Gemi İnşa Sözleşmesinin Kurulması Ve Tarafların Borçları
Dr. Sinan MİSİLİ
- | Gemi İnşa Sözleşmesinin Kurulması |
- | Gemi İnşa Sözleşmesinde Tarafların Borçları |
ÖNSÖZ
Bu çalışma Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Doktora Programı çerçevesinde Prof. Dr. Cevdet Yavuz danışmanlığında hazırlanmış ve 05.12.2014 tarihinde Prof. Dr. Cevdet Yavuz, Prof. Dr. Serap Helvacı, Prof. Dr. Merih Kemal Omağ, Prof. Dr. Gökhan Antalya ve Prof. Dr. Faruk Acar’dan oluşan jüri önünde savunularak oybirliği ile başarılı bulunmuştur. Çalışmamızın kitap haline getirilmesi sırasında tezde anlamsal değişikler yapılmamış, sadece şekli değişikler yapılması ile yetinilmiştir.
Ülkemizde gemi inşasında geçmişe oranla önemli bir artış göze çarpmaktadır. Türkiye otomobil ve otomobil yan sanayinde yakaladığı başarıyı gemi inşa ve yan sanayisinde de yakalayabilir. Gemi inşasının ülkemizde kazandığı önem karşısında, bunun hukuki yönüne ışık tutabilecek eserlere de ihtiyaç olduğu muhakkaktır. Bu çalışma bu ihtiyacı karşılamada bir nebze yardımcı olursa, çabamız ve emeğimiz karşılık bulacaktır. Çalışmamın uygulayıcılara, yüksek lisans - doktora öğrencilerine ve akademisyenlere yararlı olmasını diliyorum.
Çalışmam boyunca değerli yorum ve eleştirileri ile tezimi tamamlamama çok büyük yardımları dokunan sayın hocam, tez danışmanım Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a öncelikle teşekkür ve şükranlarımı sunuyorum. Yine çalışmam boyunca bana fikren ve manen desteklerini esirgemeyen sayın hocalarım Prof. Dr. Merih Kemal Omağ ve Prof. Dr. Serap Helvacı’ya teşekkürü bir borç bilirim. Çalışmam süresince bana rahat bir çalışma ortamı sunan sayın hocam Prof. Dr. Gürbüz Gökçen’e ve tezimle ilgili yapıcı eleştiriler de bulunarak tezimi sunuma hazır hale getirmemde ki verdiği desteklerden dolayı sayın hocam Prof. Dr. Gökhan Antalya’ya da teşekkürlerimi sunuyorum. Gerek doktora ve gerekse tez çalışmam boyunca manen ve fikren desteklerini unutamayacağım değerli hukukçu ve meslektaşım sayın Hakan Muran’a da şükran ve teşekkürlerimi sunuyorum.
Ayrıca çalışmam boyunca beni her zaman destekleyen babam Ali Rıza Misili, annem Yurdanur Misili, kardeşim Sinem Misili, kayınpederim NayifSaltekin, kayınvalidem Sevim Saltekin ve sevgili eşim Şule Misili ile kızım LinaMisili’ye çok teşekkür ederim.
Son olarak Vedat Kitapçılık sahibi sayın Vedat Carbaş ile çalışmamın basımı ve yayımlanmasında emeği geçen başta sayın Berrin Doğrul olmak üzere tüm Vedat Kitapçılık çalışanlarına teşekkür ediyorum.
ÖZET
Gemi inşa sözleşmesi, bir tarafında yeni bir gemi inşa ettirmek isteyen iş sahibi ile diğer tarafında gemi inşa işinde uzman olarak yüklenici tersanecinin olduğu, yüklenicinin yeni bir gemi inşa, imal, dizaynını ve teslimini, iş sahibinin bunun karşılığında sözleşme ücretini ödemeyi borçlandığı, karşılıklı borç doğuran, ivazlı, rızai bir eser sözleşmedir. Gemi inşa sözleşmesinin temel unsurunu yüklenicinin gemi meydana getirme borcu ve geminin teslimi oluşturmaktadır. Yüklenicinin sayılan temel borçları karşılığında iş sahibi de sözleşme ücretini ödemek borcu altındadır. Gemi inşa sözleşmesinin konusunu inşa edilecek ve tamamlandığında gemi olacak yapı ve inşa faaliyeti oluşturmaktadır.
