Göç – İltica ve Sığınma Hukuku

Prof. Dr. Işıl ÖZKAN

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Takdîm 7
Önsöz 11
2. Baskıya Önsöz 13
3. Baskıya Önsöz 15
4. Baskıya Önsöz 17
Kısaltmalar 35
Giriş 39
1. Bölüm
TARİHÇE, KAYNAKLAR VE TANIMLAR
§1. GÖÇÜN TARİHÇESİ 43
I. İNSANCIL HUKUK YAKLAŞIMLARI 43
A. İnsancıl Hukuk ve İnsan Hakları Kavramları 43
B. Haklı Savaşın Davranış Kuralları 44
C. Sığınma Hakkının Kökeni 46
1. Genel Olarak 46
2. Dini Yaklaşımlar 47
3. Egemenlik Alanı Olarak Ülkedeki Yabancıların Kontrolü 48
D. Teorik Görüşler 48
1. Grotius – Sığınma ve Uluslararası Ceza Hukuku 48
2. Grotius ile Mücadele: Pufendorf, Wolff, Vattel 50
a. Pufendorf 50
b. Wolff 51
c. Vattel 52
II. SİYASİ SUÇLAR İSTİSNASI 54
A. İngiliz Geleneği 54
B. Kara Avrupasının Tutumu 55
C. Bir Aksiyon Adamı Olarak Nansen 57
III. SUÇLULARIN İADESİNDEN SINIRDIŞI ETMEYE; SIĞINMACILAR İÇİN GÖÇ POLİTİKASININ FARKINA VARMAK 58
IV. SIĞINMAYI GELİŞTİREN POLİTİK DEĞERLER 59
§2. GÖÇ VE SIĞINMA HUKUKUNUN ULUSLARARASI KAYNAKLARI 62
I. GENEL OLARAK 62
II. ULUSLARARASI KAYNAKLAR 63
A. Uluslararası Adalet Divanı Statüsü 63
B. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 65
C. Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme ve 1967 Protokolü 66
D. İşkencenin ve Diğer Zalimane Onur Kırıcı İnsanlık Dışı Muamele ve Cezanın Önlenmesi Sözleşmesi 66
E. Avrupa İnsan Haklarını Koruma ve Temel Özgürlükler Sözleşmesi ve Ek Protokoller 67
F. Diğer İnsan Hakları Sözleşmeleri 68
G. Yapılageliş Kuralları (Customary Rules) 69
1. Genel Olarak 69
a. Maddi Unsur (Material Element) 69
b. Manevi Unsur (Opinion Juris) 70
2. İnsan Hakları Konusundaki Evrensel Kurallar 71
H. Genel Hukuk İlkeleri (General Principles of Law) (Principes Généraux de Droit) 72
1. Ahde Vefa (Pacta Sund Servanda) İlkesi 73
2. Buyruk Kural (Jus Cogens) 74
§ 3. TANIMLAR 78
I. TERİM SORUNU 78
II. HUKUKİ AÇIDAN MÜLTECİ TANIMI 81
A. Genel Olarak 81
B. Andlaşmaların Yorumu 83
C. Cenevre Sözleşmesindeki Tanım 87
1. Mülteci Statüsü Kazanılmasının Şartları 88
a. Ülke Dışında Bulunma Koşulu–Yabancı Olmak 89
b. Vatansızların Durumu 89
c. Birden Çok Vatandaşlığa Sahip Kişilerin Durumu 92
d. Haklı Nedenlerle Zulüm Korkusu 94
aa. Zulüm Nedenleri 96
aaa. Irka Dayalı Zulüm 97
bbb. Dine Dayalı Zulüm 101
ccc. Belli Sosyal Gruba Aidiyet 106
ddd. Siyasi Görüş Nedeniyle Zulüm 110
bb. Haklı Zulüm Korkusu’nun “Well–Founded Fear of Persecution” Yeniden Yorumlanması 113
cc. Uluslararası Korumaya İhtiyacı Olmayan Kişiler 115
dd. Uluslararası Korumaya Layık Olmayan Kişiler 116
aaa. Barışa Karşı Suç, Savaş Suçu ve İnsanlığa Karşı Suç 116
bbb. Siyasi Olmayan Ağır Suçlar (1 (F)/b) 118
ccc. Birleşmiş Milletlerin Amaç ve İlkelerine Aykırı Eylemler (1 F(c)) 119
2. Mülteci Statüsünün Sona Ermesi 120
a. Statüyü Sona Erdiren İradi Nedenler 121
b. Statüyü Sona Erdiren Diğer Nedenler 122
D. Diğer Sözleşmelerdeki Tanımlar 123
1. Milletler Cemiyeti Döneminde Mülteci Tanımı 124
2. BM Döneminde Mülteci Tanımları 124
3. Uluslararası İnsan Hakları Hukuku 128
III. SIĞINMACILAR 130
