Dış Ticaret İşlemleri Muhasebesi
DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ MUHASEBESİ
DR. FERUDUN KAYA
İÇİNDEKİLER
Birinci Bölüm Bölüm
DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE MUHASEBE
DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE MUHASEBE ..................................................................... 1
1. Dış Ticaret İşlemleri Muhasebesinin Önemi .......................................................................... 3
1.1. Muhasebenin Önemi ..................................................................................................... 3
1.2. Dış Ticaret Muhasebesi İçin Gerekli Ön Bilgiler .......................................................... 3
1.2. 1. Kambiyo, Döviz, Efektif ve Kur Kavramları ..................................................... 5
1.2.2. Dış Ticaret İşlemlerinde Kambiyo Yükümlülükleri ........................................... 8
1.3. Dış Ticarette Hesap Planı .............................................................................................. 8
1.3.1. Hesap Planı Düzenleme ...................................................................................... 9
1.3.2. Dış Ticarette Kullanılan Hesaplar ..................................................................... 10
1.3.2.1. Kasa Hesabı ve Yabancı Para Kasası İşlemleri .................................. 10
1.3.2.2. Yabancı Paralı Alınan Çekler ............................................................. 14
1.3.2.3. Yabancı Paralı Bankalar Hesabı ........................................................ 17
1.3.2.4. Yabancı Paralı Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri .......................... 20
1.3.2.5. Yurt Dışı Alacaklar ............................................................................ 22
1.3.2.6. Yabancı Para Cinsinden Alacak Senetleri .......................................... 25
1.3.2.7. Diğer Ticari Alacaklar Hesabı ............................................................ 29
1.3.2.8. Yurt Dışı Üretim ve Stok Hesapları ................................................... 32
1.3.2.9. Yurt Dışı Avans Hesabı .................................................................... 36
1.3.2.10. Duran Varlık Hesapları ...................................................................... 38
1.3.2.11. Yabancı Paralı Verilen Avanslar Hesabı ............................................ 43
1.3.2.12. Kredi Hesapları .................................................................................. 45
1.3.2.13. Yurt Dışı Satıcılar Hesabı .................................................................. 47
1.2.2.14. Yabancı Para Cinsinden Borç Senetleri.............................................. 50
1.3.2.15. Gelir Tablosu Hesapları ..................................................................... 54
1.3.2.16. Maliyet Hesapları ............................................................................... 65
1. 3.2.17. Nazım Hesapları................................................................................. 69
TEKDÜZEN HESAP PLANI ................................................................................... 71 vi DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ MUHASEBESİ
İkinci Bölüm
FFFİ
2. FİNANSMAN ARAÇLARI ............................................................................................. 81
2. 1. Leasing (Finansal Kiralama) .................................................................................... 83
2.1.1. Finansal Kiralama (Leasing) Tanımı ............................................................... 84
2.1.2. Leasingin Unsurları ......................................................................................... 85
2.1.3. Leasing'e Konu Olabilecek Mallar .................................................................... 87
2.1.4. Leasing Sisteminin İşleyişi ............................................................................... 88
2.1.5. Leasing Türleri .................................................................................................. 88
2.1.6. Leasing´in Ekonomik Etkileri ........................................................................... 89
2.1.7. KDV Uygulaması .............................................................................................. 92
2. 2. FAKTORİNG ........................................................................................................... 94
2.2.1. Faktoring Tanımı ............................................................................................... 95
2.2.2. Faktoring’in Fonksiyonları ............................................................................... 95
2.2.3. Faktoring İşleyişi .............................................................................................. 96
2.2.4. Faktoring’in Maliyeti ........................................................................................ 97
2.2.5. Faktoringin Türleri ............................................................................................ 98
2.2.5.1. Yurtiçi Faktöring ................................................................................ 98