ABSTRACT
Theshipbuildingcontract, in whichonepartywhowant a shipto be built; thebuyer, withtheotherpartywho is as an expert on shipbuilding; thecontractor, thatthecontractorundertakestobuild, manufacture, designanddeliverytheshipand in returnthebuyerobligeto pay thecontractfee, is a mutual, onerous, consensualcontract of work. Theessentialelements of shipbuildingcontractarethecontractor’sobligation of formingtheshipanditsdelivery. Inreturnthesaidobligations of thecontractor, thebuyer is undertheobligation of payingthecontractfee. Thesubject of theshipbuildingcontract is a structurewhichto be builtandwhencompletedto be a shipandbuildingactivity.
GİRİŞ
Çalışmamızın amacı gemi inşa sözleşmesinin kurulmasının ve sözleşme taraflarının borçlarının incelenmesidir. Çalışmamızda esas alınan ticari gemilerin inşası olup, gemi inşası terimini kullandığımızda kastettiğimiz ticari gemilerin inşasıdır.
Dünya ticaretinin büyük çoğunluğunun gemiler aracılığı ve sayesinde gerçekleştirildiği bilinmektedir. Ham maddeler, cevherler, yarı mamul ve mamul ürünlerin dünyanın bir ucundan öbür ucuna taşınmasının yükünü büyük oranda gemiler üstlenmektedir.Gemiler kompleks eşyalar olup, inşasında birçok yan sanayi ile birlikte ülke ekonomilerine büyük katkı yapmaktadır. Devletler tarafından gemi sanayinin gelişmesi teşvik edilmekte ve özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, işsizliğe çare olabilecek bir sanayi kolu olarak öne çıkmaktadır.
Türk ekonomisine katkısı büyük olan gemi inşa işinin niteliği gereği hukuki uyuşmazlıklara yol açması mümkündür. Özellikle ayıp ve geç teslim nedeni ile uyuşmazlıkların ortaya çıkması, geminin değeri de hesaba katıldığında kuvvetle muhtemeldir. Ayrıca geminin finansmanı,ipotek ve hasar ile ilgili konular da pek önemlidir. Diğer yandan yüklenicinin özen borcu, işe zamanında başlama ve devam etme gibi önemli yan borçları da hukuki uyuşmazlıklar çıkarabilmektedir.Hukuki uyuşmazlıkların ortaya çıkabilme ihtimalinin yüksekliğine rağmen, gemi inşa sözleşmesine dair yayınlanmış Yargıtay kararlarının sayısı pek azdır. Oysa İngiliz mahkeme kararları bu sözleşme alanında oldukça zengindir.Bu nedenle de çalışmamızda önemli İngiliz mahkeme kararlarına da yer verilmiştir.
Çalışmamız her nekadar Türk Hukuku eksenli olsa da, gemi inşa sözleşmesinin sıklıkla yabancı unsurlu olması bizi karşılaştırmalı hukukta ve özellikle İngiliz Hukuku’nda da gemi inşa sözleşmesini incelemeye sevk etmiştir. Bu nedenle ulaşabildiğimiz önemli İngiliz Hukuku’na göre yazılmış dokümanlar da çalışmamıza konu edilmiştir. Gemi inşa sözleşmesi hukukunda İngiliz Hukuku ve İngiliz Yüksek Mahkeme kararlarının önemli olduğunu belirtmeliyiz. Çalışmamızın konusu olan gemi inşa sözleşmeleri uygulamada standart formlara dayanıyor olduğundan, çalışmamız boyunca dünyada en sıklıkla uygulanan formlar Türk Hukuku ile karşılaştırma ve örnekseme yapabilmek amacıyla incelenmiş, bununla birlikte esas önem Japon SAJ formuna verilmiştir.