IV. YERİNDEN EDİLMİŞ KİŞİLER 133
V. GÖÇMENLER 134
VI. GÖÇMEN İŞÇİ VE HUKUK DIŞI GÖÇMEN İŞÇİLER 136
2. Bölüm
ULUSLARARASI, BÖLGESEL VE ULUSAL KORUMA
§1. MÜLTECİLERİN ULUSLARARASI HUKUKTA KORUNMASI (The Protection of Refugees in International Law) 141
I. ULUSLARARASI HUKUKTA KORUMA YOLLARI 141
A. Genel Olarak 141
B. Andlaşmalar ve İç Hukukta Uyum Sorunları (Treaties and Municipal Law) 142
C. Sivil Toplum Kuruluşlarının Rolü 144
II. KORUMA KONULARI VE ÇÖZÜMLER 146
A. Ülkeye Giriş ve Kalışın Engellenmemesi 146
1. Kabul (Access) 146
2. Cezalandırılmama İlkesi (Non–Penalization) 149
3. Durdurma (Interception) 151
4. Ülkeye Ulaşımı Engelleme Politikaları 152
5. Ön–Giriş İzni ve Taşıyıcı Cezaları (Carrier Sanctions) 153
6. İdari Gözetim (Administrative Detention) Yasağı 154
a. Genel Olarak 154
b. Cenevre Sözleşmesindeki Hükümler 155
c. İstisnalar 157
d. Tutuklamanın Alternatifleri 158
e. Usuli Garantiler 159
f. Özel Durumdaki Kişiler 159
aa. 18 Yaşın Altındakilerin Tutuklanması 159
bb. Kırılgan (Vulnerable) Kişilerin Tutuklanması 160
cc. Kadınların Tutuklanması 161
dd. İnsan Ticareti Mağdurlarının Tutuklanması 161
ee. Engelli Sığınma Arayanlar 161
ff. Yaşlı Sığınma Arayanlar 161
gg. Lezbiyen, Gay, Çift Cinsiyetli (Bisexual), Cinsiyet Değiştiren (Transgender) Sığınma Arayanlar 161
g. İdari Gözetim Koşulları 162
h. İdari Gözetim ve Kitle Akını 163
B. Sınırdışı (Expulsion) veya İade Etme (Return “refoulement”) ve Geri Verme (Extradition) Yasağı 164
1. Sınırdışı Etme (Expulsion) Yasağı 164
2. Geri Göndermeme (Non–refoulement) İlkesi 166
a. Genel Olarak 166
b. Geri Göndermeme İlkesine İlişkin Uluslararası Örf ve Âdet Hukuku Kaynakları 168
c. Geri–Göndermeme İlkesinin Sonuçları 169
d. Kitle Akını (mass influx) ve Geri–Göndermeme (non–refoulement) Prensibi 170
e. Devlet Uygulamalarından Örnekler 171
3. İade Etme (Extradition) Yasağı 172
a. Kural 172
b. İstisnalar 174
§2. BÖLGESEL KORUMA 176
I. AFRİKA’DA KORUMA 176
A. Afrika Birliği Örgütü Sözleşmesi 176
B. Mültecilere Karşı Muameleye İlişkin İlkeler 176
II. CARTAGENA MÜLTECİLER BİLDİRİSİ (1984) 177
III. ARAP BİRLİĞİ SÖZLEŞMESİ 178
IV. AVRUPA KONSEYİ’NDE KORUMA 180
A. AİHS Bakımından 180
B. Ek Protokollerde 181
1. İnsan Haklarını Korumaya Dair Avrupa Sözleşmesine Ek 4 No.lu Protokol 181
2. AİHS’ye Ek 7 No.lu Protokol 181
C. Avrupa İkamet Sözleşmesi 182
D. Suçluların İadesi Avrupa Sözleşmesi ve Ek Protokoller 182
E. Avrupa Sosyal Şartı 183
V. AİHM’NİN KARARLARI 184
A. AİHS’nin 3. Maddesine Aykırılıkla İlgili Davalar 184
1. K.R.S. v. Birleşik Krallık Davası 184
2. Boutagni v. Fransa Davası 184
3. Hursi Jamaa v. İtalya Kararı 185
4. I. M. v. Fransa Kararı 186
5. Rahimi c. Yunanistan Davası 187
6. M.S.S. v. Belçika ve Yunanistan Kararı 189
7. A.G.R.v. Hollanda Kararı 190
8. Aboya Boa Jean v. Malta Kararı 190
9. Abdi Mahamud v. Malta Kararı 191
10. İllios ve Ahmet v Macaristan Kararı 191
B. AİHS 5. Maddeyle İlgili Kararlar 192
1. Saadi c v. Birleşik Krallık Kararı 192
2. Mubilanzila Mayeka and Kaniki Mitunga v. Belçika Kararı 194
3. Moghaddas v. Türkiye Kararı 196
