^{Ceza Muhakemesi Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı Bağlamında}Çelişme ve Silahların Eşitliği

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Kısaltmalar 15
Giriş 17
Birinci Bölüm
ADİL YARGILANMA HAKKININ ÇEKİRDEĞİNDE İKİ İLKE:
ÇELİŞME VE SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ
I. İLKELER VE KURALLAR ÜZERİNE 21
II. ADİL YARGILANMA HAKKI VE ADİL BİR ŞEKİLDE DİNLENİLME HAKKI ARASINDAKİ İLİŞKİ 25
A. Adil Yargılanma Hakkı (Right To Fair Trial – Droit A Un Procès Equitable) 25
B. Adil Bir Şekilde Dinlenilme Hakkı (Fair Hearing) 31
III. AİHS’NİN 6. MADDESİ BAĞLAMINDA ADİL YARGILANMA HAKKI 36
A. Genel Bilgiler 36
B. AİHS’nin Norm Alanı Belirlenirken Gözden Kaçırılmaması Gereken Bir Yorum Aracı: Özerk (Otonom) Kavramlar Öğretisi 37
C. Suç İsnadı ve Medeni Hak ve Yükümlülük Kavramları 40
D. 6. Maddenin İlk Fıkrasında Yer Alan Açık Teminatlar ve Bu Fıkradan Türetilen Zımni Teminatlar 46
E. 6. Maddenin İlk Fıkrasıyla İkinci ve Üçüncü Fıkrasında Yer Alan Haklar Arasındaki İlişki 47
F. Adil Yargılanma Hakkının İhlaline İlişkin Sorunların Yargılamanın Bütünü Işığında Değerlendirilmesi 53
G. Ceza Muhakemesinde Adil Yargılanma Hakkının Yararlanıcıları Sorunu: Katılan ve Cumhuriyet Savcılığının Durumu 58
H. Anayasa’nın 90/5. Maddesi Karşısında AİHS’nin 6. Maddesinin Doğrudan Uygulanabilirliği 63
İ. AİHM ve Anayasa Mahkemesi İçtihatlarının İç Hukuka Etkisi 66
IV. ÇELİŞME İLKESİ 69
A. Çelişme Kavramı, Çelişme Yöntemi, Çelişme İlkesi Arasındaki İlişki 69
B. Çelişme ve Diğerleri: Bir Küçük Kavram Kargaşası 74
C. AİHM’nin Gözünden Çelişme İlkesi ve Çelişmeli Muhakeme Hakkı 79
D. Hukuk Sistemi İçinde Çelişmenin Yeri 84
E. Çelişme İlkesinin Tanıdığı Haklar 87
1. Genel Olarak 87
2. Bilme (Bilgilenme) Hakkı 87
3. Tartışma (Açıklamada Bulunma) Hakkı 90
V. SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ İLKESİ 94
A. Silahların Eşitliğinin Tarihî Kökenleri: Adli Düellodan Çelişmeli Muhakemeye 94
B. AİHM’nin Gözünden Silahların Eşitliği İlkesi 96
C. Cumhuriyet Savcılığının Var Olduğu Bir Ceza Muhakemesi Sisteminde Silahların Eşitliği İlkesinin Anlamı 100
VI. ÇELİŞME VE SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ İLKELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ 106
A. AİHM ve Anayasa Mahkemesi İçtihatlarındaki Yansımalar 106
B. İki İlke Arasındaki Somut Farklılıklar 111
VII. ÇELİŞME VE SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ İLKELERİNİN CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA GEÇERLİ OLAN DİĞER İLKE VE KAVRAMLARLA İLİŞKİSİ 114
A. Genel Bilgiler 114