Geminin inşasının teknik yönü tamamen mühendislik bilimine ait olup konumuz dışındadır.Diğer yandan gemi tamir,bakım,söküm ve geri dönüşümü ile başka bir gemiye dönüştürülmesi işleri de konumuz kapsamına dahil değildir. Çalışmamızın odak noktası gemilerin inşasıdır.Çalışmamızda gemi inşa sözleşmenin kurulması ve sözleşmeden doğan tarafların borçları incelenmiştir.Bu nedenle de çalışmamız iki ana bölüm olarak gemi inşa sözleşmesinin kurulması ve gemi inşa sözleşmesinde tarafların borçlarının incelenmesi şeklinde olmuştur.
Çalışmamızın birinci bölümünde öncelikle gemi inşa sözleşmesinin tanımı yapılarak, sözleşmenin tarafları, ekleri ve sözleşme dışı üçüncü kişileri tanıtılmıştır. Sonra sırayla gemi inşa sanayi, gemi ve inşa halindeki gemi ile hukuki nitelikleri incelenmiştir. Hemen akabinde gemi inşa sözleşmesinin hukuki niteliği, sözleşmeye uygulanacak hukuk ve sözleşmenin kurulma halleri incelenmiştir. İkinci bölüm tarafların borçları olarak ikiye ayrılmıştır. Öncelikle yüklenicinin sözleşmeden doğan borçları, sonra iş sahibinin sözleşmeden doğan borçları incelenmiştir. Tarafların borçları incelenirken tipik borçlar özel hukuku kitaplarındaki başlıklara göre inceleme yanında, gemi inşa sözleşmesine özel, örneğin deniz denemesi borcu gibi konularda incelenmiştir.Bunların yanında önemi nedeni ile gemi inşa finasmanı da incelenmiştir. Çalışmamızda gemi inşa sözleşmesinin sona erme hali altında ayrı bir başlık açılmamasına rağmen bu konu ikinci bölümde yeri geldikçe incelenmiştir.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ V
ÖZET / ABSTRACT VII
KISALTMALAR. XIX
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
GEMİ İNŞA SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI
I. GEMİ İNŞA SÖZLEŞMESİNİN TANIMI, TARAFLARI,
EKLERİ VE TARAFLARI DIŞINDA ÜÇÜNCÜ KİŞİLER 3
A. TANIMI. 3
B. TARAFLARI 4
1.Yüklenici 4
2.İş Sahibi. 4
C.EKLERİ. 5
D.GEMİ İNŞA SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARI DIŞINDA
ÜÇÜNCÜ KİŞİLER. 6
II. GEMİ İNŞA SÖZLEŞMESİNİN KONUSU 6
A. GEMİ İNŞASI. 6
1. Giriş6
2.Gemi İnşa Sanayi Tarihçesi ve Ekonomisi 7
3. Gemi Söküm, Tamir ve Dönüşüm Sanayileri 13
B. GEMİ 15
C.İNŞA HALİNDEKİ GEMİ 26
D.GEMİNİN VE İNŞA HALİNDEKİ GEMİNİN HUKUKİ
NİTELİĞİ 28
III.GEMİ İNŞA SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ 33
A. TÜRK HUKUKU’NA GÖRE GEMİ İNŞA SÖZLEŞMESİNİN
HUKUKİ NİTELİĞİ KONUSUNDA GÖRÜŞLER. 33
B. ÇEŞİTLİ SÖZLEŞME TİPLERİNE GÖRE İNCELEME. 35
1. SuiGenerisve Karma Sözleşmeler Bakımından
İnceleme. 35
2.Hizmet Sözleşmesi ve Vekalet Sözleşmesi Bakımından
İnceleme. 37
3.Beğenme Koşuluyla Satış Sözleşmesi Bakımından