2.2.5.1.1. Yurtiçi Faktorink Yoluyla Sağlanacak Avantajlar .............. 98
2.2.5.2. Yurtdışı Faktöring .............................................................................. 99
2.2.5.2.1. İhracat Faktöring ............................................................... 99
2.2.5.2.1.1. İhracat Faktoring Türleri .................................. 99
2.2.5.2.1.2. İhracat Faktoringi Yoluyla Sağlanacak
Avantajlar ..................................................... 100
2.2.5.2.2. İthalat Faktoring ............................................................... 100
2.2.5.2.2.1. İthalat Faktoringi Yoluyla Sağlanacak
Avantajlar ..................................................... 101
2.2.6. Faktoring Şirketlerin Yapamayacakları İş ve İşlemler .................................... 101
2.2.7. Faktoring İşlemi Yapmaya Uygun Başlıca Sektörler ...................................... 101
2.2.8. Faktöringin Ekonomik Etkileri ........................................................................ 102
2.3. FORFAITING ......................................................................................................... 103
2.3.1. Forfaiting Tanımı ............................................................................................ 103
2.3.2. Forfaiting Süreci, Tarafları ve İşleyişi ............................................................ 104
2.3.2.1. İhracatçının Forfaiter’ı Bilgilendirmesi .............................................. 105
2.3.2.2. Forfaiter’in İhracatçıya Teklifini Sunması .......................................... 106
2.3.2.3. İhracatçı İle Forfaiter Arasında Sözleşme Yapılması .......................... 106 İÇİNDEKİLER vii
2.3.2.4. Alacağın Forfaiter Tarafından Satın Alınması ................................... 106
2.3.3. Forfaitingin Maliyeti ...................................................................................... 107
2.3.3.1. Forfaiting İşleminin İthalatçıya Olan Maliyeti .................................... 107
2.3.3.2. Forfaiting İşleminin İhracatçıya Olan Maliyeti ................................... 107
2.3.4. Forfaitingin Avantaj ve Dezavantajları ........................................................... 108
2.3.4.1.İhracatçı Açısından Avantajları ve Dezavantajları .............................. 108
2.3.4.2. İthalatçı Açısından Avantajları ve Dezavantajları .............................. 108
2.3.4.3. Forfaiter’e Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar ............................. 109
2.3.4.4. Garantör’e Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar ............................. 109
2.3.5. Forfaiting İşleminde Aranan Garantiler .......................................................... 109
2 3.6. Forfaiting Finansmanında Riskler .................................................................. 110
2.3.7. Forfaiting Yönteminin Doğuşu ve Türkiye'de Forfaiting Uygulaması ............ 110
2. 4. Türk Exımbank Kredileri ........................................................................................... 112
2. 4.1. Eximbank Kredi Türleri ................................................................................. 113
2.4.1.1. Kısa Vadeli Eximbank Kredileri ......................................................... 114
2.4.1.1.1. Sevk Öncesi İhracat Kredileri .......................................... 115
2.4.1.1.1.1. Sevk Öncesi TL İhracat Kredisi (SÖİK-TL) . 116
2.4.1.1.2. Sevk Öncesi Döviz İhracat Kredisi (SÖİK-DVZ) ............ 118
2.4.1.2. Dış Ticaret Şirketleri (DTŞ) Kısa Vadeli İhracat Kredisi ................ 119
2.4.1.2.1. DTŞ Kısa Vadeli TL İhracat Kredisi ................................ 119
2.4.1.2.2. DTŞ Kısa Vadeli Döviz İhracat Kredisi ........................... 121
2.4.1.3. İhracata Hazırlık Kredileri................................................................ 122
2.4.1.3.1. İhracata Hazırlık TL Kredisi............................................. 123
2.4.1.3.2. İhracata Hazırlık Döviz Kredisi ........................................ 124
2.4.1.4. KOBİ İhracata Hazırlık Kredileri ..................................................... 124
2.4.1.4.1. KOBİ İhracata Hazırlık TL Kredisi .................................. 124
2.4.1.4.2. KOBİ İhracata Hazırlık Döviz Kredisi ............................. 128
2.4.2. Orta ve Uzun Vadeli Eximbank Kredileri ...................................................... 128
2.4.2.1. Özellikli Krediler ............................................................................. 129
2.4.2.1.1.Yurt Dışı Mağazalar Yatırım Kredisi ................................ 130
2.4.2.2. Gemi İnşa ve İhracatı Finansman Programı ..................................... 130
2.4.2.3. Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetlerine Yönelik Teminat Mektubu
Programı .......................................................................................... 132
2.4.3. Döviz Kazandırıcı Hizmetler Kapsamındaki Krediler ..................................... 133
2.4.3.1. Uluslararası Nakliyat Pazarlama Kredisi
(Karayolu/Denizyolu/ Havayolu) ..................................................... 133
