Tasarımların Haksız Rekabet Hükümlerine Göre Korunması

Doç. Dr. Feyzan Hayal ŞEHİRALİ ÇELİK

- Fikri Mülkiyet Hukuku Hükümleri ile Haksız Rekabet Hukuku Hükümlerinin Birbiriyle İlişkisi

- Tasarımların Korunmasında Haksız Rekabet Hükümlerinin Uygulanma Alanı

- Tasarımların Haksız Rekabet Hükümleri Kapsamında Korunmasının Sınırları

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ    VII
İÇİNDEKİLER    IX
KISALTMALAR    .    XXI
GİRİŞ    1
BİRİNCİ BÖLÜM
FİKRÎ MÜLKİYET HUKUKU HÜKÜMLERİ İLE HAKSIZ REKABET HUKUKU HÜKÜMLERİNİN BİRBİRİYLE
İLİŞKİSİ
I.    FİKRÎ MÜLKİYET VE HAKSIZ REKABET KORUMASININ
TEMEL İLKELERİ    5
A.    Tarihsel Gelişim Süreci İçinde Korumanın Amacı ve Korunan Menfaatler    5
1.    Fikrî Mülkiyet Hukuku    5
2.    Haksız Rekabet Hukuku    10
B.    Korumanın Konusu    15
1.    Fikrî Mülkiyet Hukuku    15
2.    Haksız Rekabet Hukuku    17
C.    Koruma Şekli    18
1.    Fikrî Mülkiyet Hukuku    18
2.    Haksız Rekabet Hukuku    22
D.    Ekonomik Rekabet Düzeni İçindeki Konum    25
1.    Rekabet Kavramı ve İşlevleri    25
2.    Fikrî Mülkiyet ve Haksız Rekabet Hukukunun Rekabeti Sınırlandırıcı ve Destekleyici Etkisi    30
a)    Fikrî Mülkiyet Hukuku    30
b)    Haksız Rekabet Hukuku    33
3.    Fikrî Mülkiyet ve Haksız Rekabet Hukukunun Rekabetin İşlevlerini Yerine Getirmesi Açısından Etkisi    34
a)    Fikrî Mülkiyet Hukuku    34
b)    Haksız Rekabet Hukuku    35

II. FİKRİ MÜLKİYET HUKUKU İLE HAKSIZ REKABET HUKUKU ARASINDAKİ İLİŞKİYİ AÇIKLAMAYA YÖNELİK GÖRÜŞLER     36

1. Görüşlerin İlgili Olduğu Temel Sorunlar 36
2. Görüşlere İlişkin Temel Ayrım: Sınırlandırıcı veya Destekleyici Yaklaşım 37
3. Haksız Rekabet Hukukunun Uygulanma Şartlarını Fikrî Mülkiyet Hukukuna Bağımlı Değerlendiren Görüş  38
4. Fikrî Mülkiyet Hukukunda Koruma Sağlanan Hâllerde Haksız Rekabet

Hükümlerine Başvurulamaması: Öncelik Teorisi (Vorrangthese)    38

a)                  Temel Yaklaşım 39

b)                  Görüşün Farklı Hukuk Sistemlerinde Temsili       39

aa) Alman Hukuku        39

bb) İsviçre Hukuku..                  44

cc) Türk Hukuku           ::                                 47

1. Fikrî Mülkiyet Hukukunda Yasaklanmamış Bir Hususun Haksız

Rekabet Hukuku Kapsamında Yasaklanmasının Reddi: Dolanma Teorisi

(ıUmwegtheorie)                                   52

a)                  Temel Yaklaşım                                    52

b)                  Görüşün Farklı Hukuk Sistemlerinde Temsili       52

aa) Alman Hukuku                                                       52

bb) İsviçre Hukuku        55

cc) Türk Hukuku           58

1. Haksız Rekabet Hukukunun Uygulanma Şartlarını Fikrî Mülkiyet

Hukukuna Bağlı Değerlendiren Görüşün Temel Dayanakları         61

a)                  “Lex Specialis Derogat Legi Generali”    61

b)                  Fikrî Mülkiyet Hukukunda “Numerus Clausus'’’’ İlkesi    62

c)                  Taklit Serbestisi İlkesi    62

d)                  Özel Düzenlemelerin (Tescilli Korumanın) Anlamsız Hâle Gelmesi Tehlikesi         63

e)                  Özel Korumanın Olduğu Hâllerde Haksız Rekabet Hükümlerine Başvurulmasının Gereksizliği        64

