Anayasa Hukuku Açısından Osmanlı'dan Günümüze Türk Parlamento Deneyimleri

Dr. Fatih ÖZKUL

İÇİNDEKİLER

ANAYASA HUKUKU AÇISINDAN OSMANLI'DAN 

GÜNÜMÜZE TÜRK PARLAMENTO DENEYİMLERİ

İÇİNDEKİLER 5

GİRİŞ

BİRİNCİ BÖLÜM 

KUVVETLER AYRILIĞI TEORİSİ VE 

HÜKÜMET SİSTEMLERİ

KUVVETLER AYRILIĞI TEORİSİ 21

Kuvvetler Ayrılığı Teorisi Hakkında Genel Bilgiler 21

Kuvvetler Ayrılığı Teorisine Getirilen Eleştiriler 27

HÜKÜMET SİSTEMLERİ .29

Kuvvetler Birliği Sistemleri .31

Kuvvetlerin Yürütme Organında Birleşmesi 31

Mutlak Monarşi .31

Diktatörlük 32

Kuvvetlerin Yasama Organında Birleşmesi ve Meclis 

Hükümeti Sistemi .33

Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri .40

Sert Kuvvetler Ayrılığı Sistemi 40

Başkanlık Sistemi 40

aa) Asli Özellikler 40

bb) Tali Özellikler .42

cc) Başkanlık Sisteminin Olumlu Yönleri .44

dd) Başkanlık Sisteminin Olumsuz Yönleri .45

Yarı Başkanlık Sistemi .47

Yumuşak Kuvvetler Ayrılığı Sistemi .48

Parlamenter Sistem .48

aa) Asli Özellikler 49

bb) Tali Özellikler .52

cc) Karşılıklı Etkileşim Araçları 53

6

dd) Parlamenter Sistemin Olumlu Yönleri .54

ee) Parlamenter Sistemin Olumsuz Yönleri .56

Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm .58

Hükümet Sistemlerine Yönelik Alternatif Sınıflandırmalar 62

İKİNCİ BÖLÜM 

OSMANLI İMPARATORLUĞU DÖNEMİ 

PARLAMENTO DENEYİMLERİ

1876 ANAYASASI UYGULAMASINDA OSMANLI 

PARLAMENTO DENEYİMİ .67

1876 Anayasası Öncesinde İlk Anayasal Nitelikteki 

Belgeler 67

Sened-i İttifak .67

Tanzimat Fermanı .69

Islahat Fermanı .71

1876 Anayasası 73

Osmanlı Toplumunun Sosyo-Ekonomik Yapısı .73

Osmanlı Düzeninin Kurumsal Yapısı .77

Anayasal Düzene Geçişte Genç (Yeni) Osmanlılar 79

Anayasa’nın Yapım Koşulları, Hazırlanışı ve Yapım 

Yöntemi 81

Kanun-i Esasi’nin Temel Özellikleri 86

Kanun-i Esasi’de Yürütme Organı .87

Kanun-i Esasi’de Yasama Organı89

Meclis-i Umumi 91

aa) Meclis-i Ayan .92

bb) Meclis-i Mebusan .93

Padişah 95

Kanun-i Esasi’de 1909 Değişiklikleri .95

1876 Anayasal Döneminin Sona Erişi 96

Osmanlı’da II. Parlamento Deneyimi .98

İttihat ve Terakki, II. Meşruiyetin Siyasal Yapısı 103

Parlamento 103

Yürütme Organı .104

Padişah 105

7

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

CUMHURİYET DÖNEMİ 

PARLAMENTO DENEYİMLERİ

1921 ANAYASASI UYGULAMASINDA PARLAMENTO 

DENEYİMİ .107

Kuvay-ı Milliye ve Meşruiyet 107

Siyasal Yapı 109

Anayasa’nın Yapım Koşulları, Yöntemi ve İçeriği.112

Anayasa’da Büyük Millet Meclisi 118

Devlet Başkanının Yokluğu 123

Yürütme Organının Meclis Tarafından Seçilmesi ve Ona 

Bağımlılığı 126

Meclisin Sürekli Görevde Olması 127

Yürütme Organının Meclisi Etkileme Araçlarının 

Bulunmaması 128

Meclis Hükümeti Sistemiyle Uyuşmayan Yönler 134

Birinci Büyük Millet Meclisi Döneminde Çoğunluğun 

Yönetimi .148

1924 ANAYASASI UYGULAMASINDA PARLAMENTO 

DENEYİMİ .150

Sürece Etki Eden Faktörler .150

Hazırlanışı 153

Yapım Koşulları .154

Yapım Yöntemi 156

Anayasa’nın Temel Özellikleri 157

Anayasa’nın İdeolojisi 158

