Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi

GAYRİMADDİ HAKLARIN VERGİLENDİRİLMESİ

Dr. Gülçin KARASU ÖZTEMEL

İçindekiler

- Hak Kavramı, Gayrimaddi Hakların Mahiyeti, Hukuk Düzeni İçindeki Yeri ve Gayrimaddi Hakların Tarihsel Gelişimi

- Gayrimaddi Hak Çeşitleri

- Gayrimaddi Hakların Vergi Düzenindeki Yeri

- Uluslararası İkili Anlaşmalar Çerçevesinde Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi

 
1.BÖLÜM
HAK KAVRAMI, GAYRİMADDİ HAKLARIN MAHİYETİ, HUKUK DÜZENİ İÇİNDEKİ YERİ VE GAYRİMADDİ HAKLARIN TARİHSEL GELİŞİMİ

1.1. Hak Kavramı    1
1.2. Hakkın Türleri    3
1.2.1. Kamu Hakları    3
1.2.2. Özel Haklar    3
1.2.2.1. Hakkın Etki Alanına Göre (İleri Sürülebileceği Çevre Açısından)    4
1.2.2.1.1. Mutlak Haklar    4
1.2.2.1.1.1. Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar    5
1.2.2.1.1.1.1. Maddi Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar    5
1.2.2.1.1.1.2. Maddi Olmayan Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar    7
1.2.2.1.1.2. Kişiler Üzerindeki Mutlak Haklar    7
1.2.2.1.2.Nisbi Haklar    8
1.2.2.2. Hakkın Konusuna Göre Yapılan Ayrım    8
1.2.2.2.1. Malvarlığı Hakları    8
1.2.2.2.2. Şahıs Varlığı Hakları    8
1.3. Gayrimaddi Hakların Mahiyetini Açıklayan Teoriler    9
1.3.1. Şahsiyet Hakları Teorisi    9
1.3.2. Fikri Mülkiyet Teorisi    10
1.3.3. Gayrimaddi Mallar Teorileri    11
1.3.3.1. Monist Teoriler    12
1.3.3.2. Dualist Teoriler    13
1.3.4. Eser Sahipliği Teorisi    14
1.4. Gayrimaddi Hakların Hukuk Düzeni İçindeki Yeri    16
1.4.1. Genel Olarak    16
1.4.2. Gayrimaddi Hakların Yakın Hukuk Dallarındaki Konumu    17
1.4.2.1. Anayasa Hukukundaki Konumu    17
1.4.2.2. Medeni Hukuktaki ve Borçlar Hukukundaki Konumu    17
1.4.2.3. Ticaret Hukuku ve Haksız Rekabet Hukukundaki Konumu    18
1.4.2.4. Rekabetin Korunması Hukukundaki Konumu    19
1.4.2.5. İş Hukukundaki Konumu    19
1.4.2.6. Mali Hukuktaki Konumu    20
1.4.2.7. Hukuk Muhakemeleri Kanunundaki Konumu    21
1.5. Gayrimaddi Hakların Tarihsel Gelişimi    23
1.5.1. Fikri Hakların Tarihsel Gelişimi    23
1.5.1.1. İlkçağ ve Ortaçağın Başları    23
1.5.1.2. Ortaçağın Sonları ve Yeniçağ    25
1.5.1.3. Ulusal Kanunlar Dönemi    28
1.5.1.3.1. İngiltere    29
1.5.1.3.2. Amerika Birleşik Devletleri    31
1.5.1.3.3. Fransa    34
1.5.1.3.4. Almanya    35
1.5.1.4. Uluslararası Alandaki Gelişmeler    36
1.5.1.4.1. Bern Sözleşmesi    37
1.5.1.4.2. Amerika Kıtasındaki Sözleşmeler    37
1.5.1.4.3. Dünya Telif Hakları Sözleşmesi    38
1.5.1.4.4. Diğer Sözleşmeler    39
1.5.1.5. Türk Hukukundaki Gelişmeler    39
1.5.1.5.1. Osmanlı Dönemi    39
1.5.1.5.2. Cumhuriyet Dönemi    41
1.5.2. Sınai Hakların Tarihsel Gelişimi    44
1.5.2.1. İlkçağ ve Ortaçağın Başları    45
1.5.2.2. Ortaçağın Sonu ve Yeniçağ    46
1.5.2.3. Ulusal Kanunlar Dönemi    46
1.5.2.3.1. İngiltere    47
1.5.2.3.2. Amerika Birleşik Devletleri    49
1.5.2.3.3. Fransa    50
1.5.2.3.4. Almanya    51
1.5.2.4. Uluslararası Alandaki Gelişmeler    53
1.5.2.4.1. Paris Sözleşmesi    53
1.5.2.4.2. Markaların Uluslararası Tesciline İlişkin Madrid Sözleşmesi ve Madrid Protokolü    54
1.5.2.4.3. Patent İşbirliği Sözleşmesi    54
1.5.2.4.4. Avrupa Patent Sözleşmesi    55
1.5.2.4.5. Endüstriyel Tasarımların Uluslararası Tesciline İlişkin Lahey Sözleşmesi    56
1.5.2.4.6.Diğer Sözleşmeler    56
1.5.2.5. Türk Hukukundaki Gelişmeler    57
1.5.2.5.1. Osmanlı Dönemi    57
1.5.2.5.2. Cumhuriyet Dönemi    58
1.6. Gayrimaddi Haklarla ile İlgili Uluslararası Sözleşmeler    60
1.6.1. Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü Kuruluş Sözleşmesi                            (WIPO-OMPI)    60
1.6.2. Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Sözleşmesi (TRIPS)    61
1.7. Elektronik Gelişmelerin Gayrimaddi Haklar Üzerinde Yarattığı Sorunlar    62