f) Tescilli Hak Sahibinin Yetki Alanına Müdahale Tehlikesi   64

1. Haksız Rekabet Hukukunun Uygulanma Şartlarını Fikrî Mülkiyet Hukukundan Bağımsız Değerlendiren Görüş   64
2. Temel Yaklaşım                 64
3. Kümülatif Uygulama - Bağımsız Uygulama Ayrımı                65
4. Görüşün Farklı Hukuk Sistemlerinde Temsili              67

a)                  Alman Hukuku   67

b)                  İsviçre Hukuku   69

c)                  Türk Hukuku       71

1. Haksız Rekabet Hukukunun Uygulanma Şartlarını Fikrî Mülkiyet Hukukundan Bağımsız Değerlendiren Görüşün Temel Dayanakları        74

a)                  Özel Hüküm-Genel Hüküm İlişkisinin Reddi               74

b)                  Fikrî Mülkiyet ve Haksız Rekabet Korumasının Amaç, Konu ve Nitelik Farklılığı          76

c)                  “Taklit Serbestisi” İlkesinin Reddi  76

d)                  Haksız Rekabet Hukukuna Başvuru İmkânı Tanıyan Açık Yasal Düzenlemeler            77

e)                  Hak Sahibinin Yetkilerine Müdahale Edildiğinin Reddi            78

1. Değerlendirme     78

a)                  Görüşlerin Kesişen ve Ayrılan Yönleri           78

b)                  Tescilli Korumanın Olduğu Hâllere İlişkin Değerlendirme        80

a)                  Özel-Genel Hüküm İlişkisinin Uygulanma Olasılığında Tescilli- Tescilsiz Koruma Ayrımı             80

b)                  Yarışma Öğretisi Kapsamında Özel Hükmün Genel Hükmü Dışlaması İlkesi   82

c)                   Sınaî Haklara İlişkin KHKTar ve Haksız Rekabet Hukuku İlişkisi Açısından Değerlendirme       84

d)                  Hukukî Sebepler ve Talepler Açısından Yarışma ve Yığılma (Kümülasyon) Sorunu       92

aa) Kavramsal Çerçeve    92

bb) Sınaî Mülkiyet Mevzuatı ve Haksız Rekabet Hükümleri

Açısından Değerlendirme 94

aaa) Koruma Konusu Ürünün Niteliği ile Hukukî Sebepler ve

Talepler Açısından Yığılma/Yarışma Sorunu Arasındaki İlişki              94

bbb) Sınaî Mülkiyet Mevzuatı ve Haksız Rekabet Hukukunun Yaptırım Sistemi Açısından Değerlendirme            98

ccc) Yargıtay Uygulaması               100

ddd) Tazminat Miktarının Hangi Yönteme Göre Belirleneceği Sorunu 104

1. Tazminatın Belirlenmesinde Yöntemler       104
2. TBK m. 60 Hükmünün Uygulanması           106

3. Tescilli Korumanın Olmadığı Hâllere İlişkin Değerlendirme               108

1. Değerlendirmeye Temel Alınması Gereken İlkeler     108
2. Tescil Başvurusu Yapılmamış veya Hükümsüzlüğüne Karar Verilmiş Ürünler Açısından Değerlendirme  110
3. Koruma Süresinin Sona Ermesi, Yenilenmeme veya Vazgeçme Nedeniyle “Tescilsiz” Hâle Gelen Ürünler Açısından Değerlendirme     112

F. Genel Değerlendirme     116

a)                  Fikrî Mülkiyet Korumasının Haksız Rekabet Hükümlerine Başvuru Olanağını Kural Olarak Ortadan Kaldırmaması          116

b)                  Hükümlere Birlikte Başvurulabilmesinin Usul Hukuku Açısından Temel Yansımaları                                   118

a)                  Davanın Niteliği  118

b)                  Görevli Mahkeme              123

İKİNCİ BÖLÜM

TASARIMLARIN KORUNMASINDA HAKSIZ REKABET

HÜKÜMLERİNİN UYGULANMA ALANI

I. HAKSIZ REKABET HÜKÜMLERİNİN TASARIMLAR

AÇISINDAN ÖNEMİ           129

A. Tasarımların Fikrî Mülkiyet Haklarının Kesişim Noktasındaki

Konumu               129

a)                  Tasarımların “Melez” Niteliği          129

Kümülatif Koruma İlkesi 133

B. 554 sayılı KHK’nın Tasarımların Haksız Rekabet Hukuku Kapsamında Korunması Açısından Önem Taşıyan Düzenlemeleri  136

1. Koruma Sisteminin Özellikleri         136
2. Koruma Şartları ve Hükümsüzlük 136
3. İncelemesiz Tescil Sistemi                137
4. Diğer Kanun Hükümlerine Yapılan Atıflar  138

a)                  Tescilsiz Tasarımların Genel Hükümlere Tâbi Olması

(554 sayılı KHK m. l/II)   138

b)                  Sürenin Sona Ermesi Hâlinde Diğer Kanunların Tanıdığı Hakların Etkilenmemesi (554 sayılı KHK m. 46/11)       139

