Türk Anayasa Hukuku Dersleri

Yrd. Doç. Dr. Ferhat USLU

BİRİNCİ BÖLÜM

1982 ANAYASASI VE ANAYASANIN HAZIRLANMASI, KABUL EDİLMESİ, TEMEL İLKELERİ

I. -1982 ANAYASASI'NIN HAZIRLANIŞI VE KABUL EDİLMESİ-3

II. -1982 ANAYASASI'NIN TEMEL İLKELERİ-6

A. -Cumhuriyetçilik İlkesi-6

B. -Üniter Devlet İlkesi-9

C. -İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi-11

D. -Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet İlkesi-12

E. -Demokratik Devlet İlkesi-14

F. -Laiklik İlkesi-22

G. -Sosyal Devlet İlkesi-26

H. -Hukuk Devleti İlkesi-27

İ. -Eşitlik İlkesi-30

J. -Başlangıçta Belirtilen Temel İlkelere Bağlılık-31

İKİNCİ BÖLÜM

1982 ANAYASASI'NDATEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER REJİMİ

I. -GENEL OLARAK-35

II. -TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIFLANDIRILMASI-35

A. -Kişinin Hakları ve Ödevleri-36

1. -Kişinin Dokunulmazlığı, Maddî ve Manevî Varlığı-36

2. -Zorla Çalıştırma Yasağı-37

3. -Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği-37

4. -Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması-39

5. -Kişisel Verilerin Korunmasını İsteme Hakkı-39

6. -Konut Dokunulmazlığı-45

7. -Haberleşme Özgürlüğü-45

8. -Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü-53

9. -Din ve Vicdan Özgürlüğü-53

10. -Düşünce ve Kanaat Özgürlüğü-54

11. -Düşünceyi Açıklama ve Yayma Özgürlüğü. -54

12. -Bilim ve Sanat Özgürlüğü-55

13. -Basın Özgürlüğü-56

14. -Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı-58

15. -Kamu Tüzelkişilerinin Elindeki Basın Dışı Kitle Haberleşme Araçlarından Yararlanma Hakkı-58

16. -Düzeltme ve Cevap Hakkı-58

17. -Dernek Kurma Özgürlüğü-59

18. -Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı-60

19. -Mülkiyet Hakkı-60

20. -Hak Arama Özgürlüğü-60

21. -Kanunî Hâkim Güvencesi-61

22. -Suç ve Cezalara İlişkin Bazı İlkeler-61

23. -İspat Hakkı-61

24. -Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunması-62

B. -Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler-62

1. -Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları-62

2. -Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi-62

3. -Kıyılardan Yararlanma-63

4. -Toprak Mülkiyeti-63

5. -Tarım, Hayvancılık ve Bu Üretim Dallarında Çalışanların Korunması-64

6. -Kamulaştırma-64

7. -Devletleştirme ve Özelleştirme-65

8. -Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğü-65

9. -Çalışma Hakkı ve Ödevi-65

10. -Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı-65

11. -Sendika Kurma Hakkı-66

12. -Toplu İş Sözleşmesi ve Toplu Sözleşme Hakkı-66

a)-Kamu Görevlileri Hakem Kurulu-67

13. -Grev Hakkı ve Lokavt-68

a)-Yüksek Hakem Kurulu-69

14. -Ücrette Adalet Sağlanması-72

15. -Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması-72

16. -Konut Hakkı-72

17. -Gençliğin Korunması-73

18. -Sporun Geliştirilmesi ve Tahkim-73

19. -Sosyal Güvenlik Hakkı-73

20. -Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması-74

21. -Sanatın ve Sanatçının Korunması-74

C. -Siyasi Haklar ve Ödevler-74

1. -Türk Vatandaşlığı-75

2. -Seçme, Seçilme ve Siyasî Faaliyette Bulunma Hakları-75

3. -Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Ayrılma-76

4. -Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı-79

5. -Mal Bildirimi-79

6. -Vatan Hizmeti-80

7. -Vergi Ödevi-80

8. -Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine Başvurma Hakkı-80

III. -TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRILMASI REJİMİ-81

A. -Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması-82

1. -Öze Dokunma Yasağı-82

2. -Sınırlandırmanın Yalnızca Anayasanın İlgili Maddelerinde Belirtilen Özel Sebeplere Bağlı Olarak Yapılabilmesi-83

3. -Sınırlandırmanın Ancak Kanunla Yapılabilmesi-85

4. -Sınırlandırmanın Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Aykırı Olmaması-86

5. -Sınırlandırmanın Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Aykırı Olamaması-86

