hukuki Korumalar ve Benzer Müesseselerle Karşılaştırılması I. İhtiyati Tedbirlerin Diğer Geçici Hukukî Korumalarla Karşılaştırılması A. İhtiyati Haciz 1. İhtiyati Haciz ve İhtiyati Tedbirin Ortak Özellikleri 2. İhtiyati Haciz ve İhtiyati Tedbirin Birbirinden Ayırt Edilmesi a. Teminat Tedbiri İhtiyati Haciz b. Eda Tedbiri - İhtiyati Haciz 3. İhtiyati Haciz Hükümlerinin İhtiyati Tedbir, İhtiyati Tedbir Hükümlerinin İhtiyatî Haciz İçin Uygulanabilirliği Sorunu 4. İhtiyati Haciz Yerine İhtiyati Tedbir veya İhtiyati Haciz Zımnında İhtiyati Tedbir Kararı Verilmesi ve Sonuçları 5. Tasarrufun İptali Davasının Konusu Olan Mal Hakkında Talep Edilecek Geçici Hukuki Koruma Ara Sonuçlar IV B. Aile Hukukuna Özgü Geçici Hukukî Korumalar 1. Genel Olarak 2. Aile Hukukunda Önlem ya da Tedbir Şeklinde İfade Edilen Çekişmesiz Yargı İşlerinin Tasnifi 3. Aile Hukukuna Özgü Geçici Hukukî Korumaların Tasnifi a. Genel Olarak b. Boşanma ve Ayrılık Davaları ile Evlilik Birliğinin Korunmasına İlişkin Geçici Önlemler (1) Geçici Hukuki Koruma Niteliği (2) Geçici Önlemlerin İhtiyati Tedbir Niteliğinde Olup Olmadığı (3) Boşanma ve Ayrılık Davalarındaki Geçici Önlemler ile Evlilik Birliğinin Korunmasına İlişkin Geçici Önlemler Arasındaki İlişki (4) Geçici Önlemlerin Koşulları, Yargılaması ve İcrası Ara Sonuçlar V C. İcra ve İflâs Hukukuna Özgü Geçici Hukuki Korumalar 1. Cebri İcranın Durdurulmasına Yönelik Geçici Hukuki Korumalar a. Şikayet Yargılamasında İcranın Durdurulması b. Yargıtay'ın Vereceği İcranın Durdurulması (Tehiri İcra) Kararı c. İstihkak Davasında İcranın Durdurulması d. Yargılamanın Yenilenmesi Davasında İcranın Durdurulması e. Tashih ve Tavzih İncelemesi Devam Ederken İcranın Durdurulması f. İhtiyati Tedbire İtiraz Yargılamasında İcranın Durdurulması g. İflas Kararının Temyizi Üzerine Tasfiyenin Durdurulması h. Menfi Tespit Davasında Takibin Durdurulması ve Takibe Engel Olunması (1) Genel Olarak (2) Menfî Tespit Davasında Takibin Durdurulması ile İhtiyati Haciz Arasındaki İlişki 2. Cebri İcraya İzin Verilmesine Yönelik Geçici Hukuki Korumalar (Kesinleşmeden İcra Edilemeyecek Hükümlerin Geçici İcrası) 3. Mahkemece Hükmedilen Muhafaza Tedbirleri 4. İflasın Ertelenmesi Ara Sonuçlar VI D. Çekişmesiz Yargıdaki Geçici İhtiyati Korumalar E. Delil Tespiti II. İhtiyati Tedbirlerin Benzer Müesseselerle Karşılaştırılması A. Teminat Gösterilmesi B. Kendiliğinden Hak Alma Önlemleri Üçüncü Bölüm: İhtiyati Tedbir Türlerinin Sınıflandırılması ve Tedbirlerin İçeriği § 8. İhtiyati Tedbir Türlerinin Sınıflandırılması ve Ayırt Edilmesinde Dikkate Alınabilecek Kriterler § 9. İhtiyati Tedbir Türlerinin Belirlenmesi ve Tedbirlerin İçeriği I. Teminat Tedbirleri ve İçeriği A. Genel Olarak B. Tedbire Konu Olan Mal veya Hakkın Yediemine Tevdii C. Tedbire Konu Olan Mal veya Hakkın Aynen veya Hukuken Muhafaza Altına Alınması 1. Şerhler a. Çekişmeli Haklar Şerhi b. Geçici Tescil Şerhi 2. Tasarruf Yasağı (Ferağdan Men) Ara Sonuçlar VII II. Eda Tedbirleri ve İçeriği A. Asıl Dava Sonucunun Öne Çekilmesi ve Eda Tedbiri Kavramları B. Asıl