II. HAKSIZ REKABET HÜKÜMLERİNİN UYGULANMASINA İLİŞKİN TEMEL İLKELER   139

a)                  Haksız Rekabet Hükümlerinin Düzenlenme Şekli     140

a)                  Haksız Rekabet Hukukunda Genel Hükümlerin Niteliği ve İşlevi          141

b)                  Genel Hüküm ile Özel Haksız Rekabet Hâlleri Kataloğu Arasındaki İlişki                         145

a)                  Düzenleme Yöntemi......    145

b)                  Özel Katalogta Düzenlenen Haksız Rekabet Hâlleri Açısından Genel Hükmün İşlevi                                    147

c)                   Özel Katalogta Düzenlenmeyen Konularda Genel Hükme Başvuru Olanağı     149

d)                  Genel Hükme Başvuruya Yönelik Yargı Uygulaması               152

b)                  TTK m. 54’ün İçerdiği Temel İlkeler, Hükmün Kapsamı ve İşlevsel Uygulanması          154

1. Rekabet Ortamına Etkisi Olan Davranış veya Ticarî Uygulamanın Varlığı                                                                      154
2. Bütün Katılanların Lehine Dürüst ve Bozulmamış Rekabetin Sağlanması        156

a)                  Dürüst ve Bozulmamış Rekabetin Sağlanması          156

b)                  Bütün Katılanların Menfaatlerinin Dikkate Alınması              158

1. Dürüstlük Kuralına Aykırılık          160
2. TTK m. 54’ün İşlevsel Uygulanması             162

III. TASARIMLARIN ÖZEL HAKSIZ REKABET HÂLLERİ

KATALOĞU KAPSAMINDA KORUNABİLECEĞİ BAŞLICA

DURUMLAR       164

1. Karıştırılmaya Neden Olma (TTK m. 55.1.a.4)          165
2. Düzenlemenin Kapsamı ve Fikrî Mülkiyet Korumasıyla İlişkisi            165
3. Düzenlemenin Amacı ve Korunan Menfaatler           169
4. “Karıştırılma” Kavramı, Türleri ve “Taklit” Kavramıyla İlişkisi           171

a)                  İşletmesel Kökene İlişkin Yanılgı Tehlikesi  171

b)                  Dar ve Geniş Anlamda Karıştırılma İhtimali              172

c)                  “Karıştırılma”-“Taklit” İlişkisi        173

d)                  Düzenlemenin TTK m. 55.1.C.3 ile İlişkisi   177

1. Tasarımlar Açısından Maddenin Uygulanma Şartlarının 554 Sayılı

KHK Hükümleriyle Karşılaştırmalı Olarak Değerlendirilmesi 178

a)                  İşletmesel Kökene İşaret Eden Bir Tasarımın Varlığı               178

aa) Kavramsal Çerçeve    178

bb) Köken Gösterme İşlevinin Kazanılması ve Kaybedilmesi               180

cc) Ürünün Piyasada Olması           182

dd) Ürünün Tüketici Tarafından Algılanabilmesi       183

ee) Ürünün Teknik veya Estetik Niteliği        186

b)                  Karıştırılma İhtimalinin Tespitinde İzlenecek Yöntem             187

aa) Hedef Kitle   187

bb) Karşılaştırma Yöntemi              189

cc) Sektör Farklılıklarının Dikkate Alınması               191

1. Karıştırılma İhtimalinin Ortadan Kaldırılabileceği Hâller        192
2. Başkasına Ait Çalışma Ürününün Teknik Çoğaltma Yöntemleriyle