Kurucu Güç Olma Bakımından Türkiye Büyük Millet 

Meclisi 161

Kuvvetler Birliği Görevler Ayrılığı Sistemi .162

Yargı Organı .167

Temel Haklar 169

Anayasa’da Yapılan Önemli Değişiklikler .170

Tek Partili Dönem 171

Siyasal Düzen.171

Cumhuriyet ve Tek Parti .173

8

Parti Devlet Özdeşleşmesi 176

Siyasal Yaşamın Tak Kaynağı Olarak Parti 178

Tek Partili Dönemde Parlamento Yürütme İlişkileri 179

Çok Partili Dönem 179

Demokrat Parti’nin Toplumsal Tabanı .179

Demokrat Parti’nin Cumhuriyet Halk Partisi’ne 

Alternatif Olarak Doğuşu 181

Anayasanın Geçirdiği Değişiklikler .183

III.1961 ANAYASASI UYGULAMASINDA PARLAMENTO 

DENEYİMİ .183

Toplumsal Yapı 183

Hazırlanışı 184

Yapım Koşulları .184

Yapım Yöntemi 187

Anayasa’nın Temel Özellikleri 190

Anayasa’nın Liberal Yaklaşımı 190

Sosyal Haklar 193

Anayasa’da Yasama ve Yürütme Organları .193

Anayasa’da Yürütme Organı 194

Anayasa’da Yasama Organı 195

Anayasa Mahkemesi .199

1971-1973 Değişiklikleri 200

1982 ANAYASA’SI UYGULAMASINDA PARLAMENTO 

DENEYİMİ .203

Toplumsal Yapı ve Bölünmüşlük .204

Hazırlanışı ve Yapım Koşulları 206

Yapım Yöntemi 207

Anayasa’nın Temel Özellikleri 208

Atatürk Milliyetçiliğine Vurgu ve Egemenlik Anlayışı . 209

İnsan Haklarına Saygılı Devlet. 210

Yargı Organı .210

Yasama ve Yürütme Organları .211

Yasama Organı 211

aa) Milletvekili Sayısı 212

bb) Seçilme Yeterliliği 213

9

cc) Seçim Dönemi 216

dd) Seçimlerin Yenilenmesi .219

ee) Seçimlerin Geriye Bırakılması ve Ara Seçimler 220

ff) Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi 220

gg) Milletvekili Seçim Sistemi. 221

hh) Seçim İttifakı 222

ıı) Seçim Sistemi. 223

Yürütme Organı 224

aa) Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinin Başlangıcı .226

bb) Cumhurbaşkanı Seçilebilme Yeterliliği .227

cc) Aday Gösterilme .227

dd) Seçim Usulü . 228

ee) Görev Süresi ve iki Defadan Fazla Seçilme 

Yasağı .229

ff) Cumhurbaşkanının Tarafsızlığı ve Partisiyle 

İlişkisi .231

gg) Cumhurbaşkanının Görevinin Sona Ermesi .232

hh) Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri .232

ıı) Cumhurbaşkanının Sorumluluğu 234

ii) Cumhurbaşkanına Vekâlet .236

jj) Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlar .236

kk) Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 237

ll) Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnameleri .239

mm) Yönetmelikler .239

Parlamenter Sistemden Cumhurbaşkanlığı Hükümet 

Sistemine Geçiş Süreci Üzerine Değerlendirme .240

aa) Cumhurbaşkanı ile Yasama Organının Görev 

Sürelerinin Eşitlenmesi .244

bb) Denge Denetleme İlişkileri .245

cc) Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu 249

dd) Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi .250

1982 Anayasası’nın Yürürlüğe Girmesinden Sonraki Sürece 

Toplu Bir Bakış ve Değerlendirme 253

Turgut Özal ve Anavatan Partisi 253

10

Süleyman Demirel Dönemi ve Koalisyon Hükümetlerine 

Dönüş 257

28 Şubat Süreci .261

Adalet ve Kalkınma Partisinin Yükselişi 269

15 Temmuz 2016 Darbe Girişimi .274

SONUÇ 277

KAYNAKÇA 285