6. -Sınırlandırmanın Laik Cumhuriyetin Gereklerine Aykırı Olmaması-88

7. -Sınırlandırmanın Ölçülülük İlkesine Aykırı Olmaması-88

8. -Temel Hak ve Özgürlüklerin Doğasından Kaynaklanan Sınırlar-90

9. -Anayasa Mahkemesi'nin 27. 5. 2015 Tarihli Kararının İlgili Bölümleri-91

B. -Olağanüstü Dönemlerde Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması-Temel Hak ve Özgürlüklerin Kullanılmasının Durdurulması-98

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

1982 ANAYASASI'NA GÖRE SİYASİ PARTİLER

I. -GENEL OLARAK-101

II. -PARTİ KURMA VE PARTİYE ÜYE OLMA-101

A. -Parti Kurma-101

B. -25. 12. 2015 Tarihi İtibari İle Faaliyette Olan Siyasi Partiler-102

C. -Partiye Üye Olma-105

1. -Partilere Üye Olabilenler-106

2. -Partilere Üye Olamayanlar-106

3. -Üyeliğe Kabul Şartları-108

III. -SİYASİ PARTİ SİCİLİ-108

IV. -TEŞKİLATLANMA VE ORGANLAR-110

A. -Siyasi Partilerin Teşkilatı-110

1. -Partilerin Genel Merkez Teşkilatı-110

a)-Büyük Kongre-111

(1)-Büyük Kongrenin Yetkileri-111

(2)-Büyük Kongrenin Toplantı Yeter Sayısı-112

b)-Genel Başkan-113

(1)-Eş Genel Başkanlık-114

c)-Merkez Karar, Yönetim ve İcra Organları-114

d)-Merkez Disiplin Kurulu-115

2. -İl Teşkilatı-115

3. -İlçe Teşkilatı-116

V. -SEÇİMLERİN YAPILMASI-117

VI. -TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ SİYASİ PARTİ GRUPLARI-119

A. -Grup Genel Kurulu-119

B. -Grup Yönetim ve Disiplin Kurulları-120

C. -Grup Başkanı-120

VII. -ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER-121

A. -İbra-121

B. -Organlara İlişkin Diğer Hükümler-121

C. -Kamu Yararına Dernek Sayılmama-122

D. -Anamuhalefet Partisi-122

VIII. -SİYASİ PARTİLERİN KAPATILMASI REJİMİ-122

A. -Genel Olarak-123

B. -Davanın Açılması ve Görülmesi-124

C. -Kapatılma Kararı ve Sonuçları-125

D. -Siyasi Parti Kapatma Davaları (1962 2015) -126

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

YASAMA ORGANI

I. -GENEL OLARAK-133

II. -TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ ÜYELERİNİN SEÇİMİ-133

A. -Milletvekili Seçilme Yeterliliği-133

B. -Seçimlerin Başlangıcı-151

C. -Ara Seçimler-153

D. -Seçimlerin Yönetimi ve Denetimi-153

1. -Yüksek Seçim Kurulu-153

a)-Kuruluşu-153

b)-Görev ve Yetkileri-154

E. -Seçme Hakkının Şartları-156

F. -Seçim İlkeleri-158

G. -Seçim Çevreleri-158

H. -Adaylık-160

İ. -Seçim Sistemi-161

III. -TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ ÜYELERİNİN HUKUKİ STATÜSÜ-162

A. -Milletvekilliği Sıfatının Kazanılması-162

B. -Milletvekillerinin Göreve Başlaması-162

C. -Milletvekilliği Sıfatının Sona Ermesi-163

D. -Milletvekilliği Sıfatının Düşmesi-163

E. -Milletvekilliği İle Bağdaşmayan İşler-165

F. -Yasama Bağışıklıkları-Parlamenter Muafiyetler-166

1. -Yasama Sorumsuzluğu-166

2. -Yasama Dokunulmazlığı-169

G. -Milletvekillerinin Mali Statüsü-172

IV. -TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ'NİN İÇ YAPISI-173

A. -Başkanlık Divanı-173

B. -Siyasi Parti Grupları-177

C. -Danışma Kurulu-177

D. -Komisyonlar-178

V. -TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ'NİN ÇALIŞMA DÜZENİ-186

A. -Genel Olarak-186

B. -Oylama Yöntemleri-188