4. Asalya v. Türkiye Kararı 197
5. Yarashonen v. Türkiye Kararı 197
6. A.D ve Diğerleri v. Türkiye 198
7. A. H and S. K v. Kıbrıs Kararı 199
8. AKKAD v. Türkiye Kararı 200
C. AİHS 2, 8 ve 13. Maddeyle İlgili Kararlar 201
1. T.I. c. Birleşik Krallık Kararı 201
2. Gül v. İsviçre Kararı 203
3. Abdulaziz, Cabales and Balkandali v. Birleşik Krallık Kararı 203
4. Kaplan vd. v. Norveç Kararı 203
5. F. G. v. İsveç Kararı 205
6. Kuric vd. v. Slovenya Kararı 206
7. M. P. E. V. vd. v. İsviçre Kararı 206
8. Gasper v Rusya Kararı 207
D. Ek Protokollerle İlgili Kararlar 207
1. Muhammad ve Muhammad v. Romanya Kararı 207
2. Asady vd. v. Slovakya Kararı 208
E. Değerlendirme 208
1. Devletin İşkence ve Kötü Muameleyi Soruşturma Yükümlülüğü 208
2. Etkili Başvuru Hakkının Maddi ve Usuli Haklarla Olan İlişkisi 210
a. 13. Maddenin Sözleşmenin 2. ve 4. Maddeleri ile İlişkisi 210
b. 13. Maddenin 8. Madde ile İlişkisi 211
c. Usuli Haklarla İlişkisi 212
d. Sözleşmenin 2. ve 3. Maddesi Arasındaki İlişki 212
e. Sınırdışı Etme ve 5. Madde 213
f. Adil Yargılanma Hakkı 214
g. Diğer İlgili Maddeler 214
VI. AB’DE SIĞINMACILARIN KORUNMASI 215
A. Schengen Kazanımları 215
1. Amsterdam Andlaşmasından Önce 215
2. Amsterdam Andlaşmasından Sonra 216
B. Viyana Eylem Planı 217
C. Tampere Zirvesi ve Ortak Bir Sığınma Sisteminin Ortaya Çıkışı 217
D. Avrupa Mülteci Fonu’nun Kurulması 218
E. Lahey Programı 219
F. AB’de Ayrımcılık Yasağı 219
1. Genel Olarak Eşitlik Prensibi 219
2. AB’de Eşitlik ve Ayrımcılık Yapmama İlkesi 220
3. Avrupa Vatandaşlığı 222
G. Özgürlük, Güvenlik ve Adalet Alanı 225
1. Ülkeye Giriş, İkamet ve Aile Birleşmesi Hakkı 225
2. Sınır Kontrolü 226
3. Üçüncü Ülke Vatandaşları İçin Özgürlük, Güvenlik ve Adalet Alanı 227
a. Göçün Kontrolü 228
b. İnsan Hakları Boyutu 230
c. Avrupa Dayanışması 232
d. Dönüş Direktifi 233
e. Uzun Süreli İkamet Direktifi 234
f. AB 2016/801 Sayılı ve 11 Mayıs 2016 Tarihli (Recast) Direktifi 236
g. AB 2021/1883 Sayılı ve 20 Ekim 2021 tarihli Mavi Kart Direktifi 237
H. Avrupa Birliği’nin Göç ve Sığınma Politikası 237
1. Avrupa Birliğinin İşleyişine Dair Andlaşmada (Birincil Normlar) Yer Alan Hükümler 237
a. AB Temel Haklar Şartı ve AB’nin AİHS’ye Katılımı 238
b. Geri Kabul (Readmission) Andlaşmaları 239
c. Stockholm Programı 240
2. İkincil Mevzuat 242
a. Sorumlu Devletin Belirlenmesine İlişkin Konsey Tüzüğü 242
b. Vasıf Yönergesi 246
c. Kabul Koşulları Yönergesi 249
d. Geçici Koruma Yönergesi 251
e. Usul Yönergesi 252
f. Sığınma, Göç ve Entegrasyon Fonu Tüzüğü (AMIF) 255
g. EU 603/2013 sayılı ve 26.06.2013 tarihli Eurodac Tüzüğü 255
VII. BMMYK’NİN AB İKİNCİL MEVZUATINA BAKIŞI 256
A. Geçici Koruma Yönergesine İlişkin Eleştiriler 256
B. Ülkeye Kabulün Asgari Standartları Belirleyen Yönerge Hakkında Görüş 257
C. 2003/86 Sayılı Aile Birleşmesi Yönergesi ile İlgili Görüş 258
D. Vasıf Yönergesine İlişkin Eleştiriler 258
E. BMMYK’nin 2725/2000 Sayılı Eurodac’ın Kullanılması ile İlgili Tüzüğe ve Bu Tüzüğün Uygulanması Kurallarını Belirleyen 407/2002 Sayılı Tüzüğe İlişkin Görüşleri 259