“Devralınması” (TTK m. 55.1.C.3)               201

a)                  Düzenlemenin Kapsamı ve Fikrî Mülkiyet Korumasıyla İlişkisi            201

a)                  Düzenleme ve Gerekçeyle Uyumluluğu Sorunu          201

b)                  Düzenlemenin Fikrî Mülkiyet Korumasıyla İlişkisi    203

b)                  Düzenlemenin Amacı ve Korunan Menfaatler           209

Terminoloji Sorunu            210

1. Maddenin Uygulanma Şartları ve Tasarımlar Açısından Değerlendirilmesi                        212
2. “Pazarlanmaya Hazır Çalışma Ürünü”nün Varlığı   212
3. Teknik Çoğaltma Yöntemiyle “Olduğu Gibi” Kopyalama ve Yararlanma          215
4. Kopyalayanm “Uygun Katkısı” Olmaması                216
5. Maddenin Uygulanmasında Olası Sorunlar 219

a)                  Süre Sorunu         219

b)                  Birebir Taklit Hâlleriyle İlişki           219

c)                  İspat Sorunu                        220

C. Karşılaştırmalı Reklamlarda Başkasının İtibarından Haksız Yararlanma (TTK m. 55.1.a.5) 222

a)                  “İtibardan Haksız Yararlanma”nm Haksız Rekabet Hukuku İçindeki Yeri       222

b)                  “Karıştırılma İhtimali”yle İlişkisi   223

c)                  “İtibardan” Yararlanma   225

d)                  “Karşılaştırma” Suretiyle İtibardan Yararlanma       226

a)                  Karşılaştırmalı Reklam ve Haksız Olduğu Hâller      226

b)                  Karşılaştırmalı Reklamda “Tanınmışlıktan Yararlanma”      231

c)                  “Taklit Ürün”- Karşılaştırmalı Reklam İlişkisi            233

IV. “TAKLİT” UNSURLU TASARIM UYUŞMAZLIKLARINDA HAKSIZ REKABETE İLİŞKİN GENEL HÜKMÜN UYGULANMA ALANI  235

a)                  Genel İlkeler         235

b)                  Taklit Eyleminin Haksız Rekabet Niteliğine İlişkin Farklı Ülke Uygulamalarına Genel Bakış        236

c)                   Taklit Eyleminin Genel Hüküm Kapsamında Tartışılması Gereken Başlıca Görünüm Şekilleri    240

1. Sistematik Taklit 240
2. Birebir (Aynen) Taklit        243

a)                  Farklı Hukuk Sistemlerinden Örnekler          243

Yargıtay Uygulaması        247

c) Değerlendirme           252

3. İtibardan Haksız Yararlanma   260

1. Farklı Hukuk Sistemlerinden Örnekler                            260
2. Yargıtay Uygulaması     263
3. Değerlendirme   266

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TASARIMLARIN HAKSIZ REKABET HÜKÜMLERİ KAPSAMINDA KORUNMASININ SINIRLARI

1. HAKSIZ REKABET HÜKÜMLERİNİN UYGULANMASININ SINIRLANMASINA GENEL BAKIŞ       271

a)                  Haksız Rekabet Hukuku Kapsamında Korumanın Sınırlandırılmasına Duyulan Gereksinim  271

b)                  Haksız Rekabet Korumasının Sınırlandırılmasında Dikkate Alınması Gereken Temel İlkeler            272

1. HAKSIZ REKABET KORUMASININ SINIRLANDIRILABİLECEĞİ BAŞLICA HÂLLER          274

A. Ürünün Niteliğinden Kaynaklanan Sınırlamalar           274

a)                  Piyasada Yaygın Şekilde Bulunan “Harcıâlem” Tasarımlar            274

b)                  Teknik Zorunluluktan Kaynaklanan Ürün Benzerlikleri     279

a)                  Teknik Ürünlerin Fikrî Mülkiyet Sistemi ve Haksız Rekabet Hukuku İçindeki Özellikli Konumu     279

b)                  Haksız Rekabet Hukukunda Teknik Zorunluluk Arz Eden Tasarımların Durumu     281

c)                  Yenilenme veya Tamamlanma Gereksinimini Gideren, Birbiriyle “Uyumlu” Olması Gereken Tasarımlar      284

a) Yedek Parça Tasarımları         284

aa) Yedek Parça Kavramı, Türleri ve Korumanın Önemi   284

bb) Fikrî Mülkiyet Hukukunun Yedek Parça Sorununa

Bakış Açısı        286

aaa) Marka Hukukunda  286

bbb) Tasarım Hukukunda           288

cc) Haksız Rekabet Hukuku Açısından Değerlendirme      289

b) Modüler Sistem Tasarımları    293

aa) Kavram ve Yasal Altyapı      293

bb) Ürünün Tamamlanma İhtiyacının Sömürülmesi ve Yabancı Seriye Girme Sorunu: “Lego Doktrini”       294