B. Hâkimin Tarafsızlığı İlkesiyle İlişki 114
C. Re’sen Araştırma İlkesiyle İlişki 116
D. Makul Sürede Yargılanma Hakkıyla İlişki 116
E. Doğrudan Doğruyalık, Kesiksizlik ve Hakimin Değişmezliği İlkeleriyle İlişki 117
1. Doğrudan Doğruyalık ve Kesiksizlik İlkeleri 117
2. Hâkimin Değişmezliği İlkesi 120
F. Sözlülük, Aleniyet ve Yüze Karşılık İlkeleriyle İlişki 126
G. Hukuki Dinlenilme Hakkı, Meram Anlatma Hakkı ve Muhakemeye Yön Verme Hakkıyla İlişki 129
1. Meram Anlatma ve Hukuki Dinlenilme Hakları 129
2. Kavramların Çelişme ve Silahların Eşitliği İlkeleriyle İlişkisi 131
3. Muhakemeye Yön Verme Hakkıyla İlişki ve Değerlendirme 133
VIII. AİHS’NİN 5. MADDESİ BAKIMINDAN ÇELİŞME VE SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ 135
IX. CEZA MUHAKEMESİ SİSTEMLERİ KARŞISINDA ÇELİŞME VE SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ 138
A. Genel Olarak 138
B. İtham Sistemi 139
C. Tahkik Sistemi 140
D. İşbirliği Sistemi ve Günümüzde Varılan Nokta 144
E. Ceza Muhakemesi Sistemleriyle Çelişme ve Silahların Eşitliği Arasındaki İlişki 151
İkinci Bölüm
SORUŞTURMA EVRESİNDE ÇELİŞME VE SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ
I. GENEL BİLGİLER 153
II. AVRUPA’DA VE TÜRKİYE’DE SORUŞTUMA EVRESİNDE ÇELİŞME VE SİLAHLARIN EŞİTLİĞİNİN ETKİSİNİN ARTMASINA İLİŞKİN GELİŞMELER HAKKINDA 155
III. ŞÜPHELİYE İSNADIN BİLDİRİLMESİ VE HAKLARININ ÖĞRETİLMESİ 162
A. İsnadın Bildirilmesi Bağlamında AİHS’nin 5/2 Maddesiyle 6/3–(a) Maddesi Arasındaki İlişki 162
B. AİHS’nin 5/2. Maddesi ve Ceza Muhakemesindeki Yeri 164
C. Haklarının Öğretilmesi 166
IV. SORUŞTURMA EVRESİNDE MÜDAFİİN HUKUKİ YARDIMINDAN FAYDALANMA 172
A. Genel Esaslar 172
1. AİHS ve CMK’da Müdafi Yardımından Faydalanma Hakkı 172
2. Çelişme ve Silahların Eşitliği İlkesinin Bir Gereği Olarak Müdafi 174
3. Müdafi Yardımının Ücretsiz Olması 180
4. Müdafiin Hukuki Yardımından Faydalanma Hakkından Vazgeçme 181
5. Silahların Eşitliği İlkesi Bağlamında Mağdurun Avukatın Hukuki Yardımından Faydalanması 183
B. Müdafiyle Başkalarının Duyamayacağı Bir Şekilde Görüşme ve Serbestçe Yazışma 184
1. Genel Esaslar 184
2. Görüşme ve Yazışma Hakkının Kısıtlanması 189
C. Müdafiin Şüpheli Hakkında Yapılan İşlemlere Katılması 193
1. İfade Alınması 193
2. Yer Gösterme 197
3. Keşif 199
4. Teşhis ve Yüzleştirme 200
5. Aramada Hazır Bulunma ve El Konulan Belgelerin İncelenmesi 201
6. Uzlaştırma Müzakereleri 202
D. Kendi Seçtiği Müdafiin Yardımından Faydalanabilme Hakkı 203
V. DOSYA İNCELEME HAK VE YETKİSİ 205
A. AİHS Bağlamında Soruşturma Evresinde Dosya İnceleme Hak ve Yetkisi 205