F. 343/2003 Sayılı Konsey Tüzüğü ve Uygulanmasına Yönelik Ayrıntılı Kuralların Belirlendiği 1560/2003 Sayılı Komisyon Tüzüğü Hakkındaki Görüşü 260
G. Avrupa Mülteci Fonu Hakkındaki Görüş 260
VIII. ABAD KARARLARINDA SIĞINMA HAKKI 262
A. AB Vatandaşlığı ve Serbest Dolaşım Hakkı 262
1. Rottman Kararı 262
2. Micheletti Kararı 262
3. Zambrano Kararı 262
4. Melki/Abdeli Kararı 263
B. Sığınma Hakkı (The Right to Seek Asylum) 263
1. Dublin Tüzükleri İlgili ABAD Kararları 263
a. Migrationsverket v. Petrosians Davası 263
b. C–130/08 Komisyon v. Yunanistan Davası 264
c. C–411/10 ve 493/10 Sayılı Birleşik Dava 265
d. C–620/10 Kastratis Davası 266
e. C–4/11, Federal Alman Cumhuriyeti v. Kaveh Puid Davası 267
f. C–245/11, K. v. Avusturya Davası 268
g. C–528/11, Zuheyr Freyeh Halaf v. BulgaristanDavası 268
h. C–648/11, MA,BT,DA v. İngiltere İçişleri Bakanlığı Davası 269
ı. C–155/15, George Karim v. Migrationsverket Kararı 270
i. C. 63/15 Mehrdad Ghezelbash Kararı 270
j. C–695/15 PPU Mirza v. Macaristan Kararı 271
k. C–670/16 Tsegezab Mengisteab v. Alman Federal Devleti Kararı 272
l. C–56/17 Bahtiar Fatti v. Bulgaristan Kararı 272
m. C–823/21 Komisyon v. Macaristan Kararı 272
2. Geçici Koruma Direktifi İlgili Karar 272
3. Kabul Şartları Direktifleri ile İlgili Kararlar 273
a. C–102/06 Sayılı ve 26 Ekim 2006 Tarihli Karar 273
b. C–72/06 Sayılı ve 19 Nisan 2007 Tarihli Karar 273
c. C–179/11 Sayılı ve 18 Nisan 2011 Tarihli Başvuru 273
d. C–601/15 Sayılı Karar 274
e. C–186/21 PPU, S.A v. Slovenya Cumhuriyeti Kararı 274
f. C–601/15 PPU v. Hollanda Devleti Kararı 275
4. 2003/86/AT Sayılı Aile Birleşmesi Direktifi ile İlgili Kararlar 275
a. European Parliament v. Council of the European Union davası 275
b. C–57/07 Sayılı ve 6 Aralık 2007 Tarihli Karar 276
c. C–578/08 Sayılı ve 4 Mart 2010 Tarihli Karar 277
d. C–155/11PPU Sayılı 10 Haziran 2011 Tarihli Bibi Mohammad Imran v. Hollanda Dışişleri Bakanlığı Davası 278
e. C. 601/15 PPU sayılı ve 15 Şubat 2016 tarihli karar 278
f. C–380/17 Kanal B v. Hollanda Devleti Kararı 279
g. C–381/18, C–381/18, G.S. an V.G. v. Hollanda Devleti Kararı 279
5. Vasıf Direktifleri ile İlgili Kararlar 280
a. C–191/08 Sayılı ve 7 Mayıs 2008 Tarihli Dava 280
b. C–220/08 Sayılı ve 22 Mayıs 2008’de Açılan Dava 280
c. C–269/08 Sayılı ve 20 Haziran 2008 Tarihli Komisyon’un Malta Cumhuriyeti Aleyhine Açtığı Dava 280
d. C–293/08 Sayılı ve 5 Şubat 2009 Tarihli Karar 280
e. C–256/08 Sayılı ve 30 Nisan 2009 Tarihli Karar 281
f. C–322/08 Sayılı ve 14 Mayıs 2009 Tarihli Karar 281
g. C–272/08 Sayılı ve 9 Temmuz 2009 Tarihli Karar 282
h. Birleşik Dava C–175/08, C–176/08, C–178/08, C–179/08, 2 Mart 2010 282
ı. Birleşik Dava C–57/09 ve C–101/09, 9 Kasım 2010 283
i. C–71/11, C–99/11 Sayılı ve 05.09.2012 Tarihli Karar 286
j. C–277/11 Sayılı ve 6 Haziran 2011’de Açılan Dava 287
k. C–364/11 Sayılı ve 11 Temmuz 2011’de Açılan Dava 287
l. C–465/07 Sayılı Elgafaji Davası 287
m. c.443/14 ve c. 444/14 Sayılı Birleşik Dava 288
n. C–579/20 F, A, G, H, I v. Hollanda Devleti Davası 289
