İçindekiler Önsöz 7 Kısaltmalar 13 Giriş 15 Birinci Bölüm FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI, ULUSLARARASI YATIRIM HUKUKU VE TAHKİM I. ULUSLARARASI FİKRİ MÜLKİYET HUKUKU 20 A. Fikri Mülkiyet Korumasının Gelişimi 20 B. Uluslararası Fikri Mülkiyet Hukuku ve Ülkesellik 25 C. Fikri Mülkiyet Korumasına Uluslararası Standartlar Getiren Anlaşma: TRIPS Anlaşması 27 II. ULUSLARARASI YATIRIM HUKUKU VE TAHKİM 31 A. Uluslararası Yatırım Anlaşmaları ve Yatırımcı–Devlet Tahkimi 31 B. Uluslararası Ticari Tahkim ve Yatırım Tahkimi Arasındaki Benzerlikler ve Farklar 36 C. Yatırım Tahkiminin Olumlu ve Olumsuz Yönleri 38 1. Olumlu Yönleri 38 2. Olumsuz Yönleri 41 III. YABANCI YATIRIM VE FİKRİ MÜLKİYET İLİŞKİSİ 46 A. Fikri Mülkiyetin Yabancı Yatırımlar Üzerindeki Etkisi 46 B. Fikri Mülkiyet Yatırım İlişkisine Tarihsel Bir Bakış 48 C. Uluslararası Yatırım Tahkiminde Fikri Mülkiyet Uyuşmazlıkları 50 İkinci Bölüm YABANCI YATIRIM OLARAK FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI I. ULUSLARARASI YATIRIM ANLAŞMALARINDA ‘YATIRIM’ OLARAK MAL VARLIĞI 57 A. Yatırım Teriminin Gelişimi 57 B. Yatırım Kavramı 60 II. ULUSLARARASI YATIRIM ANLAŞMALARINDA ‘YATIRIM’ OLARAK FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI 72 A. Uluslararası Yatırım Anlaşmalarında Fikri Mülkiyet Haklarının Korunması 72 B. ICSID Konvansiyonu’nda ‘Yatırım’ Olarak Fikri Mülkiyet Haklarının Korunması 81 III. FİKRİ MÜLKİYET HAKLARININ ‘YATIRIM’ KAPSAMINA DÂHİL OLMASI İLE İLGİLİ MESELELER 91 A. Fikri Mülkiyetin Uluslararası Yatırım Anlaşmaları Kapsamında Yatırım Sayılmasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 91 B. Fikri Mülkiyet Yatırımları ve Uluslararası Yatırım Anlaşmaları Bağlamında Ülkesellik ve Uygulanabilir Hukuk 102 Üçüncü Bölüm ULUSLARARASI YATIRIM HUKUKUNDA KORUMA STANDARTLARI VE FİKRİ MÜLKİYET HUKUKU I. MİLLİ MUAMELE STANDARDI 112 A. Uluslararası Yatırım Hukukunda Milli Muamele Standardı 112 B. Fikri Mülkiyet Hakları ile İlgili Anlaşmalarda Milli Muamele Standardı 114 II. EN ÇOK GÖZETİLEN ULUS MUAMELESİ STANDARDI 117 A. Uluslararası Yatırım Hukukunda En Çok Gözetilen Ulus Muamelesi Standardı 117 B. Fikri Mülkiyet Hakları ile İlgili Anlaşmalarda En Çok Gözetilen Ulus Muamelesi Standardı 124 III. ADİL VE EŞİT MUAMELE STANDARDI 126 A. Uluslararası Yatırım Hukukunda Adil ve Eşit Muamele Standardı 126 B. Fikri Mülkiyet Hakları ile İlgili Anlaşmalarda Adil ve Eşit Muamele Standardı 137 IV. KAMULAŞTIRMA 145 A. Uluslararası Yatırım Hukukunda Kamulaştırma 145 1. Kamulaştırma Kavramı 145 2. Kamulaştırma ile Tazminat Gerektirmeyen Düzenleme Arasındaki Farkın Ortaya Konulması 147 a. Yalnız Etki Doktrini (Sole Effect Doctrine) 150 b. Radikal Kamu Gücü Doktrini (Radical Police Powers Doctrine) 153 c. Ilımlı Kamu Gücü Doktrini (Moderate Police Powers Doctrine) 155 B. Fikri Mülkiyet Haklarının Kamulaştırma İddialarına Konu Olması 