Dava Sonucunun Öne Çekilmesine Karşı Çıkan Görüşler 1. Alman Hukuku'nda 2. İsviçre Hukuku'nda 3. Türk Hukuku'nda C. Asıl Dava Sonucunu Öne Çeken Tedbirlerin Temellendirilmesi 1. Asıl Dava Sonucunu Öne Çeken İhtiyati Tedbirlerin Pozitif Hukuk Dayanakları a. Maddi Hukukta Özel Düzenlemeler b. Hukuk Muhakemeleri Kanunu m. 391/I Işığında Eda Tedbirlerine Yalnız Özel Surette Düzenlendiği Takdirde Karar Verilebileceği Görüşünün Eleştirisi 2. Teminat Tedbirinin Amacı Gerçekleştirmeye Elverişli Olmaması 3. Eda Tedbirinin Bazı Hallerde Nihaî Etkiler Göstermesinin Gerekliliği a. Nihaî Hak Kaybı Tehlikesinin Eda Tedbirlerinin Nihai Etkiler Göstermesini Zorunlu Kılması b. Etkin Hukuki Koruma Garantisinin Eda Tedbirinin Eski Hâle İade Edilememe Riskinin Göze Alınmasını Gerekli Kılması 4. Asıl Dava Sonucunun Öne Çekilmesi ile İhtiyati Tedbir Kararının Asıl Davaya Bakan Hâkimi Bağlaması Arasındaki Ayrım D. Teminat Tedbirleri ile Eda Tedbirlerinin Karşılaştırılması Ara Sonuçlar VIII E. Asıl Dava Sonucunu Öne Çeken Somut Tedbir Örnekleri 1. Para Alacaklarında Eda Tedbirleri a. Alman Hukuku'nda b. Türk Hukuku'nda (1) Hukuki Temeli ve Uygulama Alanı (2) Türk Borçlar Kanunu'nun 76. Maddesinde Öngörülen Eda Tedbiri (3) Eda Tedbiri Yolu İle Geçici İcrasına Karar Verilecek Alacak Miktarı (4) Teminat (5) Kararın İcrası (6) Eda Tedbiri İle İhtiyati Haciz Arasındaki İlişkisi 2. İş Hukukunda Somut Eda Tedbiri Örnekleri a. Alman Hukuku'nda (1) İşverenin İşe İlişkin Belgeleri İşçiye Vermesi (2) İşçinin İşverene Ait Aletleri ve Otomobili İade Etmesi (3) İşçinin Yıllık Ücretli İzin Hakkını Kullanması (4) İşçinin Kısmi Süreli Çalışmaya Geçmesi (5) Feshe Karşı Korunma (İşe İade) Davasında İşçinin İşine İadesi b. Türk Hukuku'nda (1) Genel Olarak (2) İşe İade Davasından Önce veya Dava Devam Ederken İşçinin İşine İadesi 3. Tüketici Hukukunda Somut Eda Tedbiri Örnekleri a. Alman Hukuku'nda b. Türk Hukuku'nda (1) Genel Olarak (2) Genel İşlem Koşullarının Uygulanmasının Durdurulması (3) Ayıplı Seri Mal Üretiminde Üretimin veya Satışın Durdurulması 4. Banka Teminat Mektuplarında Eda Tedbirleri a. Alman Hukuku'nda (1) Muhatabın Teminat Mektubunu Paraya Çevirmeden Men Edilmesi (2) Bankanın Teminat Mektubu Bedelini Ödemeden Men Edilmesi b. Türk Hukuku'nda III. Düzenleme Tedbirleri A. Ayrı Bir Tedbir Türü Olarak Düzenleme Tedbirleri B. Düzenleme Tedbirlerinin Ayrı Bir Tedbir Türü Olup Olmadığının Değerlendirilmesi 1. Düzenlemenin Konusuna Göre 2. Tedbirin Etkisine Göre § 10. İhtiyati Tedbirlerin İçeriğinin Hakim Tarafından Belirlenmesi I. Tasarruf İlkesinin İhtiyati Tedbirlerin İçeriğinin Belirlenmesinde Gösterdiği Özellik A. Tedbir Dilekçesinde Talep Sonucunun Belirlenmesi 1. Teminat Tedbirlerinde 2. Eda Tedbirlerinde B. Hakimin Taleple Bağlılığı 1. Genel Olarak 2. İhtiyati Haciz Yerine İhtiyati Tedbirin ya da İhtiyati Tedbir Yerine İhtiyati Haczin Talep Edilmesi II. İhtiyati Tedbirlerin İçeriğine Yönelik Sınırlar A. Asıl Davada Elde Edilecek Hukukî Korumanın Aşılmaması B. 'Gerekli' Tedbirin Tespiti SONUÇ DE LEGE FERENDA ÖNERİLER
