Hukuk Teorisi Cilt: I

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 7
Kısaltmalar 29
§ 1. TEMEL SORUNLARIN TESPİTİ
I. GİRİŞ 33
II. HUKUK TEORİSİ VE DİĞER HUKUK DİSİPLİNLERİ İLE OLAN İLİŞKİSİ 38
A. Genel Olarak 38
B. Temel Hukuk Disiplinlerinin Birbirine Yansıması 40
C. Hukukun Temel Disiplinlerine Pozitif (Biçimci) ve Pozitif Olmayan (Maddi/Özcü) Bilimsel Yaklaşımlar 42
D. Hukuk felsefesi 44
1. Konusu 44
2. Hukuk Teorisinden Ayrılması 47
E. Hukuk sosyolojisi 50
1. Genel Bakış 50
2. Konusu 51
3. Hukuk Teorisinden Ayrılması 52
F. Hukuk Teorisi 53
1. Hukuk Teorisinin Gelişimi 53
2. Analitik hukuk teorisi 55
3. Yeni Yaklaşımlar 60
a. Riziko teorisi 60
b. Hukukun Analizi Teorisi 60
c. Kültür teorisi 60
d. Sistem teorisi 61
4. Türk Hukukundaki Hukuk Teorisinin Gelişimi ve Terim 62
5. Hukuk Teorisinin Kavramı ve Fonksiyonu 62
6. Hukuk Teorisine Pozitif (Biçimci) ve Pozitif Olmayan (Özlü/İşlevsel) Yaklaşımlar 64
7. Konusu 66
8. Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi ve Hukukun Uygulanması (Hukuk metodolojisi) İle İlgisi 67
a. Genel Olarak 67
b. Gerekçelendirme (Argümantasyon) Teorisi 68
III. TEMEL SORULAR 70
A. Hukuk Bilimi Ne Anlama Gelir? 70
B. Teori Nedir? 71
1. Kavram 71
2. Bilimsel Teori 72
a. Genel Olarak 72
aa. Bilgi 72
aaa. Nesnellik 73
bbb. Kanıtlanabilirlik 73
ccc. Doğrunabilirlik 73
bb. Konu–Gözlem– Genel İlke– Teori 76
b. Teorilerin Fonksiyonu 77
c. Teorinin Temel Yapısı 77
aa. Teori Çelişkili Olmamalı/Tutarlı Olmalı 78
bb. Teori Bilgi Vermeli 78
cc. Teori Bilimsel Olarak Denenmiş Olmalı ve Çürütülebilir veya Yanlışlanabilir Olmalı 78
aaa. Teori Denenebilir Olmalı 78
bbb. Teori Çürütülebilir veya Yanlışlanabilir Olmalı 78
aaaa. Genel Olarak 78
3. Habermas’ın Eleştirisel teorisi 80
a. Frankfurt Okulu 80
aa. Genel Olarak 80
bb. Bilimsel Teori ile Eleştirisel teori Ayrımı 82
aaa. Genel Olarak 82
b. Habermas’ın Eleştirisel teorisi: İletişimsel eylem teorisi 83
aa. Genel Olarak 83
bb. Yaşama Alanı ve Sistem 84
cc. Toplumsal Yaşama Alanı İçinde Ahlaki–Hukuki Değer Alanı 84
dd. Bilimsel – Teknik Alanı ile Ahlaki – Hukuki Alanının Karşılaştırılması 85
aaa. Doğa Normları ve Sosyal normlar 85
bbb. Habermas’ın İletişimsel Eylem Sistemi ve Amaç–Rasyonel Eylem Sistemleri Karşılaştırması 86
ee. İletişimsel eylem teorisi 87
aaa. Genel Olarak 87
bbb. Sosyal Eylem Teorisi 89
ccc. Ahlaklılık Söylem Kuramı 90
ff. Kanun Teorisi 91
aaa. Hukuk Normlarının Ahlaki Normlarla İlişkisi ve Farkları 91
bbb. Kanunların Normatifliği ve Meşruiyeti 93
aaaa. Genel Olarak 93
bbbb. Kanunların Meşruluğu 94
gg. Hukuk Kuralının Özellikleri 94
hh. İletişimsel söz eylem 95