2. BÖLÜM
GAYRİMADDİ HAK ÇEŞİTLERİ

2.1. Gayrimaddi Haklar    67
2.2. Gayrimaddi Hakların Çeşitleri    67
2.2.1. Fikri Haklar    68
2.2.1.1. Eser Kavramı    69
2.2.1.2. Eser Sayılmanın Şartları    69
2.2.1.2.1. Sahibinin Hususiyetini Taşıması    69
2.2.1.2.2. Kanunda Belirtilen Eser Kategorilerinden Birine Dahil Olmak    71
2.2.1.3. Eser Çeşitleri    71
2.2.1.3.1. İlim ve Edebiyat Eserleri    72
2.2.1.3.1.1. Dil ve Yazı ile İfade Olunan Eserler, Bilgisayar Programları ve Bunların Hazırlık Tasarımları    72
2.2.1.3.1.2. Sözsüz Sahne Eserleri    72
2.2.1.3.1.3. Estetik Niteliği Bulunmayan Bilimsel ve Teknik Nitelikteki Resim, Fotoğraf, Plan, Maket vb.    73
2.2.1.3.2. Musiki Eserleri    73

2.2.1.3.3. Güzel Sanat Eserleri    74
2.2.1.3.4. Sinema Eserleri    75
2.2.1.3.5. İşlenmeler ve Derlemeler    78
2.2.1.3.5.1. İşlenmeler    78
2.2.1.3.5.2. Derlemeler    80
2.2.1.4. Eser Sahibinin Hakları    81
2.2.1.4.1. Manevi Haklar    81
2.2.1.4.2. Mali Haklar    82
2.2.1.5. Eser Sahibinin Hakları ile Bağlantılı Haklar    84
2.2.2. Sınai Haklar    85
2.2.2.1. Marka    85
2.2.2.1.1. Markanın Unsurları    86
2.2.2.1.1.1. İşarete Sahip Olma    86
2.2.2.1.1.2. Ayırt Edici Niteliğe Sahip Olma    89
2.2.2.1.2. Marka Çeşitleri    89
2.2.2.1.2.1. Ticaret Markası    89
2.2.2.1.2.2. Hizmet Markası    90
2.2.2.1.2.3. Ferdi (Bireysel) Marka    90
2.2.2.1.2.5. Garanti Markası    90
2.2.2.1.2.5. Ortak Marka    91
2.2.2.2. Patent    91
2.2.2.2.1. Buluş Kavramı    92
2.2.2.2.2. Patent Verilebilirlilik Şartları    93
2.2.2.2.2.1. Yenilik    93
2.2.2.2.2.2. Tekniğin Bilinen Durumunun Aşılması    94
2.2.2.2.2.3. Sanayiye Uygulanabilir Olması    94
2.2.2.3. Endüstriyel Tasarım    94
2.2.2.3.1. Tasarım Kavramı    94
2.2.2.3.2. Endüstriyel Tasarımın Unsurları    95
2.2.2.3.2.1. Ürünün Tümü veya Parçası    95
2.2.2.3.2.2. İnsan Duyularıyla Algılanabilir Olması    96
2.2.2.4. Faydalı Model    96
2.2.2.5. Coğrafi İşaretler    97
2.2.2.6. Gayrimaddi Hak Benzeri Haklar    99
2.2.2.6.1. Teknik Bilgi (Know-how)    99
2.2.2.6.2. Ticaret Unvanı ve İşletme Adı    100