İnceleme. 38
4.Eser Sözleşmesi ve Satış Sözleşmesi Bakımından
İnceleme 39
5.1980 tarihli Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler
Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması Bakımından
İnceleme. 43
6.Görüşümüz. 45
C.İNGİLİZ HUKUKU’NA VE DİĞER HUKUK SİSTEMLERİNE
GÖRE GEMİ İNŞA SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ. 45
1. İngiliz Hukukuna Göre. 45
2. Diğer Hukuk Sistemlerine Göre 52
IV.GEMİ İNŞA SÖZLEŞMESİNE UYGULANACAK
HUKUK VE TAHKİM KLOZU İÇEREN GEMİ
İNŞA SÖZLEŞMELERİ . 54
A. SÖZLEŞMEYE UYGULANACAK HUKUK. 54
B.TAHKİM KLOZU İÇEREN GEMİ İNŞA SÖZLEŞMELERİ. 59
V. GEMİ İNŞA SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI. 61
A. GENEL OLARAK KURULMASI. 61
B. DEĞİŞİK SÖZLEŞME KURULMA HALLERİ-SÖZLEŞME
GÖRÜŞME ANLAŞMALARI . 65
C. GEMİ İNŞA SÖZLEŞMELERİNİN İŞ YAŞAMINDA
KURULMASI 67
1.İlk Aşama. 67
2.Niyet Mektubu. 69
3.Köprü Anlaşmalar 71
D.SÖZLEŞME GÖRÜŞMELERİNDEN DOĞAN CULPA IN
CONTRAHENDO SORUMLULUK 72
VI. GEMİ İNŞA SÖZLEŞMELERİNDE STANDART
FORMLAR 76
A. STANDART FORMLARIN GENEL İŞLEM KOŞULU
ÖZELLİĞİ BAKIMINDAN İNCELENMESİ 80
B. STANDART FORMLARDA YÜRÜRLÜK TARİHİ KLOZU-
GECİKTİRİCİ VE BOZUCU ŞARTLAR KARŞISINDA GEMİ
İNŞA SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI 84
1.Şart ve Türleri. 84
2.Standart Formlarda Yürürlük Tarihi Klozları 88
İKİNCİ BÖLÜM
GEMİ İNŞA SÖZLEŞMESİNDE
TARAFLARIN BORÇLARI
I. YÜKLENİCİNİN BORÇLARI. 91
A. GEMİ MEYDANA GETİRME BORCU. 92
B. İŞİ SADAKAT VE ÖZENLE YAPMA BORCU. 93
1.Sadakat Borcu 93
2.Özen Borcu 99
C.İŞİ KENDİSİ YAPMA VEYA KENDİ YÖNETİMİ ALTINDA
YAPTIRMA BORCU VE İŞİN ALT YÜKLENİCİYE VERİLMESİ
İLE SÖZLEŞMENİN İKAMESİ 116
1.İşin Yüklenici Tarafından Veya Onun Yönetimi Altında
Yapılması. 116
2.İşin Alt Yükleniciye Verilmesi. 119
3.Sözleşmenin İkamesi 128
D.ARAÇ,GEREÇ VE MALZEMEYE İLİŞKİN BORÇLAR 134
1.Araç ve Gereçlerin Sağlanması. 134
2.Malzemelerin Sağlanması. 135
E. İŞE ZAMANINDA BAŞLAMA VE DEVAM ETME
BORCU. 144
F. İŞ DEĞİŞİKLİĞİ VE EK İŞ TALEBİNE KATLANMA
BORCU. 155
1.Modifikasyonlar. 155
2.İş Sahibince Talep Edilen Ek İş ve İş Değişikliği 156
3.Klas Kuruluşu ve Düzenleyici Kamu Otoriteleri
Kurallarında Gereken Değişiklikler 159
4.Yüklenici Tarafından Talep Edilen İş Değişiklikleri ve
Ek İşler ile Malzeme İkamesi 161
5.Ek İş ve İş Değişikliği Sonucu Sözleşme Ücreti ve Teslim
Tarihinde Meydana Gelebilecek Değişikler ve Uyuşmazlıkların
Çözümü Yolları 163
G.TESLİMDEN ÖNCE İŞ SAHİBİNİN İNŞA İŞİNİ İNCELEME
VE DENETLEME HAKKINA KATLANMA BORCU 166
1.İş Plan ve Çizimlerinin Onaylanması Suretiyle. 167
2. İnşa Aşamasında İnceleme ve Denetim(İş Sahibi Temsilcileri