o. C–507/19 Almanya Federal Cumhuriyeti v. X.T. Davası 289
6. Usul Direktifleri ile İlgili Kararlar 289
a. C–133/06 Sayılı ve 6 Mayıs 2008 Tarihli Karar 289
b. C–105/10 Sayılı ve 25 Şubat 2010 Tarihli Finlandiya Mahkemesi Başvurusu 290
c. C–431/10 Sayılı ve 7 Nisan 2011 Tarihli Karar 291
d. C–175/11 Sayılı ve 13 Nisan 2011 Sayılı Başvuru 292
e. C–69/10 PPU Sayılı ve 28 Temmuz 2011 Tarihli Karar 292
f. C–808/18 Komisyon v. Macaristan Kararı 294
g. C– 294/17 İbrahim Bashan v. Federal Almanya Devleti Davası 294
h. C–517/17 Milkias Addias v. Alman Federal Devleti Kararı 294
ı. C–504/21 Başvuran 1 ve diğerleri v. Almanya Federal Devleti Davası 294
i. C–36/20 PPU, Ministerio Fiscal v. V.L. Kararı 295
j. C–556/17 Alekszij Torubanov v. Macaristan Kararı 296
7. Yeni Gelişmeler 296
§3. ULUSAL UYGULAMALAR 297
I. DEVLETLERİN UYGULAMALARINDAN ÖRNEKLER 297
A. Avustralya 297
B. Belçika 297
C. Fransa 298
D. Almanya 300
E. İtalya 301
F. Lüksemburg 302
G. Hollanda 303
H. İspanya 303
I. İsveç 304
İ. Birleşik Kırallık 305
J. İrlanda 306
K. ABD 307
3. Bölüm
MÜLTECİLERİN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ
§1. ULUSLARARASI HUKUK VE ULUSAL HUKUKTA KORUMA 309
I. ULUSLARARASI KORUMA 309
A. BMMYK (UNHCR) 309
B. Uluslararası Hukuk Açısından BMMYK ile BM Genel Kurulunun İlişkileri 310
C. AİHM’nin Koruma Kıstasları 311
II. ULUSAL KORUMA 314
III. BMMYK KARARLARININ VE ULUSÜSTÜ YARGI KARARLARININ ULUSAL HUKUKA ETKİSİ 315
A. Kararların Bağlayıcılığı 315
B. Geçici Önlemler Konusunda Uluslararası Yargı–Ulusal Yargı İlişkileri 316
C. Uluslararası veya Uluslarüstü Mahkeme Kararlarının Âkit Devletlerde Uygulanması 319
D. Ulusötesi Uygulamalar 321
§ 2. MÜLTECİLERİN ULUSLARARASI HUKUKTAN DOĞAN HAKLARI 325
I. MÜLTECİLER SÖZLEŞMESİNDE KABUL EDİLEN GENEL ESASLAR 325
A. Devlet Yetkisine Tâbi Olmak 325
B. Statüye Göre Değişen Haklar 326
1. Fiziki Bulunmaya (Physical Presence) Tâbi Haklar 329
2. Hukuka Uygun Bulunmaya (Lawful Presence) Tâbi Haklar 330
3. Hukuka Uygun Kalmaya (Lawful Stay) Tâbi Haklar 332
4. Sürekli Oturmaya (Durable Residence) Tâbi Haklar 332
II. GENEL MUAMELE STANDARTLARI (The General Standards of Treatment) 333
A. Yabancılarla Aynı Muameleye Tâbi Tutulmak (Same Treatment with Aliens) 334
B. Aşılması Güç İstemlerden Muafiyet (Exemption From Insurmountable ments) 335
C. En Çok Gözetilen Ulus Kaydı (Most Favored Nation Clause) 336
D. Milli Muamele İlkesi (National Treatment) 337
III. MUTLAK (ABSOLUTE) VE ŞARTA BAĞLI (CONTINGENT) HAKLAR 338
IV. TAMAMLAYICI KORUMA ŞEKİLLERİ: De Facto Mülteciler 339
A. Genel Olarak 339
B. Tamamlayıcı Koruma ve Çocuk Hakları 340
V. MADDİ HAKLAR (Substantive Rights) 342
A. Ülkeye Girme ve Kalma Hakkı 342
1. Ülkeye Girişin Önlenmesi, İade ve Geri Gönderme Yasağı 342
2. İkamet ve Serbest Dolaşım Hakkı (Right of Entry and Establishment) 345
3. İstisnai ve Geçici Önlemler 347
B. Fiziki Güvenlik Hakkı (Pyhsical Security) 348
1. Yaşam Hakkı (Right to Life) 348
2. İşkence, Kötü, İnsanlıkdışı ve Onur Kırıcı Muameleye Tâbi Olmamak Hakkı (Right to Protection Against Torture, Inhuman, Cruel and Degrading Treatment) 349