2.2.2.6.3. Arama, İşletme ve İmtiyaz Hakları    101
2.3. Gayrimaddi Haklara İlişkin Koruma Süreleri    102

3. BÖLÜM
GAYRİMADDİ HAKLARIN VERGİ DÜZENİNDEKİ YERİ

3.1. Vergi Usul Kanunu Açısından Gayrimaddi Haklar    105
3.1.1. Gayrimaddi Hakların Değerlemesi    105
3.1.1.1. Değerleme Kavramı    105
3.1.1.2. Değerleme Ölçüsü    106
3.1.1.3. İktisadi İşletmelere Dahil Gayrimaddi Hakların  
Değerlemesi    107
3.1.1.4. Özel Servete Dahil Gayrimaddi Hakların Değerlemesi    109
3.1.2. Gayrimaddi Hakların Amortismanı    109
3.1.2.1. Genel Olarak    109
3.1.2.2. Amortisman Ayırma Şartları    112
3.2. Münferit Vergiler Açısından Gayrimaddi Haklar    113
3.2.1. Gelir Vergisi Kanunu Açısından Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi    113
3.2.1.1. Ticari Kazanç    114
3.2.1.1.1. Genel Olarak    114
3.2.1.1.2. Ticari Kazançlarda Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi    116
3.2.1.2. Ücretler    117
3.2.1.2.1. Ücretin Özellikleri    118
3.2.1.2.1.1. İşverene Tabi Olma    118
3.2.1.2.1.2. Belirli Bir İşyerine Bağlı Olma    119
3.2.1.2.1.3. Ödemenin Hizmet Karşılığı Yapılması    120
3.2.1.2.2. Ücretlerde Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi    121
3.2.1.3. Serbest Meslek Kazançları    125
3.2.1.3.1. Serbest Meslek Faaliyetlerinin Özellikleri    125
3.2.1.3.1.1. Faaliyetin Sermayeden Çok Şahsi Mesaiye, İlmi veya Mesleki Bilgi ve Uzmanlığa Dayanması    125
3.2.1.3.1.2. Faaliyetin Bir İşverene Tabi Olmaksızın Şahsi Sorumluluk Altında Kendi Nam ve Hesabına Yapılması    126
3.2.1.3.1.3. Faaliyetin Devamlılık Göstermesi    126

3.2.1.3.2. Serbest Meslek Kazancı Sayılan Faaliyetler    127
3.2.1.3.3. Serbest Meslek Kazançlarında Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi    128
3.2.1.3.3.1. GVK'nın18.maddesi Kapsamındaki İstisna Düzenlemesi    128
3.2.1.3.3.1.1. GVK'nın 18.maddesi Kapsamındaki İstisna Düzenlemesinin Uygulanma Şartları    129
3.2.1.3.3.1.2. GVK'nın 18.maddesi Kapsamındaki İstisna Düzenlemesinden Yararlanacak Olanlar    130
3.2.1.3.3.1.3. GVK'nın 18.maddesi Kapsamındaki İstisna Düzenlemesinden Yararlanacak Olan Eserler    131
3.2.1.3.3.1.4. GVK'nın 18.maddesi Kapsamında Uygulamada Yaşanan Sorunlar    133
3.2.1.3.3.1.5. GVK'nın 18.maddesi Kapsamında Tevkifat Uygulaması    144
3.2.1.3.3.2. Defter Tutma ve Belge Düzeni    145
3.2.1.4. Gayrimenkul Sermaye İradı    147
3.2.1.4.1. Gayrimenkul Sermaye İradı Sağlayan Mal ve Haklar    147
3.2.1.4.2. Gayrimenkul Sermaye İradlarında Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi    148
3.2.1.5. Diğer Kazanç ve İratlar    150
3.2.1.5.1. Gelire Giren Diğer Kazanç ve İratlar    150
3.2.1.5.1.1. Değer Artış Kazancı    150
3.2.1.5.1.2. Arızi Kazanç    151
3.2.1.5.2. Diğer Kazanç ve İratlarda Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi    152
3.2.1.6. Dar Mükellef Gerçek Kişiler    153
3.2.1.6.1. Genel Olarak    153
3.2.1.6.2. Dar Mükellef Gerçek Kişiler Açısından Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi    154
3.2.2. Kurumlar Vergisi Kanunu Açısından Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi    156
3.2.2.1. Genel Olarak    156
3.2.2.2. Tam Mükellef Kurumların Gayrimaddi Haklar Açısından Vergilendirilmesi    157

