Arabulucu Mesleki Sorumluluk Sigortası

Dr. Ferhat YILDIRIM

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ .1

1. BÖLÜM

GENEL OLARAK ARABULUCULUK

1.1. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Kavramı 5

1.2. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Olarak Arabuluculuk 11

1.2.1. Arabuluculuk Kavramı ve Tanımı .12

1.2.2. Arabuluculuğun Dünyada ve Türkiye'de Gelişimi 20

1.2.2.1. Arabuluculuğun Dünyada Gelişimi 20

1.2.2.2. Arabuluculuğun Türkiye'de Doğuşu ve Gelişimi .25

1.2.3. Arabuluculuğun Önemi ve Tasnifi .33

1.2.3.1. Arabuluculuğun Önemi (Arabuluculuğun Tercih Edilme Nedenleri) .33

1.2.3.1.1. Zamandan Tasarruf 34

1.2.3.1.2. Bağlayıcı Olmama .35

1.2.3.1.3. Masraftan Tasarruf .35

1.2.3.1.4. Gizlilik .36

1.2.3.1.5. Kazan-Kazan (win-win) 36

1.2.3.1.6. Tarafların Süreci Kontrolü ve Sürecin Esnekliği .37

1.2.3.2. Arabuluculuğun Tasnifi 38

1.2.3.2.1. Arabuluculuğun Dava Şartı Olup Olmamasına Göre 38

1.2.3.2.1.1. İhtiyari Arabuluculuk .39

1.2.3.2.1.2. Zorunlu (Dava Şartı) Arabuluculuk 40

1.2.3.2.1.2.1. Almanya'da Zorunlu Arabuluculuk .41

1.2.3.2.1.2.2. Avusturya'da Zorunlu Arabuluculuk 43

1.2.3.2.1.2.3. İtalya'da Zorunlu Arabuluculuk .44

1.2.3.2.1.2.4. Türkiye'de Zorunlu Arabuluculuk .46

1.2.3.2.2. Arabulucunun Üstlendiği Role Göre .57

1.2.3.2.2.1. Kolaylaştırıcı Arabuluculuk58

1.2.3.2.2.2. Değerlendirici Arabuluculuk 60

1.2.3.2.3. Arabuluculuğa Uygulanacak Kanun Hükümlerine Göre .63

1.2.3.2.3.1. Adi Arabuluculuk (Geleneksel Arabuluculuk) .63

1.2.3.2.3.2. Nitelikli Arabuluculuk (Modern Arabuluculuk) .63

1.3. Arabuluculuk Sürecine ve Arabulucunun Hak ve Yükümlülüklerine Hakim Olan Temel İlkeler 64

1.3.1. İradilik (Gönüllülük) .65

1.3.2. Eşitlik .69

1.3.3. Gizlilik .72

1.4. Arabulucu Olma Koşulları ve Arabuluculuğun Mesleki Statüsü .82

1.4.1. Arabulucu Olma (Sicile Kayıt) Koşulları 82

1.4.1.1. Kara Avrupa'sında Arabulucu Olma ve Sicile Kayıt 84

1.4.1.1.1. Avusturya'da Arabulucu Olma ve Sicile Kayıt 85

1.4.1.1.2. Almanya'da Arabulucu Olma ve Sicile Kayıt 88

1.4.1.2. Türkiye'de Arabulucu Olma ve Sicile Kayıt .90