aaa) Temel Sorun          294

bbb) Yabancı Mahkemelerin Konuya Bakış Açısı 295

1. Yedek Parça Ürünlerine İlişkin İlkelerin Uygulandığı Kararlar      295
2. Lego Ürününü Yedek Parçalardan Farklı Değerlendiren Kararlar   296

ccc) Yargıtay’ın Konuya Yaklaşımı         299

ddd) Değerlendirme       301

B. Haksız Rekabet Korumasının Süre ile Sınırlandırılması Sorunu 304

1. Temel İlkeler     304

a)                  Fikrî Mülkiyet Hukukunda Süre Sınırı    304

b)                  Haksız Rekabet Korumasında Süre Sınırına Duyulan Gereksinim   305

1. Haksız Rekabet Korumasının Başlangıç Tarihi ve Üst Sınırı          306

a)                  Korumanın Başlangıç Tarihi       307

b)                  Korumanın Üst Sınırı     307

1. Haksız Rekabet Eyleminin Niteliğine Göre Korumanın Süreyle Sınırlandırılması İhtiyacının Belirlenmesi    309

a)                  Karıştırılma İhtimali Hâlinde      309

b)                  Başkasının İtibarından Yararlanma Hâlinde          312

c)                  Engelleme Unsurlu Taklit Hâlinde          313

d)                  Başkasının Ürününü Teknik Yöntemlerle Kopyalama Hâlinde....314

aa) Farklı Yaklaşımlar    314

bb) Değerlendirme         316

e)                  Diğer Hâller      320

1. “Tükenme İlkesi”nin Haksız Rekabet Hukukunda Uygulanıp Uygulanamayacağı Sorunu     323
2. Fikrî Mülkiyet Hukukunda Hakkın Tükenmesi İlkesi        323

a)                  İlkenin Anlamı ve Amacı           323

b)                  Tükenme İlkesi Kapsamındaki Eylemler ve Orijinal Ürünün Yeniden Satıştan Önce Değiştirilmesi Sorunu   325

aa) Genel İlke    325

bb) Orijinal Ürünün Değiştirilerek Yeniden Satışı            326

aaa) Marka Hakkının Tükenmesi Açısından          326

bbb) Patent ve Tasarım Haklarının Tükenmesi Açısından  327

cc) Özellikli Durumlar: Orijinal Ürünün Onarımı veya Yeniden Doldurulması       331

aaa) Orijinal Ürünün Onarımı     331

a)                  Marka Hakkının Tükenmesi Açısından     332

b)                  Patent ve Tasarım Haklarının Tükenmesi Açısından..332 bbb) Orijinal Ürünün Yeniden Doldurulması         333

a)                  Marka Hakkının Tükenmesi Açısından     333

b)                  Patent ve Tasarım Haklarının Tükenmesi Açısından..335

1. Haksız Rekabet Hukukunda Benzer Bir Sınırlamanın Geçerli Olup Olmayacağı      336

a)                  Kavramsal Çerçeve ve Temel İlkeler       336

b)                  Orijinal Ürünün Yeniden Ticaretine İlişkin Başlıca Olasılıklar ...338

aa) Piyasaya Çıkmış Orijinal Ürünün Yeniden Ticareti      338

aaa) Yurt İçinde Piyasaya Sunulan Ürünlerin Ülke Sınırları

İçindeki Ticareti            339

bbb) Yurt Dışında Piyasaya Sunulan Ürünlerin Türkiye’ye

İthalatı  342

bb) Orijinal Ürünün Değiştirilerek Yeniden Ticareti         345

cc) İkinci El Ürün Ticareti         346

Hakkın Kötüye Kullanımı Yasağından Kaynaklanan Sınırlamalar  350

1. Dürüstlük Kuralı, Hakkın Kötüye Kullanımı ve Çelişkili Davranış Yasağı  350
2. Haksız Rekabetin İleri Sürülmesinin Haksız Sayılacağı

Başlıca Hâller    353

1. Sessiz Kalma Yoluyla Hak Kaybı            353
2. Şikayet ve Dava Açma Hakkının Kötüye Kullanılması: Haksız Rekabet Amaçlı Davalar      358
3. Haksız Rekabeti İleri Süren Tarafın da Benzer Bir Haksız Rekabet Eylemini Gerçekleştirmesi Durumu: “Kirli Eller” (Unclean Hands) Savunması       366

aa) Kavram       366

bb) Farklı Yaklaşımlar   367

cc) Yargıtay Uygulaması ve Değerlendirme         370

SONUÇ          375

KAYNAKÇA 379