3. Kişi Güvenliği Hakkı (Security of Person) 350
C. Yaşam İhtiyaçlarının (Necessities of Life) Karşılanması Hakkı 351
1. Yoksunluktan Muafiyet (Freedom from Deprivation) 351
2. Yiyecek (Tayın) Hakkı (Rationing) 352
3. Barınma Hakkı (Access to Shelter) 354
4. Sağlık Hizmetlerine Ulaşma (Access to Health Care) ve Sosyal Yardım 354
D. Mülkiyet Hakları (Property Rights) 356
1. Mallara Sahip Olmak Hakkı veya Zilyetlik Hakkı 356
2. Vergi Eşitliği 358
3. Fikri Mülkiyet Hakkı 359
E. Aile Birleşmesi Hakkı (Family Unity) 359
F. Düşünce, İnanç ve Din Hürriyeti (Freedom of Thought, Belief and Religion) 363
G. Eğitim Hakkı (Education) 364
H. Kimlik Belgesi ve Statü (Identity Card and Status) 365
I. İdari Yardım Hakkı 366
İ. Mahkemelere Başvuru Hakkı (Right of Appeal to Court) 368
J. Çalışma Hakkı (Freedom of Work) 369
1. Ücretli Çalışma 369
2. Serbest Meslekler (Self–Employment) 370
K. Sosyal Güvenlik Hakkı (The Right of Social Security) 371
L. Düşünceyi Açıklama ve Dernek Kurma Özgürlüğü (Freedom of Expression of Thought and Right of Association) 373
M. Uluslararası Seyahat Hakkı (Freedom of Travel) 374
4. Bölüm
UYGULANAN USULLER VE ÇÖZÜM YOLLARI
§1. STATÜ KAZANILMASINDAN ÖNCEKİ DURUM 377
I. CENEVRE SÖZLEŞMESİNDE USULE İLİŞKİN TEMEL İLKELER 377
A. Genel Standartlar 377
B. İdari Usuller (25. md.) 378
1. Kimlik Belgeleri (27. md.) (Identity Documents) 378
2. Seyahat Belgeleri (28. md.) (Travel Documents) 379
3. Hukuka Aykırı Olarak Ülkeye Girenlerin Durumu (31. md.) 379
4. Sınırdışı Etme (Expulsion) (32. md.) 381
C. İltica–Sığınma Usulüne Kabul (Access to Procedures for Determining Refugee Status) 381
1. Kişisel (Bireysel) Belirleme Usulü 382
2. Tamamlayıcı Koruma (Complementary Protection) 383
3. Geçici Koruma (Temporary Protection) 384
D. Başvurunun İncelenmesi 385
II. MÜLTECİ STATÜSÜNÜN BELİRLENMESİ USULÜ VE KANUN YOLLARI 387
A. Statü Belirleme Usulü 387
B. Kanun Yollarına Başvuru veya İtiraz Hakkı (AppealReview) 388
III. MÜLTECİ VE SIĞINMACILARIN GÖZETİM ALTINDA TUTULMASI 390
IV. SORUMLULUĞUN PAYLAŞILMASI 391
A. İlk Sığınma Ülkesi (First Country of Asylum) 391
B. “Güvenli 3. Ülke” Kavramı (The “Safe Third Country” Concept) 392
C. Başvuru İçin Sınırlı–Süre Zorunluluğu 393
§2. STATÜ KAZANILMASI VEYA BAŞVURUNUN REDDİ 393
I. CENEVRE SÖZLEŞMESİ VE 1967 PROTOKOLÜNE GÖRE 393
II. MİLLİ HUKUKLARA GÖRE 394
III. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNA GÖRE 395
A. Birincil Hukuka Göre 396
B. İkincil Hukuka Göre 396
1. Sınır Kontrolleri 396
2. İltica Usulü 397
§3. KİTLE AKINLARI, YERİNDEN EDİLMİŞ KİŞİLER VE İNSAN TİCARETİ MAĞDURLARINA UYGULANACAK USULLER 397
I. GENEL OLARAK 397
II. KİTLE AKINLARI (Large–scale Influx) 399
A. Prensipler 399
B. Alınacak Önlemler 400
1. Materyal (Malzeme) Yardımı 400
2. Mali Yardım 401
3. Uzun Süreli Kalma 402
4. İnsancıl Yerleştirme (Evacuation) ve Transfer 403
5. Yeniden Yerleştirme (Resettlement) 403
C. Usul Mekanizmaları 404
III. YERİNDEN EDİLMİŞ KİŞİLER 404
A. Genel Olarak 404
B. Yerinden Edilmiş Kişileri Koruma Prensipleri 406