B. Dosya İnceleme Hak ve Yetkisinin İşlevi 209
C. Dosya İnceleme Hak ve Yetkisinin Kapsamı ve Örnek Alma 215
D. Süjeler Bakımından Dosya İnceleme Hak ve Yetkisi 216
1. Müdafi ve Müdafi Olarak Seçilme İhtimali Bulunan Avukat Bakımından 216
2. Şüpheli ve Sanık Bakımından 224
3. Mağdur, Şikâyetçi ve Vekil Statüsündeki Avukat Bakımından 227
E. Dosya İnceleme Hak ve Yetkisinin Kısıtlanması 229
1. İncelenmesi Kısıtlanamayacak Belgeler 229
2. Kısıtlama Kararı Verilmesi Mümkün Olan Suçlar 230
3. Sulh Ceza Hâkiminin Kısıtlama Kararları Bakımından İşlevi ve Savcılığın Kararı Kaldırması Meselesi 232
4. Kısıtlama Kararının Kendiliğinden Ortadan Kalkması 236
5. Muhafaza Altına Alınmış Delilleri İnceleme Yetkisi 237
6. Sanık Lehine Delillerin Dosyaya Konulmaması İnceleme Yetkisini Kısıtlayabilir mi? 243
VI. TUTUKLANMASI TALEP EDİLEN ŞÜPHELİNİN AİHS’NİN 5. MADDESİ BAĞLAMINDA FAYDALANDIĞI GÜVENCELER 247
A. Genel Bilgiler 247
B. Tutuklama Oturumu ve Çelişmeli Duruşma 249
1. Tutuklanması Talep Edilen Kişinin Hâkim Önüne Çıkartılması ve Dinlenmesi 249
2. Tutuklanması Talep Edilen Kişinin Müdafi Yardımından Faydalanması 253
3. Tutuklanması Talep Edilen Kişi Bakımından Dosya İnceleme Hak ve Yetkisi 254
C. Şüpheli ve Sanığın Salıverilme Talepleri ve Tutukluluğun İncelenmesi 258
VII. SORUŞTURMA EVRESİNDE TERCÜMAN YARDIMINDAN FAYDALANMA HAKKI 261
VIII. SORUŞTURMA EVRESİNDE ERKEN DİNLEME 265
IX. SORUŞTURMA EVRESİNDE TARAFLARDAN MÜTALAA ALINMASI 267
X. İDDİANAMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ SÜRECİNDE ÇELİŞME VE SİLAHLARIN EŞİTLİĞİNE YÖNELİK İHTİYAÇ 268
Üçüncü Bölüm
KOVUŞTURMA EVRESİNDE ÇELİŞME VE SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ
I. GENEL BİLGİLER 279
II. İLK DERECE MAHKEMELERİNDE VE İSTİNAF KANUN YOLUNDA DURUŞMA HAZIRLIĞI DEVRESİ 280
A. Genel Olarak 280
B. İsnadın Bildirilmesi Bağlamında İddianamenin Tebliği ve Duruşmaya Davet 281
C. Delil Toplanması Talepleri 287
D. Duruşma Hazırlığında Erken Dinleme 289
III. İLK DERECE MAHKEMELERİNDE VE İSTİNAF KANUN YOLUNDA DURUŞMA DEVRESİ 291
A. Ceza Muhakemesinde Duruşma Devresi 291
B. İddianamenin Tebliği ile Duruşma Günü Arasında Bulunması Gereken Koruyucu Süre 293
C. Kendini Bizzat Savunma Hakkı, Duruşmada Hazır Bulunma Hakkı ve Duruşmaya Etkili Katılım 294
1. Kendini Bizzat Savunma ve Duruşmada Hazır Bulunma Hakkı 294
a. Genel Bilgiler 294
b. Çelişme ve Silahların Eşitliği İlkeleri Bağlamında 298
c. İlk Derece Mahkemesinde 301
ca. Sanığın Yokluğunda Duruşma Yapılmaz Kuralı ve Duruşmaya Katılma Hakkından Feragat 301
cb. Duruşmadan Bağışık Tutulan Sanığın Durumu 308