Aracılığıyla) 172
a.Muayene-İnceleme. 174
b.İncelemede Fark Edilen Uyumsuzluk. 176
c.Temsilciler ve Yetkileri. 179
(1) Standart Formlarda 179
(2) Karşılaştırmalı olarak FIDIC’de Durum 183
(3) Karşılaştırmalı Olarak Gemi İnşa Yönetmeliği’nde
Durum 184
d.Tersanede Temsilcilerin Uğradığı Kazalardan Dolayı
Yüklenicinin Sorumluluğu 186
3.Yüklenicinin Deniz Denemesi Borcu. 190
a.Deniz Denemesi. 190
b.Standart Form Klozları ve Deniz Denemesinin
Uygulanması. 193
(1) Genel Uygulama. 193
(2) Hava Koşulları ve Deneme Masrafları 197
(3) Deniz Denemesinde Olası Kazalar 198
(4) Deniz Denemesi Sonucu Geminin Kabul veya
Reddinin Hukuki Anlamları 199
H.AYIPTAN SORUMLULUK BORCU. 204
1.Ayıp Kavramı, Eksik İşve Ayıptan Sorumluluğun
Başlaması. 205
2.Kabul ve Teslim Kavramları-Sonuçları. 211
3.Ayıp Çeşitleri ve Sonuçları. 217
a.Maddi-Hukuki Ayıplar. 217
b.Tam Önemli-Az Önemli Ayıp. 219
c.Dizayn Ayıpları 225
4.Standart Formlarda Yer Alan Muhtemel Ayıp Halleri-
Taahhüt Edilen Gemi Özellikleri 231
a.Hız 233
b.Yakıt Tüketimi 236
c.Tonaj . 237
d.Diğer Taahhütler. 238
5.Türk Hukuku ve Standart Formlara Göre İş Sahibinin
Yüklenicinin Ayıptan Sorumluluğu Borcundan Doğan
Hakları. 238
a.Likit Tazminat Hakkı 238
b.Bedel İndirimi Hakkı 245
c.Ceza Koşulu(Cezai Şart). 250
d.Sözleşmeden Dönme Hakkı 255
6.Yedek Hukuk Kuralları Olarak Ayıptan Sorumluluğa
İlişkin Kurallar. 260
7.İngiliz Hukuku’nda Satıcının(Yüklenicinin) Ayıptan
Sorumluluğu Borcu 263
a.İngiliz Hukuku Sözleşme Hüküm Çeşitleri ve
Yorumlanması 263
(1) Esaslı Unsur 263
(2) Tali Unsur. 264
(3) İsimsiz Hükümler(Arada Kalan). 264
(4) Hükümlerin Yorumlanması 266
(5) İngiliz Hukuku’nda Kanunda Yer AlanYedek
Hukuk Kuralları 266
I. ONARIM BORCU. 272
1.Teslim Sonrası Ortaya Çıkan Ayıpların Onarımının
GarantiEdilmesi 272
a.Genel Anlamda. 272
b.Standart Formlarda Ücretsiz Onarım Düzenlemeleri. 277
c.Garanti Süresinden Sonra Ortaya Çıkan Ayıp Durumu. 280
d.Garanti Mühendisi 282
2.Onarım Yeri ve Onarım Masrafları. 282
3.Onarım Garantisi Klozundaki Sınırlama Kayıtları. 286
İ. GEMİYİ TESLİM BORCU. 292
1.Teslim Borcu ve İfa Şekli. 292
2.Teslim Yeri. 296
3.Teslim Zamanı 297
a.Genel Anlamı. 297
b.Esaslı Unsur Sayılmaması ve Sözleşmede
Yer Almaması. 299
c.Erken Teslim 301
d.Hedef Tarih 302
4.Teslim Belgeleri 303
a.Teslim ve Kabul Belgesi. 303
b.Diğer belgeler. 305
5.Yüklenicinin Teslim Borcunda Temerrüdü. 306
a. Geminin Tesliminin Muaccel Olması 306
b.Gemiyi Teslim Borcunun İfasının Mümkün Olması. 307
(1) İfanın Mümkün Olması 307
(2) İfa İmkansızlığı Halleri. 309
(a) Aşırı ifa güçlüğü hali 309
(b) Maddi imkansızlık 311