2.4.3.2. Turizm Kredisi ................................................................................ 136
2.4.4. İslam Kalkınma Bankası Kaynaklı Krediler .................................................... 140
2.4.4.1. İhracat Finansmanı Programı .......................................................... 141
2.4.4.2. İhracata Yönelik Üretim Finansman Kredisi Kredinin Amacı ........ 142
2.4.5. Ülke Kredi/Garanti Programı .......................................................................... 143
2.4.6. İhracat Kredi Sigortası .................................................................................... 146 viii DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ MUHASEBESİ
Üçüncü Bölüm
İHRACAT ÖDEME ŞEKİLLERİ VE
MUHASEBE KAYITLARI
3. ÖDEME ŞEKİLLERİ .................................................................................................. 151
3.1. Peşin Ödeme (Advance Payment/Prepayment) ...................................................... 151
3.1.1. Peşin Ödeme Tarafları ve İşlem Akışı ......................................................... 152
3.1.2. Peşin Ödeme Sürecinde İhracatçının Avantaj ve Dezavantajları.................. 154
3.2. Mal Mukabili Ödeme (Açık Hesap/Open Account) ............................................ 155
3.2.1. Mal Mukabili Ödeme Tarafları .................................................................... 156
3.2.2. Mal Mukabili Ödemede İşlem Akışı ............................................................ 157
3.3. BELGE KARŞILIĞI (VESAİK MUKABİLİ) ÖDEME / POLİÇELİ SATIŞ
(Documentary Collections /Cad) .......................................................................... 159
3.3.1. Belge Karşılığı Ödemede İşlem Akışı ....................................................... 161
3.3.2. Belge Karşılığı Ödemede İhracatçının Riskleri ve Korunma
Yöntemleri Belge Karşılığı Satışta İhracatçı Riskleri ............................... 162
3. 4. KABUL KREDİLİ ÖDEME / (Acceptance Credit) .............................................. 163
3.4.1. Kabul Kredili Ödemede İşlem Akışı ve Tarafları ...................................... 164
3.4.2. Kredili Ödeme Şeklinde İhracatın Muhasebeleştirilmesi .......................... 165
3.5. KONSİNYE İHRACAT - KONSİNYASYON (Consignations) ........................... 167
3.5.1. Konsinye Satış Şeklinde İhracat İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi ............ 168
3.6. Açık Hesap Ödeme Şeklinde İhracat ..................................................................... 171
3.7. Akreditif (Letter Of Credıt-L/C) .......................................................................... 172
3.7.1. Akreditif İşleminin Özellikleri .................................................................. 173
3.7.2. Akreditifli Ödemede İşlem Akışı .............................................................. 174
3.7.3. Akreditifli Ödemede Taraflar .................................................................... 175
3.7.4. Akreditif Türleri ........................................................................................ 176
3.7.4.1. Cayılabilir (Kabilirücu) Akreditif / Revocable ......................... 176
3.7.4.2. Cayılamaz (Gayri Kabilirücu) Akreditif / Irrevocable ............. 176
3.7.4.3. Teyitli Akreditif (Confirmed L/C) ........................................... 177
3.7.4.4. Teyitsiz Akreditif (Unconfirmed L/C) ...................................... 177
3.7.4.5. Döner (Rotatif) Akreditif (Revolving Credit L/C) .................... 177
3.7.4.6. Peşin Ödemeli (Kırmızı Şartlı) Akreditif (Red-Clause L/C) ..... 177
3.7.4.7. Yeşil Şartlı Akreditif (Gren-Clause L/C) .................................. 178
3.7.4.8. Karşılıklı Akreditif (Back-To-Back L/C).................................. 178
3.7.4.9. Devredilebilir Akreditif (Transferable L/C) .............................. 178
3.7.4.10. Garanti Akreditifi / Teminat Akreditifi (Stand-by Credits) ...... 178
3.7.4.11. Yetki Mektupları ....................................................................... 179
3.7.4.12. Vadeli (Ödenmesi Ertelemeli) Akreditif (Deffered Payment) .. 179
3.7.5. Akreditifin Başlıca Faydaları ..................................................................... 180
3.7.6. Akreditif İşlemlerinde Görülen Başlıca Sorunlar ...................................... 182 İÇİNDEKİLER ix
Dördüncü Bölüm
DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE
KDV
4. DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE KDV ...................................................................... 189
4. 1. İhracat İşlemlerinde KDV ......................................................................................... 189
4. 2. Katma Değer Vergisi Kanunu (KDVK) ve İstisnaya İlişkin Hükümler ..................... 191
4. 3. İthalat İşlemlerinde KDV Uygulaması ...................................................................... 192
4. 4. İhracat Süreci ............................................................................................................. 193
4. 5. KDV’nin İadesi ......................................................................................................... 194
