Geçerli Fesih Nedeni Olarak İşçinin Yetersizliği
Fatih KÖŞELİ
İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR ................................................................................................vii
İÇİNDEKİLER ............................................................................................ix
KISALTMALAR ........................................................................................xv
GİRİŞ .............................................................................................................1
BIRİNCİ BÖLÜM
İŞ GÜVENCESİ SİSTEMİNDE GEÇERLİ NEDEN
§1. GEÇERLİ NEDEN KAVRAMI............................................................5
I. GENEL OLARAK..............................................................................5
II. İŞ GÜVENCESİNİN ŞARTLARI VE GEÇERLİ NEDEN
KAVRAMI.......................................................................................11
III. YABANCI HUKUK SİSTEMLERİNDE GEÇERLİ NEDEN
KAVRAMI.......................................................................................16
IV. GEÇERLİ NEDEN-HAKLI NEDEN AYRIMI................................19
A. AYRIMIN ÖNEMİ .....................................................................19
B. HAKLI NEDEN KAVRAMI......................................................20
C. GEÇERLİ NEDEN VE HAKLI NEDEN KAVRAMLARININ
KARŞILAŞTIRILMASI ............................................................22
§2. GEÇERLİ NEDENE DAYALI FESİHLERDE UYGULAMA
ALANI BULAN İLKELER .................................................................29
I. İLKELERE İHTİYAÇ DUYULMASININ NEDENİ ......................29
II. FESHİN SON ÇARE OLMASI İLKESİ (ULTİMA RATİO) ............31
A. İLKENİN GELİŞİMİ ..................................................................31
B. İLKENİN YABANCI HUKUK SİSTEMLERİNDE VE
HUKUKUMUZDAKİ GÖRÜNÜMÜ .......................................33
C. İLKE KAPSAMINDA ALINABİLECEK TEDBİRLER VE
GENEL DEĞERLENDİRME....................................................34
III. MENFAATLERİN TARTILIP DEĞERLENDİRİLMESİ İLKESİ.40
A. İŞ İLİŞKİSİNDE TARAFLARIN MENFATLERİ VE
MENFAAT ÇATIŞMASI ...........................................................40
B. İLKENİN YABANCI HUKUK SİSTEMLERİNDEKİ
GÖRÜNÜMÜ .............................................................................43
C. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ..............................................45
IV. OLUMSUZ ÖNGÖRÜ İLKESİ........................................................46
x
A. GENEL OLARAK ......................................................................46
B. İLKENİN UYGULAMASI.........................................................49
C. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ..............................................52
V. ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ ....................................................................53
A. İLKENİN TEMELLERİ..............................................................53
B. İLKENİN YABANCI HUKUK SİSTEMLERİNDE VE
HUKUKUMUZDAKİ GÖRÜNÜMÜ ........................................55
C. ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİNİN ALT İLKELERİ ............................57
1. Elverişlilik ..............................................................................58
2. Gereklilik................................................................................59
3. Orantılılık ...............................................................................60
D. İLKENİN İŞ HUKUKUNDAKİ UYGULAMASI VE
ÖĞRETİDEKİ ELEŞTİRİLER..................................................61
VI. EŞİT İŞLEM İLKESİ........................................................................67
A. HUKUKUMUZDAKİ DAYANAKLARI VE UYGULANMA
KOŞULLARI .............................................................................67
B. ÖĞRETİ VE YARGI UYGULAMASI.......................................68
C. DEĞERLENDİRME...................................................................70
İKİNCİ BÖLÜM
İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİNDEN KAYNAKLANAN
GEÇERLİ NEDENLER
§ 3. İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİ..................................................................71
I. YETERLİK, YETERLİLİK VE YETERSİZLİK
KAVRAMLARI..............................................................................71
II. FESİH NEDENİ OLARAK İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİ..................72
A. ÖĞRETİ VE YARGI UYGULAMASI.....................................72
B. YABANCI HUKUK SİSTEMLERİNDE YETERSİZLİK.......77
III. İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİNDEN KAYNAKLANAN FESHİN
İŞÇİNİN DAVRANIŞLARINDAN KAYNAKLANAN
FESİHLERDEN AYRIŞTIRILMASI ..............................................78
§4. İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİNDEN KAYNAKLANAN GEÇERLİ
NEDEN OLUŞTURABİLECEK HALLER .......................................82
I. YETERSİZLİK KAYNAKLI GEÇERLİ FESİH NEDENLERİNİN