1. Yer Değiştirmeden Korunmaya İlişkin Prensipler 406
2. Yer Değiştirme ile İlgili Prensipler 407
3. Yerlerine Dönme, Yeniden Yerleşme ve Yeniden Entegrasyon 408
C. BMMYK’nin Rolü 408
D. İç Hukukta Koruma ve Dış Denetim 409
IV. İNSAN TİCARETİ MAĞDURLARI (Victims of Trafficking in Persons) 412
A. Tanım 412
B. Usule İlişkin Konular 414
§4. MÜLTECİ SÖZLEŞMESİNDEKİ ÇÖZÜM YOLLARI 414
I. GENEL OLARAK 414
II. ÜLKESİNE GERİ GÖNDERME (Repatriation) 415
III. YENİDEN İKAMET (Reestablishment) 418
IV. YENİDEN YERLEŞTİRME (Resettlement) 419
A. BMMYK’nin Rolü 420
B. Kent Mültecileri (Urban Refugees) 421
V. VATANDAŞLIĞA ALINMA (Naturalization) 423
5. Bölüm
KARŞILAŞTIRMALI HUKUK VE TÜRK HUKUKUNDA DURUM
§1. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA UYGULAMA 425
I. HOLLANDA 425
II. FRANSA 426
III. BELÇİKA 429
IV. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ 430
A. Sığınma Hakkı ve Usulü 431
B. Göçmen Olarak Kabul 432
V. NORVEÇ KRALLIĞI 433
A. Mevzuat 433
B. Yetkili Merciler 434
VI. BİRLEŞİK KRALLIK, İSKOÇYA VE KUZEY İRLANDA 436
A. Mevzuat 436
B. Yargılama Usulü 437
VII. İTALYA 438
VIII. YUNANİSTAN 440
IX. KANADA 441
A. Amaç ve Uygulama 441
B. Yetkili Merciler 442
C. Ülkeye Giriş ve İkamet 442
D. Sınırdışı Etme ve Tutuklama 443
E. Temyiz Hakkı 443
F. Mültecilerin Korunması 444
X. ALMANYA 445
§2. TÜRK HUKUKUNDA MÜLTECİ VE SIĞINMACILARA İLİŞKİN HÜKÜMLER 449
I. YÜRÜRLÜKTEKİ MEVZUAT 449
A. Anayasa 449
B. Diğer Kanunlardaki Hükümler 452
1. İskân Kanunu 452
2. Muharip Yabancı Ordu Mensuplarından Türkiye’ye İltica Edenler Hakkında Kanun 453
3. Askerlik Kanunu 453
4. Ahıska Türklerinin Türkiye’ye Kabulü ve İskanına Dair Kanun 454
5. Bilgi Edinme Hakkı Kanunu 454
II. ULUSAL EYLEM PLÂNI VE YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA MEVZUATI 454
A. Ulusal Eylem Plânı 454
B. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Çerçevesinde Koruma 459
1. Amaç ve Kapsam 459
2. Türkiye’ye Giriş, Vize ve İkamet 460
3. Sınırdışı Etme 461
4. Uluslararası Koruma Çeşitleri 462
5. Genel Usuller 462
a. Başvuru 462
b. İdari Gözetim Altında Tutma 463
C. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik 463
D. Geçici Koruma Yönetmeliği 466
E. Uluslararası İşgücü Kanunu 467
F. Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik 469
G. Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair Yönetmelik 470
III. KONUYA İLİŞKİN DANIŞTAY KARARLARI 470
A. Sınırdışı Edilmeye İlişkin Kararlar 470
1. Ruslan Kurkaev v. İçişleri Bakanlığı Kararı 470
2. Alimujiang Abuderuheman v. İçişleri Bakanlığı Yürütmeyi Durdurma Kararı 472
3. Golafghan Mirafghan v. İçişleri Bakanlığı Kararı 474
4. Ali Osmanov v. İçişleri Bakanlığı Davası 474
B. Sığınma Talebinin Reddine İlişkin Kararlar 475
1. Mohammad Sharif Mohammadi ve Pervin Barai Navara v. İçişleri Bakanlığı Kararı 475
2. Alfred Shkurti (Aldo Bare) v. İçişleri Bakanlığı Davası 476
C. Geçici Olarak İkamet İzni ve Uydu Kent’te Serbest Dolaşım ile İlgili Kararlar 476
1. Parviz Norouzi v. İçişleri Bakanlığı Kararı 476