1.4.2. Arabuluculuğun Mesleki Statüsü .96

1.5. Arabulucunun Hak ve Yükümlülükleri.106

1.5.1. Arabulucunun Hakları .106

1.5.1.1. Arabulucunun Unvanı ve Unvanın Sağladığı Yetki 107

1.5.1.2. Ücret İsteme Hakkı .108

1.5.1.3. Taraflarla Görüşme ve İletişim Kurma Hakkı 115

1.5.2. Arabulucunun Yükümlülükleri 119

1.5.2.1. Tarafsız Olma Yükümlülüğü 119

1.5.2.2. Tarafları Aydınlatma Yükümlülüğü 122

1.5.2.3. Sır Saklama Yükümlülüğü126

1.5.2.4. Görevi Özenle Yerine Getirme Yükümlülüğü 133

1.5.2.5. Görevi Şahsen Yerine Getirme Yükümlülüğü 137

1.5.2.6. Reklam Yasağına Uyma Yükümlülüğü 139

1.5.2.7. Aidat Ödeme Yükümlülüğü142

1.5.2.8. Belge (Dosya) Saklama Yükümlülüğü .146

1.6. Arabulucunun Hukuki Sorumluluğu 151

1.6.1. Arabulucunun Sözleşmeden Doğan Sorumluluğu .152

1.6.1.1. Arabulucu Sözleşmesi (Mediatorvertrag) .152

1.6.1.1.1. Tanımı 152

1.6.1.1.2. Arabulucu Sözleşmesinin Hukuki Niteliği 154

1.6.1.1.3. Arabulucu Sözleşmesinin Tarafları 163

1.6.1.1.4. Sözleşmenin Konusu ve Şekli .167

1.6.1.1.5. Sözleşmenin Unsurları.169

1.6.1.1.5.1. Arabuluculuk Faaliyetinin ve Sürecin Yönetilmesi 171

1.6.1.1.5.2. Ücret .173

1.6.1.1.6. Sözleşmeden Doğan Sorumluluğun Sebepleri ve Şartları .174

1.6.1.1.6.1. Sorumluluğun Sebepleri .174

1.6.1.1.6.1.1. Borcun Hiç İfa Edilmemesi .175

1.6.1.1.6.1.2. Borcun Gereği Gibi (Kötü) İfa Edilmemesi .176

1.6.1.1.6.1.3. Borcun Süresinde İfa Edilmemesi .177

1.6.1.1.6.1.4. Sorumsuzluk Anlaşması 179

1.6.1.1.6.2. Sorumluluğun Şartları 181

1.6.1.1.6.2.1. Arabulucunun Borca Aykırı Hareketi 181

1.6.1.1.6.2.2. Arabulucunun Kusuru 182

1.6.1.1.6.2.3. Zararın Doğması 184

1.6.1.1.6.2.4. Uygun İlliyet (Nedensellik) Bağı 186

1.6.1.1.7. Arabulucu Sözleşmesine Özgü Sorumluluk Doğuran Haller .187

1.6.1.1.7.1. Aydınlatma Yükümlülüğünün İhlalinden Doğan Sorumluluk .187

1.6.1.1.7.2. Sır Saklama Yükümlülüğünden Doğan Sorumluluk .189

1.6.1.1.7.3. Tarafsız ve Eşit Davranma Yükümlülüğünü İhlalden Doğan Sorumluluk .191

1.6.1.1.7.4. İradeyle Beyan Arasındaki Uygunsuzluk Halleri Nedeniyle Sorumluluk .193