4. 6. Tekdüzen Hesap Planında Katma Değer Vergisi ile ilgili Hesaplar ......................... 197
4. 7. Üretici-İhracatçı İşletmelerde İhracatta Yüklenilen KDV’lerin Tahsili ..................... 200
BeBe Beşinci Bölüm
DIŞ TİCARETTE DEVLET YARDIMLARI VE TEŞVİKLER
DIŞ TİCARETTE DEVLET YARDIMLARI VE TEŞVİKLER ....................................... 217
5.1. Devlet Yardımlarının Amacı .................................................................................... 217
5.2. İhracata Yönelik Devlet Yardımları Kapsamı .......................................................... 217
5.3. Devlet Yardımlarının Çeşitleri ................................................................................. 218
5.3.1. Uluslararası Nitelikteki Yurt İçi İhtisas Fuarlarının Desteklenmesi ............ 219
5.3.2. Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi ............................................................ 220
5.3.3. Araştırma- Geliştirme (Ar-Ge) Yardımı ...................................................... 221
5.3.4. İstihdam Yardımı ......................................................................................... 223
5.3.5. Yurt Dışı Fuar Katılımlarının Desteklenmesi .............................................. 223
5.3.6. Yurt Dışında Ofis-Mağaza Açma, İşletme ve Marka Tanıtım
Faaliyetlerinin Desteklenmesi...................................................................... 224
5.3.7. Yurt Dışı Fuar Katılımlarının Desteklenmesi Türk Ürünlerinin
Yurtdışında Markalaşması, Türk Malı İmajının Yerleştirilmesi ve
Turquality®’nin Desteklenmesi................................................................... 226
5.3.8. Pazar Araştırması ve Pazarlama Desteği ..................................................... 228
5.3.9. Eğitim ve Danışmanlık Yardımı .................................................................. 229
5.4. Devlet Yardımlarını Uygulayan Kamu Kuruluşları ve Destek Türleri..................... 231
5.4.1. Dış Ticaret Müsteşarlığı ............................................................................... 233
5.4.2. İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi (İGEME) .................................................. 234
5.4.2.1. İGEME Faaliyetleri ........................................................................ 235 x DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ MUHASEBESİ
5.4.2.2. İGEME İl Temsilcilikleri ................................................................ 236
5.4.3. İhracatçı Birlikleri .......................................................................................... 237
5.4.3.1. Görevleri ........................................................................................... 237
5.4.3.2. Örgüt Yapısı ..................................................................................... 237
5.4.4. İktisadi Kalkınma Vakfı (İKV) ..................................................................... 238
5.4.5. Türk Patent Enstitüsü (TPE) ........................................................................... 242
5.4.5.1. Türk Patent Enstitüsü'nün Görevleri ................................................. 244
5.4.6. Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) .................................................. 244
5.4.6.1. Finansman Kaynakları ...................................................................... 245
5.4.7. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ................... 246
5.5. Devlet Yardımlarına İlişkin Uygulama ve Muhasebe Kayıtları .................................. 248
Altıncı Bölüm
İTHALAT İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
6. İTHALAT İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ....................................... 255
6.1. Peşin İthalat İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi ...................................................... 255
6.2. Akreditifli İthalat İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi ................................................ 257
6.2.1. Vadeli Akreditifle İthalat ............................................................................. 257
6.2.2. Görüldüğünde Ödemeli Akreditifle İthalat ................................................... 260
6.3. Mal Mukabili İthalat İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi ............................................ 263
6.4. Vesaik Mukabili İthalat İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi ....................................... 265
6.5. Kabul Kredili İthalat İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi ........................................... 268
6.6. İthalat İşlemlerinde Katma Değer Vergisi (KDV) ..................................................... 273
6.6.1. İthalat İşlemlerinde KDV Uygulaması ............................................................. 273
6.6.2. Teşvikli Yatırım Malları İthalatında KDV ....................................................... 276
6. 7. İTHALAT SÜRECİ .................................................................................................. 277