2. İçişleri Bakanlığı ve Mariam Pourkar (Kendisine Asaleten, Sara Afoar’a Velayeten), Chiya Afsar, Tara Afsar, Serdar Afsar Davası 477
3. İçişleri Bakanlığı v. Ali Abdullahi Davası 478
D. Malvarlığının Dondurulması ile İlgili Kararlar 478
1. Yasin A. A. Kadi v. Başbakanlık/Dışişleri Bakanlığı/Maliye Bakanlığı Davası 478
2. Yasin A. A. Kadi v. Başbakanlık, Dışişleri Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı Kararı 481
IV. KARARLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 482
6. Bölüm
GÖÇ HUKUKU
§1. GÖÇ VE İLTİCA 485
I. GÖÇ VE İLTİCA ARASINDAKİ İLİŞKİ 485
II. GİRİŞ YERLEŞME VE ÇALIŞMA HAKKI 486
A. Türk Vatandaşlarının Avrupa Ülkelerine Giriş Hakkı 486
1. Genel Olarak 486
2. Avrupa Konseyi Üyesi Devletler Arasında Kişilerin Seyahatine İlişkin Avrupa Sözleşmesi 487
B. Ortaklık Hukuku Çerçevesinde Türk Vatandaşlarının AB Ülkelerine Giriş ve İkamet Hakkı 487
C. Yabancıların Türkiye’ye Giriş Hakkı 489
D. Türkiye’de Yabancıların İkamet Hakkı 490
E. Yabancıların Türkiye’de Çalışma Hakkı 492
1. Genel Olarak 492
2. Yabancıların Türkiye’de Çalışma Şartları 492
3. Çalışma İzni Türleri 493
III. GÖÇMEN İŞÇİLERİN KORUNMASI 494
A. Uluslararası Belgelerde 494
B. Avrupa Birliği’nde 496
1. Birincil Normlarda 496
2. İkincil Normlarda 497
a. Sınır Kontrolü 497
b. Vize 499
IV. YASADIŞI GÖÇMEN İŞÇİLER 500
A. AB Hukukunda 500
1. Yasadışı Göç Yönergesi 500
2. ABAD Kararları 502
a.C–209/08 Komisyon v. Lüksemburg Davası 502
b. C–266/08 Sayılı Karar 502
c. C–58/21 Sayılı Dava 502
d. C–66/21 Sayılı Dava 503
B. Türk Hukukunda 503
1. Ulusal Eylem Plânı 503
2. İç Hukuktaki Hükümler 504
a. Genel Olarak 504
b. Sınır Dışı Etme 505
c. Kabul Barınma ve Geri Gönderme Merkezleri 506
d. Çalışma Hakkı 507
e. İdari Gözetim Altında Bulundurma (Muhafaza Altına Alma) 507
f. YUKK’nın Yürürlüğe Girmesinden Sonra AİHM’in Türkiye Kararları 511
aa. G.B. ve Diğerleri v. Türkiye Kararı 512
bb. Amerkhanov v. Türkiye Kararı 512
cc. R.M. v. Türkiye Kararı 513
C. Uluslararası Sözleşme ve Protokol 513
D. AB–Türkiye Geri Kabul Anlaşması 514
1. Hazırlanışı 514
2. Kapsamı 514
§ 2. İNSAN TİCARETİ SUÇU VE GÖÇMEN KAÇAKÇILIĞI 516
I. GENEL OLARAK 516
II. 27.10.2006 TARİHLİ VE 2006/81 SAYILI İNSAN TİCARETİ İLE MÜCADELE KONULU BAKANLIK GENELGESİ 519
III. İNSAN TİCARETİ MAĞDURLARININ GÜVENLİ VE GÖNÜLLÜ DÖNÜŞ İŞLEMLERİ 520
IV. İNSAN TİCARETİYLE MÜCADELE VE MAĞDURLARIN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK 523
V. DENİZDE GERİ–GÖNDERİLMEME İLKESİ 524
Sonuç 527
EKLER
YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU 532
YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU GENEL GEREKÇE 532
YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU MADDE GEREKÇELERİ 532
ULUSLARARASI KORUMA BAŞVURU SAHİBİ VE ULUSLARARASI KORUMA STATÜSÜ SAHİBİ KİŞİLERİN ÇALIŞMASINA DAİR YÖNETMELİK 532
GEÇİCİ KORUMA YÖNETMELİĞİ 532
ULUSLARARASI İŞGÜCÜ KANUNU 533
GEÇİCİ KORUMA SAĞLANAN YABANCILARIN ÇALIŞMA İZİNLERİNE DAİR YÖNETMELİK 533
İNSAN TİCARETİYLE MÜCADELE VE MAĞDURLARIN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK 533
Kaynakça 535
Kavramlar Dizini 551