(c) Hukuki imkansızlık 312
(d) Borçlar Kanunu’nda eser sözleşmesine dair
özel olarak düzenlenen imkansızlık halleri. 312
c. İfanın Gerçekleşmemiş Olması. 317
d. Temerrüde Engel Sebeplerden Birinin Bulunmaması 317
(1) Türk Hukuku’nda Temerrüde Engel Sebepler. 317
(a) Defiler 317
(b) Alacaklı temerrüdü. 319
(2) Standart Formlara Göre Temerrüde Engel
Olan Sebepler. 320
(a) Mücbir sebep/forcemajeure(fors majör)
hallerinin bulunması. 320
(b) Diğer sebepler 330
(3) Temerrüde Engel Olan Sebeplerin Varlığı Halinde
Bunların Sonucu-Süre Uzatımı. 331
e.Yükleniciye İhtar Yapılmış Olmalıdır. 333
6.Yüklenicinin Teslim Borcunda Temerrüdünün
Sonuçları. 334
a. Türk Hukuku Bakımından 334
b.Standart Formlar Bakımından. 339
J. GEMİNİN MÜLKİYETİNİN DEVRİ BORCU 342
1.İnşa Halindeki Geminin Maliki. 342
a.İnşa Edilen Geminin İlk Maliki. 342
b.Görüşlerin Değerlendirilmesi 344
2.Mülkiyetin Devri 348
a.Genel Olarak 348
b.Türk Hukuku’nda. 352
3.Gemi Mülkiyetinin Kapsamı-Bütünleyici Parçalar
ve Eklenti. 355
4.Mülkiyetin Kapsamını Belirlemenin Gemi İnşa
Sözleşmelerindeki Önemi. 359
5. İnşa Halindeki Geminin Hasara Uğraması 361
a.Türk Hukuku’na Göre Hasar 361
b.Karşılaştırmalı Hukuk ve Standart Formlara
Göre Hasar. 367
K.YÜKLENİCİNİN DİĞER BORÇLARI. 371
II. İŞ SAHİBİNİN BORÇLARI 372
A. SÖZLEŞME ÜCRETİNİ ÖDEME BORCU. 372
1.Sözleşme Ücreti 372
2.Sözleşme Ücreti Çeşitleri 374
a.Götürü Ücret(Götürü Bedel) ve Çeşitleri. 374
(1) Genel Anlamı ve Gemi İnşa Sözleşmelerinde
Durum 374
(2) Türk Hukuku Bakımından Götürü Ücretin
Sabit Olmasının İstisnası. 384
(a) Öngörülemeyen haller ve öngörülmüş olup da
gözönüne alınmayan Haller 385
(b) Son derece güçleştirme-aşırı güçlük hali. 388
(c) Tarafların kusurunun bulunmaması 391
(d) Taraflar md.480/2 aksine sözleşme yapmamış
olmalıdır. 391
(3) Karşılaştırmalı Hukukta Götürü Ücretin Sabit
Olmasının İstisnası 392
(4) TBK md.480/2’nin Uygulanmasının Sonuçları. 397
(5) İngiliz Hukuku’nda ‘frustration’ Prensibi. 400
b.Yaklaşık Ücret(Yaklaşık Bedel). 401
c. Sözleşme Ücretinin Belirsiz-Önceden Belirlenmemiş
Olduğu Sözleşmeler 403
d.Yaklaşık Ücretin Çok Aşılması ve Sonuçları 406
(1) TBK md.482/1 Uygulanma Şartları. 407
(2) Sonuçları 411
3.Gemi İnşa Finansmanı 412
a.Gemi Finansmanı 412
b.Tersane Kredisi İle Gemi İnşa Finansmanı 414
c.İş Sahibi Tarafından Gemi İnşasının Finansmanı . 415
d.Değerlendirme 416
e.Finansmanda Kullanılan Çeşitli Garantiler. 422
(1) İş Sahibi Lehine Garantiler. 422
(a) Geri ödeme garantisi (refundguarantee). 422
(b) Performans garantisi. 425
(2) Yüklenici Lehine Garantiler 426
(3) Destek Mektupları 427
-
%3770,00 TL746,90 TL
-