aaa. Genel Olarak 95
bbb. İletişim Söz Eylem Tipleri 95
ccc. Geçerlilik Talebi 97
ddd. Geçerlilik Talepleri ile Hak Talepleri Arasındaki İlişki 97
aaaa. Genel Olarak 97
bbbb. Hak Geçerlilik Talebinin Nitelikleri 98
ıı. Hakimin Uyuşmazlığı Çözmesi: Yargılama Süreci 98
4. Hukuk Biliminin Bilimselliği 99
a. Hukuk Bilimi, Hukuk Dogmatiği ve Hukuk Doktrini 99
aa. Genel Olarak 99
bb. Kavram 100
cc. Dogmatik Kuralların Normun Geçerliğine Katkısı 101
b. Genel Olarak Hukuk Bilimin Bilimselliği 102
c. Doğa Kanunlarından Farklılığı 103
d. Bilim Disiplinleri Yönünden Hukuk Biliminin Bilimsel Konusu 105
aa. Genel Olarak 105
bb. Hukukun Konusu 106
e. Hukukun Bilimsel Metodu 107
aa. Ampirik (Görgül) Bilim Olarak Bilimselliği 108
bb. Davranış Bilimi Olarak Bilimselliği 108
aaa. Hukukun Normatif Bilim Olması 109
bbb. Hukuk Biliminin Teknik, Önsel (a priori) – Görgül (Amprik) Sosyal Bilim Olması 110
aaaa. Genel Olarak 110
bbbb. Hukukun Konusu 111
cccc. Hukukun Metodu 112
ccc. Hukuk Biliminin Eleştirisel Bilim Olması 113
ddd. Hukukun Analitik Metin Bilimi Olması 113
f. Doğa Bilimlerinin Metotlarının Hukuk Biliminde Uygulanabilirliği: Hukuk Teorilerinin Yanlışlanabilirliği 114
IV. HUKUKUN MUHATAPLARI YÖNÜNDEN DÖRTLÜ İLİŞKİ MODELİ 116
V. HUKUKUN ÜÇLÜ TEMEL YAPISI 117
A. Genel Olarak 117
B. Temel Nitelikleri 118
1. Deneysel Niteliği 118
2. Analitik Niteliği 118
3. Normatif Niteliği 118
a. Genel olarak 118
b. Hukukun Pozitifliği 119
c. Hukukun Rasyonelliği 120
aa. Hukukun Formal (Şekli) Rasyonelliği 121
bb. Hukukun Realist Rasyonelliği 121
cc. Hukukun Ütopik Rasyonelliği 121
C. Hukuk Temel Yapısı 121
1. Genel Olarak 121
2. Hukukun Ontolojik Sorunu: Normatif Yönü (Normatif Kurallardan Oluşan Mantıksal Sistem, Dilsel Sistem Olması) 122
a. Genel Olarak 122
b. Hukuk Kurallarının (Normun) Hukuki Normatif Yapısı 123
aa. Hukuk Kuralının (Normunun) Hukuki Normatif Yapısını Belirleme 124
aaa. Normun Hukuk sisteminde Hukuksal Geçerliliği 124
bbb. Normun Hukuk Sisteminde Yürürlükte Olması 125
ccc. Normun Hukuk Sistemiyle Uyumlu Olması 125
bb. Hukuk Kuralının (Normunun) Temel Özellikleri 126
aaa. Genellik, Eşitlik ve Süreklilik 126
bbb. Bağlayıcılık ve Buyuruculuk (Zorlayıcılık) 126
c. Hukuk Kuralı ve Yargı Uygulaması İkilemi 127
3. Hukukun Fenomolojik Sorunu: Sosyal Olgu – Etkinlik Yönü (Toplumsal İlişkileri Düzenlemesi) 127
a. Genel Olarak 127
b. Hukuk ile Toplumsal Yaşam ve Ekonomi Arasındaki İlişki 128
c. Hukuk ile Politik Sistem Arasındaki İlişki 130
4. Hukukun Deontolojik Sorunu: Etik Değer Yönü (Adalet) 132
D. Hukuk Neye Hizmet Eder? (Hukukun Fonksiyonel Yönü) 133
§ 2. HUKUK NEDİR?