3.2.2.3. Dar Mükellef Kurumların Gayrimaddi Haklar Açısından Vergilendirilmesi 158

3.2.2.3.1. Genel Olarak. 158

3.2.2.3.2. Dar Mükellef Kurumların Türkiye’de Elde Ettikleri Ticari Kazançların Vergilendirilmesi 159

3.2.2.3.3. Dar Mükellef Kurumların Türkiye’de Elde Ettikleri Gayrimenkul Sermaye İratlarının Vergilendirilmesi 162

3.2.2.3.4. Dar Mükellef Kurumların Türkiye’de Elde Ettikleri Değer Artış Kazançlarının Vergilendirilmesi 166

3.2.3. Katma Değer Vergisi Kanunu Açısından Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi 168

3.2.3.1. Katma Değer Vergisinin Konusu. 168

3.2.3.1.1. Genel Olarak. 168

3.2.3.1.2. Katma Değer Vergisine Konu Teşkil Eden Gayrimaddi Haklar 169

3.2.3.1.2.1. Genel Olarak. 169

3.2.3.1.2.2. Serbest Meslek Faaliyetleri Kapsamında Değerlendirilen Gayrimaddi Haklarda Arızilik ve Devamlılık Ayrımı 171

3.2.3.2. Katma Değer Vergisinin Mükellefi ve Sorumlusu. 173

3.2.3.2.1. Katma Değer Vergisinin Mükellefi 173

3.2.3.2.2. Katma Değer Vergisinin Sorumlusu. 174

3.2.3.2.2.1. Gelir Vergisi Kanunu’nun 18.maddesi Kapsamına Giren İşlemlerde Sorumluluk Uygulaması 175

3.2.3.2.2.2. Kiralama İşlemlerinde Sorumluluk Uygulaması 179

3.2.3.2.2.3. Hizmet İthalatı Kapsamında Sorumluluk Uygulaması 182

4. BÖLÜM

ULUSLARARASI İKİLİ ANLAŞMALAR ÇERÇEVESİNDE GAYRİMADDİ HAKLARIN VERGİLENDİRİLMESİ

4.1. Uluslararası Çifte Vergilendirme Kavramı 187

4.2. Uluslararası Çifte Vergilendirmeyi Önleme Amaçlı Yapılan İkili Anlaşmalar 189

4.3. Uluslararası Çifte Vergilendirmeyi Önleme Amaçlı Yapılan İkili Anlaşma Modelleri 190

4.3.1. OECD Modeli 191

4.3.1.1. Genel Olarak    191
4.3.1.2. Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi Açısından OECD Modeli    192
4.3.2. Birleşmiş Milletler Modeli    194
4.3.2.1. Genel Olarak    194
4.3.2.2. Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi Açısından Birleşmiş Milletler Modeli    195
4.3.3. Türk Anlaşma Modeli    196
4.3.3.1. Genel Olarak    196
4.3.3.2. Gayrimaddi Hakların Vergilendirilmesi Açısından Türk Anlaşma Modeli    198
4.3.3.2.1. Gayrimaddi Hak Bedelinin İçeriği    198
4.3.3.2.2. Gayrimaddi Hak Bedellerinin Vergilendirilmesine İlişkin Anlaşma Hükümleri    216
4.3.3.2.2.1. Gayrimaddi Hak Bedellerinin 12.madde Kapsamında Vergilendirilmesi    216
4.3.3.2.2.1.1. Temel Vergilendirme Yetkisi Bulunan Ülkeye İlişkin İlke    216
4.3.3.2.2.1.2. İkincil ve Sınırlı Oranlı Vergilendirme Yetkisi Bulunan Ülkeye İlişkin İlke    217
4.3.3.2.2.1.3. Gayrimaddi Hak Bedelini Doğuran Hak/Mal ile İşyeri/Sabit Yer Arasındaki Bağlantıya İlişkin İlke    219
4.3.3.2.2.1.4. Gayrimaddi Hak Bedelinin Doğduğu Yere İlişkin İlke    220
4.3.3.2.2.1.5. Transfer Fiyatlandırmasına İlişkin İlke    220
4.3.3.2.2.2. Gayrimaddi Hak Bedellerinin 13.madde Kapsamında Vergilendirilmesi    221
4.3.3.2.2.3. Gayrimaddi Hak Bedellerinin 6.madde Kapsamında Vergilendirilmesi    223

SONUÇ    225
EKLER    235