cc. Kaçak ve Gaip Sanıkların Durumu 309
cd. Koruma Tedbirlerine İlişkin Tazminat Davalarında Duruşmaya Katılma Hakkı 311
d. İstinaf Kanun Yolunda 311
da. Duruşma Yapılması Halinde Sanığın Duruşmaya Katılamaması Bağlamında 311
db. Duruşma Açılması Talebinin Bölge Adliye Mahkemesince Reddi Bağlamında 316
2. Muhakemeye Etkili Bir Biçimde Katılma Hakkı 320
a. Sanığın Duruşma Salonundan Çıkartılması 321
b. Duruşmaya Video Konferans (SEGBİS) Yoluyla Katılan Sanığın Durumu 324
c. Yargılama Dilini Anlamayan veya Zihinsel Kapasitesi Yetersiz Sanığın Durumu 328
D. Müdafiin Hukuki Yardımından Faydalanma Hakkı 333
1. Kovuşturma Evresi Bağlamında Genel Olarak 333
2. Duruşma Salonundaki Oturma Düzeninin Doğurduğu Dezavantajlar 335
3. SEGBİS Üzerinden Duruşmaya Katılan Sanığın Hukuki Yardımdan Faydalanması 341
4. Zorunlu Müdafiin Mazeretsiz Olarak Duruşma Salonunu Terk Etmesi 343
5. Müdafiin Duruşma Salonundan Çıkartılması 345
6. Duruşmada Hazır Bulunmayan Sanığın Müdafiinin Duruşmaya Kabulünün Zorunlu Olması 346
E. İddianamenin Anlatılması 348
F. Bölge Adliye Mahkemesinde İnceleme Raporunun Anlatılması 350
G. Delillerin Ortaya Konulmasında Hak Eşitliği 351
1. Delil Sunma ve Delil Toplanmasını Talep Etmeye İlişkin Genel Esaslar 351
a. Delil Araştırılması ve Toplanması Taleplerinin Mahkeme Tarafından Değerlendirilmesi Bağlamında 352
b. Savunmanın Delilin İspata Etkisini Ortaya Koymasının Önemi 361
c. Mahkemenin Re’sen Araştırma Yetkisinin Etkisi 363
2. Tanık Dinlenmesinde Fırsat Eşitliği ve Tanıklara Soru Sorma Hakkı 365
a. Genel Olarak 365
b. Tanık Kavramının AİHS ve CMK Uyarınca Ortak ve Farklı Noktaları 370
c. AİHS’de Yer Alan Çapraz Sorgu ve CMK’da Yer Alan Doğrudan Soru Sorma Kurumları 372
ca. AİHS’nin 6/3–(d) Maddesinde Yer Alan Kendisini Suçlayan Tanıkları Sorguya Çekme ve Çektirme Hakkının Anlamı 372
cb. Çapraz Sorgu ve Doğrudan Soru Sorma Arasındaki Farklılıklar 373
cc. Türk Hukukunda Bir Tanık Sınama Yöntemi Olarak Doğrudan Soru Sorma (CMK m. 201) 375
d. SEGBİS ve İstinabe Yoluyla Tanık Dinlemesinde Yaşanan Sorunlar 384
e. Bilirkişi ve Uzman Bağlamında 386
f. Tanığa Duruşmada Soru Sorulması İçin Uygun ve Yeterli İmkân Tanınmayan Hallerde Devreye Giren Güvenceler 391
fa. Genel Bilgiler 391
fb. CMK Uyarınca Duruşmada Okunmasıyla Yetinilebilecek Belgeler 391
fc. CMK’da Yer Alan “Tek Tanık Varsa Mutlaka Dinlenir” Kuralı ve Tek veya Belirleyici (SoleDecisive) Delil Ölçütü 395
fca. CMK’da Yer Alan Tek Tanık Varsa Mutlaka Dinlenir Kuralı 395
fcb. AİHM ve Anayasa Mahkemesi Tarafından Kullanılan Tek veya Belirleyici (SoleDecisive) Tanık Ölçütü 397