I. GİRİŞ 135
A. Genel Olarak 135
B. Hukuku Tanımlama Zorluğu ve Tanım Denemeleri 137
1. Tanım Zorluğu 137
2. Hukuka İlişkin Tanım Denemeleri 138
a. Genel Olarak 138
3. Genel Olarak Hukukun Tanımı 139
C. Tanım Denemeleri 140
1. Genel Olarak 140
2. Tanım Denememiz 141
D. Hukukun Üç Anlamı: Tarihi Hukuk–Pozitif Hukuk–İdeal Hukuk (Var Olmuş Hukuk– Var Olan Hukuk– Var Olması Gereken Hukuk) 142
II. TEMEL YAKLAŞIMLAR 143
A. Maddi/Özcü Yaklaşım 143
B. Pozitif (Biçimci/Şekli) Yaklaşım 144
C. Genel Olarak Hukuk Ekollerinin Yaklaşımı 144
III. DOĞAL HUKUK TEORİSİNİN HUKUKA YAKLAŞIMI 146
A. Genel Olarak 146
B. Antik Dönem Doğal hukuk Anlayışı 147
C. Dini Dönem (Hıristiyanlık) Doğal hukuk Anlayışı 148
1. Genel Olarak 148
2. Thomas Aquino’nun Hukuk Anlayışı 149
D. Aydınlama Dönemi 150
1. İnsan Aklın veya Varlığının Doğal hukuka Egemen Olduğu Dönem 150
2. Hugo de Grotius’un Hukuk Anlayışı 151
3. Thomas Hobbes’in Hukuk Anlayışı 152
4. John Locke’nin Hukuk Anlayışı 153
5. Immanuel Kant’ın Hukuk Anlayışı 154
6. Serbest Hukuk Okulu 156
7. Tarihi Hukuk Okulu 157
a. Genel Olarak 157
b. Kavram Hukukçuluğu 158
8. Sınıf İlişkisine Göre Hukuk Anlayışı 160
a. Sınıf Esasın Dayanan Hukuk Teorisinin Hareket Noktası: Sanayi Devrimi 160
b. Devrimci Sınıf Teorisinin Hukuk Teorisi: Marksist–Leninist Hukuk Teorisi 161
aa. Marksist–Leninist Teori: Tarihi Maddecilik 161
aaa. Genel Olarak 161
bbb. Diyalektif Tarihi Materyalist Felsefe 162
ccc. Üretim İlişkisi– Üretim Gücü 162
ddd. Artık Değer Teorisi 163
eee. Toplumsal Dönüşüm 163
bb. Marksist Hukuk Teorisi 164
aaa. Genel Olarak 164
bbb. Hukukun Sınıfsal Karakteri 165
ccc. Hukukun Fetişizm Formunu İnkarı 167
ddd. Hukukun İdeolojik ve Kurumsal Yapıya İlişkin Üst Yapı Kurumu Olması 167
eee. Sosyalist Hukukun Proletarya Devrimi ile Gerçekleşmesi 168
fff. Sosyalist Hukukta “Olan”la “Olması Gereken”in Bütünlüğü 170
ggg. Bireysel Hakları, Özellikle Mülkiyet hakkını Reddi 171
hhh. Komünizm Aşamasında Devlet ve Hukukun Sonlanması 172
cc. Marksist–Leninist Teorinin Gelişimi 173
c. Evrimci Sınıf Teorisinin Hukuk Teorisi: Lorenz von Stein’nın Teorisi 175
aa. Genel Olarak 175
bb. Katmansal (Sınıfsal) Yapının Toplumun Temelini Oluşturması 175
cc. Proletarya Devrimi Yerine Devletin Reformu 176
dd. Hukukun Toplumun Ürünü Olması 177
9. Menfaat hukukçuluğu 178
a. Genel Olarak 178
b. Rudolf von Jhering: Hukukta Amaç ve Menfaat 179
c. Philipp Heck: Menfaat hukukçuluğunun Yeniden Değerlendirilmesi 181
aa. Genel Olarak 181
bb. Heck’in Değer Menfaati Hukukçuluğu 181
aaa. Genel Olarak 181
bbb. Hukukun Metodu Olması 182
ccc. Menfaat Kavramı 183
aaaa. Genel Olarak 183
bbbb. Menfaat Çeşitleri 184