157 C. Dolaylı Kamulaştırma ve Zorunlu Lisans 163 1. TRIPS Anlaşması’na Atıf Yapılmadığında Zorunlu Lisansın Kamulaştırma İddiasına Konu olması 165 a. Zorunlu Lisansın Yatırımda Ekonomik Yoksunluğa Neden Olması 165 b. Zorunlu Lisansın Yatırımcının Meşru Beklentileriyle Çelişmesi 166 c. Zorunlu Lisansın Altında Yatan Amaç 169 2. TRIPS Anlaşması’na Atıf Yapıldığında Zorunlu Lisansın Kamulaştırma İddialarına Konu Olması 171 Dördüncü Bölüm FİKRİ MÜLKİYET HAKLARININ YATIRIMCI – DEVLET TAHKİMİ ARACILIĞI İLE UYGULANMASI – GÜNCEL TAHKİM KARARLARININ İNCELENMESİ I. PHILIP MORRIS V URUGUAY 176 A. Davanın Özeti 176 B. Davacının İddiası 178 C. Davalının Savunması 178 D. Karar 179 E. Davanın Analizi 180 1. Kamulaştırma İddiası Yönünden 180 a. Düzenleyici Önlemin Yatırım Üzerindeki Etkisi 183 b. Devletin Yasa Yapma ve Uygulama Gücü, Düzenleyici Önlemin Kamu Yararı Amacı 184 2. Adil ve Eşit Muamele İhlali İddiası Yönünden 192 II. ELI LILLY V KANADA 195 A. Davanın Özeti 195 B. Davacının İddiası 198 C. Davalının Savunması 199 D. Karar 200 E. Davanın Analizi 200 III. PHILIP MORRIS V URUGUAY VE ELI LILLY V KANADA DAVALARINDAN ÇIKARILAN SONUÇLAR 210 Beşinci Bölüm FİKRİ MÜLKİYET HAKLARININ YATIRIMCI – DEVLET TAHKİMİ ARACILIĞI İLE UYGULANMASININ ETKİLERİ I. GENEL OLARAK 222 A. Soğutucu Etki 222 B. TRIPS Esneklikleri 224 II. FİKRİ MÜLKİYET HAKLARININ YATIRIMCI–DEVLET TAHKİMİ ARACILIĞI İLE UYGULANMASININ ‘SOĞUTUCU ETKİ’ YARATMASI 225 A. Soğutucu Etki Kavramı 225 B. Fikri Mülkiyet Yatırım Tahkimi Davalarının Devletlerin Düzenleme Yapma Yetkileri Üzerindeki Soğutucu Etkisi 226 III. FİKRİ MÜLKİYET HAKLARININ YATIRIMCI–DEVLET TAHKİMİ ARACILIĞI İLE UYGULANMASININ TRIPS ESNEKLİKLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 230 A. Patent Verilebilirlik Standartları 232 B. Zorunlu Lisanslar 239 Altıncı Bölüm FİKRİ MÜLKİYET HAKLARININ ULUSLARARASI YATIRIM TAHKİMİNE KONU OLMASINDAN KAYNAKLANAN MUHTEMEL SORUNLARA İLİŞKİN ÇÖZÜM ÖNERİLERİ I. ULUSLARARASI YATIRIM ANLAŞMASI HÜKÜMLERİNİN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ – FİKRİ MÜLKİYETİN YATIRIM TAHKİMİ DAVALARINDAN HARİÇ TUTULMASI 252 A. Yatırım Tanımının Kapsamının Sınırlandırılması 254 B. Yatırım İddialarının Kapsamının Sınırlandırılması – Koruma Klozları 258 1. Koruma Klozlarının Yaratabileceği Olumsuzluklar 262 2. Endişeleri Gidermeye Yönelik Atılan Adımlar 263 II. DEVLETİN KAMU YARARI İLE İLGİLİ DÜZENLEME YAPMA YETKİSİNİN TANINMASI 269 A. İç Hukuk Uygulamalarına Saygı Gösterilmesi (Deference) 272 B. Orantılılık Analizi (Proportionality Analysis) 273 III. YATIRIMCI–DEVLET UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM MEKANİZMASININ İYİLEŞTİRİLMESİNE YÖNELİK GETİRİLEN ÖNERİLER 274 A. Yatırımcı–Devlet Uyuşmazlık Çözüm Mekanizmasının Yarattığı Endişeler 274 B. Endişeleri Gidermeye Yönelik Kurumsal İyileştirme Önerileri 278 Sonuç 285 Kaynakça 291 Kavramlar Dizini 319
