Finansal Piyasalarda Risk İştahı
Ebubekir MOLLAAHMETOĞLU
ÖNSÖZ III
İÇİNDEKİLER V
ŞEKİLLER TABLOSU VIII
GRAFİKLER LİSTESİ IX
TABLOLAR LİSTESİ X
KISALTMALAR LİSTESİ XI
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
RİSK, RİSK İŞTAHI VE LİTERATÜR TARAMASI
1.1 Belirsizlik Kavramı 5
1.2 Risk 6
1.3 Riskin Kontrolü: Portföy Riski ve Beklenen Getiri Oranı 8
1.4 Riskin Sınıflandırılması 10
1.4.1 Sistematik Riskler 11
1.4.2 Sistematik Olmayan Riskler 13
1.5 Riskten Kaçınma 14
1.6 Risk İştahı 18
1.7 Risk İştahının Önemi 22
1.8 Literatür Taraması 24
1.8.1 Varlık Fiyatlarından Risk İştahı Tahminine Yönelik Çalışmalar 24
1.8.2 Opsiyon Fiyatlarından Risk İştahı Tahminine Yönelik Çalışmalar 27
1.8.3 Piyasa Temelli Risk İştahı Göstergelerine Yönelik Çalışmalar 29
İKİNCİ BÖLÜM
RİSK İŞTAHI ÖLÇÜTÜNÜN TÜRETİLMESİNE YÖNELİK YAKLAŞIMLAR
2.1 Varlık Fiyatlarından Risk İştahı Ölçümü 33
2.1.1 Aşırı Getiri Oranı 37
2.1.2 Spearman Sıra Korelasyon 38
2.2 Opsiyon Fiyatlarından Risk İştahı Ölçüsünün Türetilmesi 39
2.2.1 Opsiyonlar 39
2.2.2 Opsiyon Fiyatlama: Black‐Scholes Fiyatlama Yöntemi 41
2.2.3 Zımni Volatilite ve Zımni Volatilite Eğrisi 43
2.2.4 Risk Nötr Olasılık Dağılımı (RND) 46
2.2.5 Genelleştirilmiş Uç Değer Dağılımı 51
2.2.6 Subjektif Olaslık Dağılımı 52
2.2.7 Gai ve Vause (2005)’ın Risk İştahı Ölçümü Yaklaşımı 54
2.3 Risk İştahı Düzeyi için Öncü Göstergeler 58
2.3.1 Teorik Temelli Göstergeler 58
2.3.1.1 Likidite, Kredi ve Oynaklık Endeksi 58
2.3.1.2 Küresel Risk İştahı Endeksi 59
2.3.2 Piyasa Temelli Göstergeler 60
2.3.2.1 WP Risk İştahı Endeksi 60
2.3.2.2 Finansal Stres Endeksi 61
2.3.2.3 Yatırımcı Güven Endeksi 62
2.3.2.4 Opsiyon Piyasası Oynaklık Endeksi 63
2.3.2.5 Piyasa Risk Duyarlılığı Endeksi 64
2.3.2.6 Ekonomik Belirsizlik Endeksi 64
2.3.2.7 Yatırımcı Duyarlılığı Endeksi 65
2.3.2.8 Merkezi Kayıt Kuruluşu Risk İştahı Endeksi 65
2.3.3 Göstergelerinin Karşılıklı İlişkisi: Korelasyon Matrisi 66
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BORSA İSTANBUL’DA RİSK İŞTAHI ÖLÇÜTÜNÜN TÜRETİLMESİ
3.1 Borsa İstanbul Varlık Fiyatlarından Risk İştahının Ölçümü 68
3.1.1 Veriler 68
3.1.2 Risk İştahı Endeksinin Hesaplanması 69
3.1.3 Risk İştahı Endeksine İlişkin Bulgular 70
3.2 Borsa İstanbul Opsiyon Fiyatlarından Risk İştahının Ölçümü 72
3.2.1 Veriler 73
3.2.2 BIST30 Endeksi Risk Nötr Olasılık Dağılımı 73
3.2.3 BIST30 Endeksi Subjekfif Olasılık Dağılımı 80
3.2.4 Olasılık Dağılımlarına İlişkin Bulgular 84
3.2.5 Risk İştahına Yönelik Bulgular 89
3.2.6 Riskten Kaçınma Derecesinin Belirlenmesi 92
3.2.7 Varlık Getirilerine İlişkin Belirsizlik Düzeyinin Belirlenmesi 94
3.2.8 Borsa İstanbul Risk İştahı Düzeyi, Riskten Kaçınma Derecesi ve Varlık Getirilerine İlişkin Belirsizlik Düzeyi Korelasyon Analizi 95
3.3 Risk İştahı Göstergeleri Arasındaki Nedensellik İlişkisi 98
SONUÇ 108
KAYNAKÇA 113
EKLER 125
Ek 1 (a): Varlık Fiyatlarından Risk İştahı Endeksi Türetilmesinde Kullanılan
BIST30 Hisse Senetleri Özet İstatistikleri 125
Ek 1 (b): 2013-2019 Yılları Arası BIST30 Endeksine Dahil Edilen ve Çıkarılan Şirketlerin Borsa Kodları 126