1.6.1.2. Arabuluculuk Sözleşmesi .196

1.6.1.2.1. Tanımı 196

1.6.1.2.2. Hukuki Niteliği 198

1.6.1.2.3. Tarafları .200

1.6.1.2.4. Konusu-Şekli 201

1.6.1.2.5. Sözleşmenin Unsurları.203

1.6.2. Arabulucunun Haksız Fiilden Doğan Sorumluluğu 205

1.6.2.1. Arabulucunun Hukuka Aykırı Fiilde Bulunması 206

1.6.2.2. Zararın Doğması .208

1.6.2.3. Arabulucunun Kusuru .210

1.6.2.4. Uygun Nedensellik Bağı 211

1.6.3. Culpa in Contrahendo (CIC) Sorumluluk .213

2. BÖLÜM

ARABULUCU MESLEKİ SORUMLULUK SİGORTASI

2.1. Genel Olarak Sigorta Kavramı ve Tasnifi 217

2.1.1. Sigortanın Gelişimi, Önemi ve Tanımı 217

2.1.1.1. Sigortanın Gelişimi .217

2.1.1.1.1. Dünyada Gelişimi 218

2.1.1.1.2. Türkiye'de Gelişimi .223

2.1.1.1.2.1. Cumhuriyet Öncesi Dönem 224

2.1.1.1.2.2. Cumhuriyet Sonrası Dönem .225

2.1.1.2. Sigortanın Önemi .229

2.1.1.3. Sigortanın Tanımı .231

2.1.2. Sigortanın Sınıflandırılması 239

2.2. Sorumluluk Sigortaları .254

2.2.1. Genel Olarak Sorumluluk Sigortası: Gelişim Süreci, Tanımı ve Tasnifi 254

2.2.1.1. Sorumluluk Sigortası Bir Zarar Sigortasıdır 258

2.2.1.2. Sorumluluk Sigortası Bir Pasif Sigortadır 262

2.2.1.3. Sorumluluk Sigortası Bir Malvarlığı Sigortasıdır 265

2.2.1.4. Sorumluluk Sigortası Bir Hayat Dışı Sigortadır .266

2.2.2. Türk Ticaret Kanunu ve Mukayeseli Hukuk Kapsamında Sorumluluk Sigortalarının Düzenlenişi .267

2.2.2.1. TTK Kapsamında Sorumluluk Sigortalarının Düzenlenişi .267

2.2.2.1.1. 6762 sayılı TTK Döneminde Sorumluluk Sigortası 267

2.2.2.1.2. 6102 sayılı TTK Döneminde Sorumluluk Sigortası 269

2.2.2.2. VerVG Kapsamında Sorumluluk Sigortalarının Düzenlenişi .272

2.2.2.3. VVG Kapsamında Sorumluluk Sigortalarının Düzenlenişi .275

2.2.3. Sorumluluk Sigortasının Konusu ve Kapsamı 278

2.2.4. Sorumluluk Sigortasında Riziko ve Rizikonun Gerçekleştiği An 281

2.2.4.1. Sebep Olayı Teorisi (Verstßtheorie) .284

2.2.4.2. Zarar Olayı Teorisi (Schadenereignisprinzip) 288

2.2.4.3. Tazminat Talebinin İleri Sürülmesi Teorisi (Ansprucherhebungstheorie) 293

2.2.4.4. Zarar Tespiti Teorisi (Schadensfeststellungstheorie) 296

2.2.5. Ülkelerin Hukuk Sistemlerine Göre Rizikonun Gerçekleştiği An ve Uygulanan Teoriler .298

2.2.5.1. Almanya (VVG-a.F. 1908 ve VVG-n. F. 2008) 298

2.2.5.2. Avusturya (VersVG) .300

2.2.5.3. Türkiye (6762 sayılı TTK ve 6102 sayılı TTK) .302

2.2.5.3.1. 6762 Sayılı TTK Kapsamında .302

2.2.5.3.2. 6102 Sayılı TTK Kapsamında .304

2.2.6. Sorumluluk Sigortasının Türleri 307

2.2.7. Sorumluluk Sigortasının Bir Türü Olarak Mesleki Sorumluluk Sigortası .309

2.3. Arabulucunun Hukuki Sorumluluğunun Sigorta Vasıtası İle Koruma Altına Alındığı Arabulucu Mesleki Sorumluluk Sigortası .314

2.3.1. Genel Olarak Arabulucu Mesleki Sorumluluk Sigortası .314

2.3.2. Arabulucu Mesleki Sorumluluk Sigortası Sözleşmesinin Kurulması 315

2.3.3. Arabulucu Mesleki Sorumluluk Sigortası Sözleşmesinin Şekli .317

2.3.4. Arabulucu Mesleki Sorumluluk Sigorta Sözleşmesinin Tarafları .319

2.3.4.1. Sigortacı 319

2.3.4.2. Sigorta Ettiren .321

2.3.4.2.1. Sigorta Ettiren Gerçek Kişi .321

2.3.4.2.2. Sigorta Ettiren Tüzel Kişi (Arabulucu Merkezleri) .323

2.3.4.3. İlgili Kişiler 324

2.3.4.3.1. Sigortalı (Arabulucu) .324

2.3.4.3.2. Zarar Gören Üçüncü Kişi 325

2.3.5. Arabulucu Mesleki Sorumluluk Sigortasının Kapsamı .327

2.3.5.1. Genel Olarak .327

2.3.5.2. Zaman Yönünden Kapsamı 329

2.3.5.2.1. Geçmişe Etkili Olması .329

2.3.5.2.2. Geleceğe Etkili Olması 334

2.3.5.2.3. Hem Geçmişe Hem Geleceğe Etkili Olması .335

2.3.5.3. Yer Bakımından Kapsamı .336

2.3.5.4. Miktar Yönünden Kapsamı 337

2.3.6. Sigorta Bedeli, Sigorta Değeri ve Sigorta Zararı Kavramları 340

2.3.6.1. Sigorta Bedeli .340

2.3.6.2. Sigorta Değeri .342

2.3.6.3. Sigorta Zararı (Tazminatı) 342

2.3.7. Arabulucu Mesleki Sorumluluk Sigortasında Rizikonun Gerçekleşme Anı .343

2.3.8. Teminat Dışında Kalan Haller ve Aksi Sözleşme Olmaması Durumunda Teminat Dışında Kalan Haller, Tazminat Talepleri ve Ödemeler 346