fd. Gizli Tanıklık Bağlamında 406
fe. Devlet Sırlarına İlişkin Tanıklık Bağlamında 415
g. Mağdurun Dinlenmesi ve Mağdura Soru Sorulması 418
3. Belge Delillerinin Ortaya Konulması 426
a. Bazı Belgelerin Anlatılmasına Yönelik CMK’da Yapılan Değişiklik 427
b. Duruşmaya Gelen Tanığın ve Sanığın Önceki İfadesinin Okunması 431
H. Delillerin Tartışılması (CMK m. 215 ve 216) 433
1. Delillerin Tartışılmasına İlişkin Genel Kurallar 433
2. Savunmanın Deliller Hakkında Tartışma Yapma İmkânının Kısıtlanması 439
a. Genel İlkeler 439
b. Kamu Yararı Nedeniyle Tüm Bir Yargılama Boyunca Dosyanın ve Delillerin Kısmen veya Tamamen Gizlenmesi Sorunu 441
c. CMK’nın 125. Maddesi Uyarınca Devlet Sırrı Niteliğindeki Belgelerin Mahkemece İncelenmesi 443
d. Devlet Sırrı Söz Konusu Olmayan Hallerde Delillerin Tartışılmasının Engellenmesine İlişkin Sorunlar 445
İ. Cumhuriyet Savcısının Duruşmaya Katılması ve/veya Mütalaaları 449
1. Çelişme Yönteminin Hayata Geçirilmesinde Cumhuriyet Savcısının Rolü 449
2. Kural: Cumhuriyet Savcısının Yokluğunda Duruşma Yapılmaz 450
3. Kuralı Sorgulatan Bir İstisna: Cumhuriyet Savcısının Asliye Ceza Mahkemelerinde ve Çocuk Mahkemelerinde Duruşmaya Katılmaması 451
J. Tarafların Mütalaalarının Alınması, Müzakerelerin Gizliliği ve Kararların Bildirilmesi 458
K. Son Sözün Sanığa Verilmesi 461
L. Bozma Kararı Sonrası Yapılan Yargılamada Sanığa Söz Verilmesi 464
M. Suçun Hukuki Niteliğinin Değişmesi Halinde veya Ek Savunma Verilmesi Gereken Hallerde Sanığa Süre Verilmesi 466
IV. KANUN YOLLARI 471
A. Genel Olarak 471
B. Başvuru Süreleri Bakımından 472
C. İtiraz Kanun Yolunda 474
1. Genel Olarak 474
2. Tutuklamaya İtiraz Halinde 477
a. Genel Olarak 477
b. Cumhuriyet Savcılığının Görüşünün Bildirilmesi 478
c. İtiraz İncelemesinde Duruşma Yapmanın Zorunlu Olmaması 481
D. İstinaf Kanun Yolunda 483
1. Dilekçelerin Tebliği 483
2. Bölge Adliye Mahkemesi Başsavcılığının Tebliğname Düzenleme Yetkisinin Ortadan Kaldırılması 485
E. Temyiz Kanun Yolunda 487
1. Dilekçelerin Tebliği 487
2. Tebliğnamenin Tebliği 488
3. Murafaa 490
F. Olağanüstü Kanun Yollarında 491
1. Genel Olarak 491
2. Olağanüstü İtiraz 491
3. Kanun Yararına Bozma 492
4. Yargılamanın Yenilenmesi 492
Sonuç 495
Kaynakça 501
ÇALIŞMADA YER VERİLEN AİHM VE ANAYASA MAHKEMESİ BİREYSEL BAŞVURU KARARLARI 521
AİHM Tarafından Türkiye Cumhuriyeti Devleti Hakkında Verilen Kararlar 521
AİHM Tarafından Türkiye Cumhuriyeti Devleti Dışındaki Ülkeler Hakkında Verilen Kararlar 522
Anayasa Mahkemesi Tarafından Bireysel Başvuru Yolunda Verilen Kararlar 526
Kavramlar Dizini 529