TÜRLERİ .........................................................................................82
II. İŞÇİNİN FİZİKİ YETERSİZLİĞİ....................................................83
A. İŞÇİNİN HASTALIĞI................................................................84
1. Genel Olarak ..........................................................................84
xi
2. Yabancı Hukuk Sistemlerinde Fesih Nedeni Olarak
Hastalık...................................................................................87
B. SIK SIK HASTALANMA ..........................................................88
C. İŞİN İFASINI DEVAMLI OLARAK ETKİLEYEN
HASTALIK.................................................................................94
1. Genel olarak ...........................................................................94
2. AIDS Hastalığı Özelinde Bir Değerlendirme.........................95
D. İŞÇİNİN YAŞLILIĞI..................................................................97
1. Yaşlılığın Yetersizlik Olarak Nitelendirilebilirliği.................97
2. Yargı Uygulaması ve Öğretideki Görüşler...........................101
3. Yabancı Hukuk Sistemlerinde Yaşlılığın İş İlişkisine Etkisi105
4. Değerlendirme ve Sonuç ......................................................108
III. MESLEKİ YETERSİZLİK.............................................................110
A. MESLEKİ YETERSİZLİK KAVRAMI ...................................110
B. PERFORMANS KAVRAMI ....................................................113
1. İşçinin Sergilemekle Yükümlü Olduğu Performans Kavramı
ve İçeriği...............................................................................113
2. İşçinin Sergilemekle Yükümlü Olduğu Performansa Dair
Ölçütler.................................................................................115
a. Sübjektif Ölçütler.............................................................116
b. Objektif Ölçütler ..............................................................117
c. Karma Ölçütler ve Ölçüt Bazında Eleştiriler ...................118
d. Yabancı Hukuk Sistemlerinde Performans Değerlendirmesi
ve Performansa Dair Ölçütler...........................................123
e. Sonuç ve Değerlendirme ..................................................126
C. PERFORMANSIN ÖLÇÜLMESİ ............................................126
D. PERFORMANS DEĞERLENDİRME SİSTEMLERİ VE
TAŞIMASI GEREKEN ÖZELLİKLER ...................................128
1. Objektiflik ............................................................................130
2. İşin ve İşyerinin Niteliğine Uygunluk ..................................131
3. Gerçekçi ve Ulaşılabilir Kriter Belirlenmesi........................132
4. Kriterlerin İşçilerce Bilinmesi ve Öngörülebilir Olması ......133
5. Değerlendirme Süresinin Makul Olması..............................134
6. İşyeri Koşullarının Dikkate Alınması...................................135
7. Değerlendirme Kapsamına Alınacak İşçi Grubu..................136
E. PERFORMANS DÜŞÜKLÜĞÜNÜN İSPATI.........................138
F. KANUN GEREKÇESİNDE BELİRTİLEN DİĞER MESLEKİ
YETERSİZLİK HALLERİ .......................................................139
1. İşe Yatkın Olmamak.............................................................139
2. Öğrenme ve Kendini Geliştirmede Yetersizlik ....................140
3. Uyum Yetersizliği ................................................................141
xii
4. İşe Yoğunlaşmanın Azalması...............................................141
G. ÖĞRETİDE YER VERİLEN DİĞER MESLEKİ YETERSİZLİK
HALLERİ.................................................................................142
1. İşçinin Sahip Olması Gereken Yasal İzin ve Ehliyetin
Yokluğu................................................................................142
a. Genel Olarak ....................................................................142
b. Gerekli Yasak İzin ya da Ehliyetin Niteliği .....................142
c. İş Sözleşmesinin Başlangıcında Gerekli İzin ya da
Ehliyetin Yokluğu ............................................................144
d. İş Sözleşmesi Kurulduktan Sonra Yasal İzin ya da
Ehliyetin Kaybedilmesi....................................................146
e. Değerlendirme ve Sonuç ..................................................147
2. Dini İnanç ya da Vicdani Kararın veya Bu Nedenlerle İş
Görmemenin Yetersizlik Teşkil Etmesi ...............................148
a. Din ve Vicdan Hürriyeti Kavramları................................148
b. Koruma Kapsamındaki İnanç ve Hürriyetler ...................149
c. İnanç ve Vicdani Kararın İş Görme Borcuna
Yansımaları ve Yargı Uygulaması ...................................151
aa. Yabancı Hukuk Sistemlerinin Değerlendirilmesi ......151
bb. Konunun Türk Hukukundaki Görünümü ...................153
d. Sonuç ve Değerlendirme ..................................................158
3. Eğilimli İşletmelerde İşçinin İnanç ve Görüşlerinin
İşletmenin Çizgisiyle Çelişmesi ...........................................159