Ek 2: Olasılık Dağılımı Grafikleri ve İstatistikleri 127
Ek 3. GARCH (1.1) Modeli Özet İstatistikleri 147
ŞEKİLLER TABLOSU
Şekil 1.1: Riskin Sınıflandırılması 11
Şekil 1.2: Farklı Riskten Kaçınma Derecelerine Sahip Bireylerin Fayda
Fonksiyonları 15
Şekil 1.3 Riske Karşı Tutumuna Göre Yatırımcı Tipleri 16
Şekil 2.1 FVFM Varsayımların Gevşetilmesi Durumunda Risk İştahı 34
Şekil 2.2 Risk Düzeyinin Artması Durumunda Risk İştahı 36
GRAFİKLER LİSTESİ
Grafik 2.1 Zımni Volatilite Eğrileri 45
Grafik 2.2: Zımni Volatilite Kırılması 50
Grafik 2.3: Küresel Risk İştahı Endeksi (CSFB) 60
Grafik 2.4: Westpac Risk İştahı Endeksi (WPRA) 61
Grafik 2.5: ML Finansal Stres Göstergesi (MLFS) 62
Grafik 2.6: State Street Yatırımcı Güven Endeksi (SSCI) 63
Grafik 2.7: Chicago Opsiyon Piyasası Oynaklık Endeksi (VIX) 64
Grafik 2.8: Avrupa Hisse Senedi Ekonomik Belirsizlik Endeksi (UNC) 65
Grafik 2.9: Yatırımcı Duyarlılığı Endeksi (UBS) 65
Grafik 2.10: Türkiye, MKK Risk İştahı Endeksi (RISE) 66
Grafik 3.1: BIST 30 Günlük Getiri Serisi 69
Grafik 3.2 (a): Borsa İstanbul Günlük Sıra Korelasyon Katsayıları 71
Grafik 3.2 (b): Borsa İstanbul %10 Anlamlılık Düzeyinde Aylık Risk İştahı
Endeksi 72
Grafik 3.3: Vadeye Kalan Sürelerin Değişmesi Durumunda RND’lerin Şekli 77
Grafik 3.4: Risk Nötr Olasılık Dağılımları: Tüm Dönemler 78
Grafik 3.5: Genelleştirilmiş Uç Değer Dağılımı: Tüm Dönemler 79
Grafik 3.6: BIST30 Endeksi Simülasyon Süreci (Haziran, 2013) 82
Grafik 3.7: Subjektif Olasılık Dağılımları: Tüm Dönemler 83
Grafik 3.8 (a): RND Dağılımları Toplamı ve Standart Sapmalar 85
Grafik 3.8 (b): GEV Dağılımları Toplamı ve Standart Sapmalar 86
Grafik 3.9: GEV Çarpıklık ve Basıklıkların İzlenmesi 87
Grafik 3.10: Borsa İstanbul Risk İştahı Düzeyi 90
Grafik 3.11: Risk İştahı Endeksleri ve Risk Unsurları 91
Grafik 3.12: Riskten Kaçınma Endeksi Olasılık Dağılımları 93
Grafik 3.13: Borsa İstanbul Riskten Kaçınma Endeksi 94
Grafik 3.14: Varlıkların Geleceğine İlişkin Belirsizlik Düzeyi 95
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1.1: Risk Kavramlarının İlişkisi 19
Tablo 2.2: Risk İştahı Düzeyi Öncü Göstergeleri Korelasyon İlişkisi 67
Tablo 3.1: 30/05/2013 - 31/10/ 2019 Tarihleri arasında BIST’te işlem gören BIST30 opsiyonları 74
Tablo 3.2. Tahmin Edilen ARMA ve Kurulan GARCH(1,1) Modeli 81
Tablo 3.3: Olasılık Dağılımları ve Bulgular: Haziran 2013 Dönemi 84
Tablo 3.4: RND ve GEV Dağılımları Toplamı ve Standart Sapma Özet İstatistikleri 86
Tablo 3.5: GEV Çarpıklık ve Basıklık İstatistikleri 88
Tablo 3.6: Risk iştahı Endeksi Özet İstatistikleri 90
Tablo 3.7 (a): RND’den Türetilen Risk İştahı, Riskten Kaçınma ve Belirsizlik Düzeyi Korelasyon Analizi 96
Tablo 3.7 (b): GEV’den Türetilen Risk İştahı, Riskten Kaçınma ve Belirsizlik Algısı Korelasyon Analizi 97
Tablo 3.8: Tanımlayıcı İstatistikler 100
Tablo 3.9: ADF Durağanlık Testi Sonuçları 101
Tablo 3.10 : Borsa İstanbul Risk Primi ile Göstergeler arası Nedensellik Testi Sonuçları 102
Tablo 3.11 : BIST30 Vade Sonu Değer ile Göstergeler arası Nedensellik Testi Sonuçları 104
Tablo 3.12 : BIST30 Getiri ile Göstergeler arası Nedensellik Testi Sonuçları 106