2.3.8.1. Teminat Dışında Kalan Haller 346

2.3.8.2. Aksine Sözleşme Yoksa Teminat Dışında Kalan Haller .351

2.3.8.3. Aksine Sözleşme Yoksa Teminat Dışında Kalan Tazminat Talepleri 353

2.3.8.4. Aksine Sözleşme Yoksa Teminat Dışında Kalan Ödemeler 356

2.3.9. Arabulucu Mesleki Sorumluluk Sigortasında Sigorta Ettirenin Borç ve Yükümlülükleri 358

2.3.9.1. Prim Ödeme Borcu .358

2.3.9.1.1. Genel Olarak Prim .358

2.3.9.1.2. Prim Ödeme Borçlusu .360

2.3.9.1.3. Prim Alacaklısı 362

2.3.9.1.4. Ödeme Zamanı ve Yeri 364

2.3.9.1.5. Prim Ödeme Şekli .367

2.3.9.1.6. Prim Borcunun Ödenmemesi ve Sonuçları .370

2.3.9.2. Beyan (Bildirim) Yükümlülüğü373

2.3.9.2.1. Sözleşmenin Yapılması Esnasında Beyan Yükümlüğü 376

2.3.9.2.2. Sözleşme Süresi İçerisinde Beyan Yükümlülüğü (Rizikoyu Ağırlaştırmama) .386

2.3.9.2.3. Riziko Meydana Geldiğinde Beyan Yükümlüğü.393

2.3.9.3. Bilgi Verme ve Sigortacının Araştırma Yapmasına İzin Verme Yükümlülüğü 396

2.3.9.4. Zararı Önleme, Azaltma ve Rücu Hakkını Koruma Yükümlülüğü400

2.3.9.5. Rizikoya Dair Sigorta Ettiren ve Sigortalının Yükümlülükleri 403

2.3.10. Arabulucu Mesleki Sorumluluk Sigortasında Sigortacının Hak ve Yükümlülükleri .404

2.3.10.1. Rizikoyu Taşıma Yükümlülüğü 405

2.3.10.2. Poliçe Verme Yükümlülüğü 407

2.3.10.3. Giderleri Ödeme Yükümlülüğü 409

2.3.10.4. Sigorta Tazminatı Ödeme Yükümlülüğü 410

2.3.10.4.1. Ödeme Şekli 410

2.3.10.4.2. Ödeme Yeri ve Miktarı (Sınırı) 411

2.3.10.4.3. Ödeme Zamanı, Avans ve Temerrüt 413

2.3.10.4.4. Rizikonun Gerçekleşmesinde Kusurun Tazminat Ödemeye Etkisi .418

2.3.10.5. Aydınlatma (Bilgilendirme) Yükümlülüğü .419

2.3.10.6. Ticari ve Mesleki Sırları Saklı Tutma Yükümlülüğü .431

2.3.10.7. Zarar Görenle İlişkide İfa Yükümlülüğü 432

2.3.10.8. Sigortalıya Yardım Yükümlülüğü .433

2.3.10.9. Zarar Gören Üçüncü Kişiden Bilgi Alma Hakkı 435

2.3.11. Arabulucu Mesleki Sorumluluk Sigortasında Zarar Gören Üçüncü Kişinin Hak ve Yükümlülükleri .436

2.3.11.1. Doğrudan Dava (Talep) Hakkı .436

2.3.11.2. Bilgi Verme Yükümlülüğü 445

2.3.12. Halefiyet 446

2.3.13. Arabulucu Mesleki Sorumluluk Sigortasının Sona Ermesi .449

2.3.13.1. Tarafların Anlaşması İle Sona Ermesi 450

2.3.13.2. Sözleşme Süresinin Dolması Nedeniyle Sona Ermesi .450

2.3.13.3. Mesleki Faaliyete Son Verilmesi Nedeniyle Sona Erme .453

2.3.13.4. Rizikonun Gerçekleşmesiyle Sona Erme .454

2.3.13.5. Sigortacının İflası Nedeniyle Sona Erme .455

2.3.13.6. Rizikoyu Ağırlaştırmama Yükümlülüğünün İhlali Nedeniyle Sona Erme .456

2.3.13.7. Cayma Nedeniyle Sona Erme .457

2.3.13.8. Sigortacının Konkordato İlan Etmesi, İlgili Sigorta Dalına İlişkin Ruhsatının İptal Edilmesi, Sözleşme Yapma Yetkisinin Kaldırılması Nedeniyle Sona Erme 459

2.3.13.9. Sigortacının Aciz Hale Düşmesi Nedeniyle Sona Erme .460

2.3.14. Zamanaşımı .461

3. BÖLÜM

ARABULUCULUK MESLEKİ SORUMLULUK SİGORTASINA DAİR BİR UYGULAMA: İSTANBUL-TÜRKİYE ÖRNEĞİ

3.1. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı 465

3.2. Araştırma Tasarım ve Yöntemi .467

3.3. Araştırma Evreni ve Örneklemi (Çalışma Grubu) 469

3.3.1. Katılımcı (Demografik) Bilgileri .470

3.4. Veri Analizi .472

3.4.1.Tematik İçerik Analizi Süreci .473

3.5. Araştırma Sonuçları 473

3.5.1. Genel Bulgular 474

3.5.2. Niteliksel İçerik Analizi Sonuçları 478

3.5.3. Tematik İçerik Analizi Sonuçları .497

SONUÇ .505

KAYNAKÇA.515