a. Eğilimli İşletme Kavramı.................................................159
b. Eğilimli İşletmelerin Çalışanlardan Beklentileri..............160
c. Manevi Amaç Taşıyıcısı Olan İşçi...................................161
d. İşçinin Uyum Yükümlülüğünün Kapsamı........................161
e. Sonuç ve Değerlendirme ..................................................163
4. Evlilik ve Boşanmanın Yetersizliğe Dayanan Geçerli Neden
Teşkil Etmesi........................................................................163
a. Genel Olarak ....................................................................163
b. 6284 sayılı Kanun Kapsamındaki Tedbir Kararlarının İş
Görme Borcuna Yansımaları............................................164
c. Sonuç ve Değerlendirme ..................................................166
5. İşçinin İşyeri Dışında Suç İşlemesi, Bu Kapsamda
Gözaltına Alınması ve Tutuklanmasının Geçerli Neden
Oluşturması ..........................................................................167
a. Haklı Fesih Nedeni Teşkil Eden Haller............................167
b. Geçerli Fesih Nedeni Teşkil Eden Haller ve Feshin
Niteliği..............................................................................167
xiii
6. İşçinin Borçluluk Durumu ya da Maaşı üzerinde Haciz
Uygulanmasının Yetersizlik Teşkil Etmesi..........................170
a. Genel Olarak ....................................................................170
b. Borçluluğa ya da Maaş Üzerindeki Hacze Dayalı Feshin
Niteliği..............................................................................171
c. Değerlendirme ve Sonuç ..................................................174
7. Covid-19 Aşısı Olmayı Reddeden İşçilerin Yeterlilik
Açısından Değerlendirilmesi................................................175
a. Genel Olarak ....................................................................175
b. Kişinin Yaşam Hakkı ve Aşının Tıbbi Müdahale
Niteliği..............................................................................176
c. Aşı Zorunlu mudur? .........................................................177
d. İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamında Yetki ve
Sorumluluğu.....................................................................180
e. Yabancı Hukuk Sistemlerinde Aşı Uygulaması...............186
f. Covid-19 Aşılarının Gelişim ve Uygulama Süreci...........189
g. Covid-19 Kapsamında Aşının Reddedilmesinin Fesih
Kapsamında Değerlendirilmesi........................................191
h. Feshin Geçerli Fesih Kapsamında Nitelendirilmesi.........194
ı. Aşı Harici Tedbirlere Uyulmamasının Fesih Kapsamında
Değerlendirilmesi.............................................................196
i. Covid-19 Kapsamındaki Tedbirlerin Kişisel Veri
Boyutu..............................................................................198
H. İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİ DEĞERLENDİRMESİNDE
HEDEF SÖZLEŞMELERİ.......................................................198
1. Genel Olarak ........................................................................198
2. İşverence Belirlenen Hedefler ile Hedef Sözleşmeleri
Karşılaştırması......................................................................200
3. Hedef Sözleşmelerinin Bağlayıcılığı ve Hedefe
Ulaşılamamasının Sonuçları.................................................201
4. Hedefe Ulaşılamaması Yetersizlik Teşkil Eder mi?.............202
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİNE DAYALI FESİHTE
ÖZEL DURUMLAR
§5. ŞÜPHE FESHİ....................................................................................205
I. GENEL OLARAK..........................................................................205
II. ŞÜPHE FESHİNİN ŞARTLARI ....................................................207
A. KUVVETLİ VE OBJEKTİF BİR ŞÜPHENİN VARLIĞI .......207
xiv
B. ŞÜPHENİN İŞÇİYE İSNAT EDİLEBİLMESİ ........................210
C. İŞVERENİN KONUYU AYDINLATMAK İÇİN MÜMKÜN
OLAN TÜM ÇABAYI GÖSTERMİŞ OLMASI......................211
III. ŞÜPHE FESHİNİN CEZA YARGILAMASI İLE İLİŞKİSİ..........212
IV. FESHE EGEMEN OLAN İLKELER ÖZELİNDE
DEĞERLENDİRME ......................................................................213
V. YABANCI HUKUK SİSTEMLERİNDE ŞÜPHE FESHİ .............214
VI. ŞÜPHE FESHİNİN NİTELİĞİ.......................................................215
§6. BASKI FESHİ.....................................................................................217
I. GENEL OLARAK..........................................................................217
II. BASKI FESHİNİN TÜRLERİ VE ŞARTLARI.............................218
III. BASKI FESHİNİN NİTELİĞİ........................................................219
SONUÇ ......................................................................................................221
KAYNAKÇA.............................................................................................24