C. -Toplantı Yeter Sayısı-191

D. -Karar Yeter Sayısı-192

VI. -TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ'NİN GÖREV VE YETKİLERİ-194

A. -Kanun Koymak, Değiştirmek, Kaldırmak-195

B. -Hükûmeti Denetlemek-204

1. -Denetleme Araçları-204

a)-Soru-205

b)-Genel Görüşme-207

c)-Meclis Araştırması-209

d)-Meclis Soruşturması-211

e)-Gensoru-213

C. -Bakanlar Kuruluna Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisi Vermek-214

D. -Bütçe ve Kesin Hesap Kanun Tasarılarını Görüşmek ve Kabul Etmek-215

E. -Uluslararası Antlaşmaların Onaylanmasını Uygun Bulmak-217

BEŞİNCİ BÖLÜM

YÜRÜTME ORGANI

I. -CUMHURBAŞKANI-221

A. -Genel Olarak-221

B. -Seçimi-221

C. -Görevinin Sona Ermesi-229

D. -Görev ve Yetkileri-229

1. -Yasama İle İlgili Görev ve Yetkileri-230

2. -Yürütme İle İlgili Görev ve Yetkileri-230

3. -Yargı İle İlgili Görev ve Yetkileri-231

E. -Sorumluluğu-231

1. -Siyasi Sorumluluğu-232

2. -Hukuki Sorumluluğu-232

3. -Cezai Sorumluluğu-233

F. -Bağlı Kuruluşlar-234

1. -Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği-234

2. -Devlet Denetleme Kurulu-237

II. -BAKANLAR KURULU-239

A. -Kuruluşu-239

B. -Görevinin Sona Ermesi-240

C. -Görev ve Yetkileri-241

D. -Sorumluluğu-242

III. -HÜKÛMET SİSTEMİ: RASYONELLEŞTİRİLMİŞ PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİ-243

IV. -YÜRÜTMENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ-246

A. -Kanun Hükmünde Kararnameler-246

1. -Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnameleri-247

2. -Olağanüstü Hâl ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnameleri-248

B. -Tüzükler-248

C. -Yönetmelikler-249

D. -Diğer İşlemler-249

V. -OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM BİÇİMLERİ-250

A. -Olağanüstü Hâl-250

B. -Sıkıyönetim-260

ALTINCI BÖLÜM

YARGI ORGANI

I. -GENEL OLARAK-269

II. -YÜKSEK MAHKEMELER-269

A. -Anayasa Mahkemesi-269

B. -Yargıtay-269

1. -Karar Organları-270

a)-Daireler-270

b)-Hukuk ve Ceza Genel Kurulları-270

c)-Büyük Genel Kurul-272

d)-Başkanlar Kurulları-272

e)-Birinci Başkanlık Kurulu-273

f)-Yüksek Disiplin Kurulu-273

g)-Yönetim Kurulu-273

2. -Yargıtay Daire ve Kurullarının Görevleri-274

a)-Yargıtay'ın Görevleri-274

b)-Dairelerin Görevleri-274

c)-Hukuk ve Ceza Genel Kurullarının Görevleri-276

d)-Büyük Genel Kurul'un Görevleri-277

e)-Başkanlar Kurullarının Görevleri-278

f)-Yüksek Disiplin Kurulu'nun Görevleri-279

g)-Yönetim Kurulu'nun Görevleri-279

C. -Danıştay-280

1. -Karar Organları-280

a)-Daireler-280

b)-Genel Kurul-281

c)-İdari işler Kurulu-281

d)-İdari ve Vergi Dava Daireleri Kurulları-282

e)-İçtihatları Birleştirme Kurulu-283

f)-Başkanlar Kurulu-283

g)-Başkanlık Kurulu-283

h)-Yüksek Disiplin Kurulu-284

i)-Disiplin Kurulu-284

2. -Genel Sekreterlik-285

3. -İdari Hizmetler-285

4. -Danıştay Üyelerinin Nitelikleri-285

a)-Üye Seçimi-286

b)-Danıştay Başkanı, Başsavcısı, Başkanvekilleri ve Daire Başkanlarının Nitelikleri, Seçimleri ve Görev Süreleri-286

c)-Danıştay Tetkik Hâkimi ve Savcılarının Atanmaları Ve Dairelere Verilmeleri-287

d)-Memurların Nitelikleri, Atanmaları, İstihdamı, Nakilleri ve Görevlendirilmeleri-287

5. -Görevleri-288

a)-Dava Dairelerinin Görevleri-290

b)-İdari ve Vergi Dava Daireleri Kurullarının Görevleri-291

c)-İçtihatları Birleştirme Kurulunun Görevleri-291

d)-Danıştay Genel Kurulu'nun Görevleri-292

e)-İdari İşler Kurulu'nun Görevleri-292

f)-Başkanlar Kurulu'nun Görevleri-293

g)-Başkanlık Kurulu'nun Görevleri-293

h)-Yüksek Disiplin Kurulu'nun Görevleri-294

i)-Disiplin Kurulunun Görevleri-294

j)-Danıştay Başkanının Görevleri-294

k)-Danıştay Başkanvekillerinin Görevleri-294

l)-Daire Başkanlarının Görevleri-295

m)-Üyelerin Görevleri-295

n)-Genel Sekreterin Görevleri-295

o)-Danıştay Başsavcısının Görevleri-296

p)-Savcıların Görevleri-296

r)-Tetkik Hâkimlerinin Görevleri-297

6. -Göreve İlişkin Kimi Konular-297

D. -Askeri Yargıtay-299

1. -Birimler ve Karar Organları-299

a)-Başkanlık-299

b)-Başsavcılık-299

c)-Daireler-299

d)-Daireler Kurulu-300

e)-Genel Kurul-300

f)-Başkanlar Kurulu-300

g)-Yüksek Disiplin Kurulu-301

h)-Kalemler-301

i)-İdarî Hizmet Kuruluşları-301

2. -Üyelerin Seçimi ve Atanması-301

3. -Görev ve Yetkileri-302

a)-Askerî Yargıtay Başkanının Görevleri-302

b)-Başsavcının Görevleri-303

c)-Dairelerin Görevleri-303

d)-Daire Başkanlarının Görevleri-304

e)-Üyelerin Görevleri-304

f)-Daireler Kurulunun Görevleri-304

g)-Genel Kurul Görevleri-305

h)-Başkanlar Kurulunun Görevleri-305

E. -Askeri Yüksek İdare Mahkemesi-306

1. -Personeli-306

2. -Organları-307

a)-Daireler-308

b)-Daireler Kurulu-308

c)-Başkanlar Kurulu-308

d)-Yüksek Disiplin Kurulu-309

e)-Genel Kurul-309

3. -Görevleri-309

a)-Birinci Daire'nin Görevleri-311

b)-İkinci Daire'nin Görevleri-311

c)-Daireler Kurulu'nun Görevleri-311

d)-Başkanlar Kurulu'nun Görevleri-312

e)-Yüksek Disiplin Kurulu'nun Görevleri-312

f)-Genel Kurul'un Görevleri-312

F. -Uyuşmazlık Mahkemesi-313

1. -Kuruluşu-313

2. -Yönetim ve Temsili-314

3. -İşleyişi-314

4. -Raportörlük-318

III. -YARGIYA ORGANINA İLİŞKİN TEMEL İLKELER-319

A. -Hâkimlerin Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı-319

B. -Hâkimlik Güvencesi-320

IV. -HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU-320

A. -Görevleri-322

B. -Organlar ve Birimleri-323

1. -Başkanlık-323

2. -Genel Kurul-324

3. -Daireler-325

a)-Görevleri-326

4. -Genel Sekreterlik-328

5. -Tetkik Hâkimleri-329

YEDİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE ANAYASA MAHKEMESİVE ANAYASA YARGISI

I. -GENEL OLARAK-333

II. -ANAYASA MAHKEMESİ-333

A. -Kuruluşu-333

B. -Görev ve Yetkileri-337

1. -Başkanı'nın Görev ve Yetkileri-337

2. -Genel Kurul'un Görev ve Yetkileri-339

3. -Bölümlerin Görev ve Yetkileri-340

4. -Komisyonlar ve Komisyonların Görev ve Yetkileri-340

a)-Komisyonlar Raportörlüğü-341

III. -DENETLENEBİLEN İŞLEMLER-342

IV. -DENETİMİN KAPSAMI-343

A. -Şekil Bakımından Denetim-343

B. -Esas Bakımından Denetim-343

V. -DENETİMİN BİÇİMLERİ VE ÖZELLİKLERİ-345

A. -Soyut Norm Denetimi- İptal Davası-345

B. -Somut Norm Denetimi-İtiraz Yolu-348

C. -Bireylerin Doğrudan Başvurusu-Anayasa Şikâyeti-350

VI. -DENETİMİN ETKİ VE SONUÇLARI-354

VII. -TÜRKİYE'DE ANAYASA MAHKEMESİ'NİN VE ANAYASA YARGISININ İŞLEVLERİ-354

SEKİZİNCİ BÖLÜM

ANAYASANIN YAPILMASI VE DEĞİŞTİRİLMESİ

I. -GENEL OLARAK-359

II. -ANAYASANIN YAPILMASI VE DEĞİŞTİRİLMESİ SÜRECİ-359

A. -Teklif-359

B. -Görüşmeler ve Oylamalar-360

C. -Karar-361

D. -Onay-361

E. -Yürürlüğe Girme-362

DOKUZUNCU BÖLÜM

ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR VE CEVAPLARI-363

KAYNAKLAR-399