cccc. Menfaat Çatışmaları 184
dddd. Menfaat Nedenselliği İlkesi 185
ddd. Hukukun İşlevi 185
eee. Hukuk normu ve Hukuk sistemi Anlayışı 187
aaaa. Hukuk normu 187
bbbb. Hukuk sistemi Anlayışı 188
fff. Yasama Faaliyetinde Menfaatin İşlevi 188
ggg. Yargı Uygulamasında Menfaatin İşlevi 189
aaaa. Genel Olarak 189
bbbb. Hakimi Kanun Koyucunun Yardımcısı Olduğu Görüşü 189
cccc. Düşünerek İtaat İlkesi 190
hhh. Değerlendirilmesi 191
10. Değer hukukçuluğu 193
11. Topik hukukçuluğu (Retorik Hukukçuluğu) 194
12. Çağdaş Doğal Hukukun Yeniden Gelişimi 195
a. Genel Olarak 195
b. John Finnis’in Hukuk Görüşü 196
IV. HUKUKA POZİTİVİST HUKUK EKOLÜNÜN YAKLAŞIMI 197
A. Pozitivist Hukuk Ekolünün Okulları 197
1.Genel Olarak 197
a. Doğal hukuk Pozitivizmi 197
b. Bilimsel Pozitivizm 198
c. Kanun Posivitizmi (Hukuki Bilimsel Pozitivizm) 198
d. Hakim Pozitivizmi 199
2. Hukuki (İradeci) Pozitivizm – Sosyolojik Pozitivizm 200
3. Hukukun Geçerliliği Sorunu 200
a. Hukuki, Fiili ve Ahlaki Gerçeklik 200
aa. Hukuki Geçerlilik 200
bb. Fiili Geçerlilik 201
cc. Ahlaki Geçerlilik 201
b. Dışsal Geçerlilik ve İçsel Geçerlilik (:Aksiyon (Deontik) – Sosyal Geçerlilik) 201
aa. Dışsal Geçerlilik 201
aaa. Aksiyolojik (Deontik) Geçerlilik Görüşü 202
bbb. Sosyal Geçerlilik Görüşü 202
bb. İçsel (Biçimsel ve Sistemsel) Geçerlilik Görüşü 202
c. Hukuki Geçerliliğe İlişkin Tanım Denemeleri 203
4. Pozitif hukuk Ekolünün Ortak Noktaları 205
a. Ahlakla Hukukun Ayrılması Tezi 205
b. Hukukun Açıklanmasına Temel Yaklaşımlar 205
B. John l. Austin’in hukuk görüşü 206
1. Austin’in Egemenlik (Emredicilik) Teorisi 206
2. Austin’in Hukuk Anlayışı 207
a. Kanun Nedir? 207
b. Hukuk Nedir? 207
c. Emir Nedir? 208
aa. Kavram 208
bb. Egemen Güç Nedir? 209
aaa. Hukukun Kaynağı 209
bbb. Nitelikleri 209
ccc. Emrin Yaptırımı 210
ddd. Hiyerarşik Emirler Sistemi: Hukuk Düzeni 210
d. Austin’in Bentham’dan Ayrılığı Noktalar 210
e. Austin’in Hukuka Katkısı 211
C. Hans Kelsen’in Hukuk Görüşü 212
1. Saf Hukuk Teorisi 212
2. Hukukun Sistemsel Yeknesaklığı ve Geçerliliği – Hukukun Saflığı– 214
a. Hukuk Normlarının Sistemsel Hiyerarşik Yapısı Anlayışı 214
b. Temel Norm 215
c. Normlar Sistemi 216
3. Hukuk Anlayışı 217
4. Hukuk Kuralı/Normu Anlayışı 219
5. Kelsen’in Hukuka Katkısı 220
D. Modern Pozitivist Hukuk Yaklaşımları 220
1. H. L. A. Hart’ın Hukuk Anlayışı 220
a. Genel Olarak 220
b. Hukuk Pozitivizminde Hukukun Anlamı 222
c. Hukuk Kurallarının Yapısı ve Geçerliliği 227
aa. Birincil Hukuk Kuralı ve İkincil Hukuk Kuralı Ayrımı 227
aaa. Birincil kurallar: Yükümlülük Kuralı 227
bbb. İkincil kurallar: Yükümlendirme Kuralı 228
aaaa. Tanıma Kuralı 228
bbbb. Hak Yetkisi Verenler ve Ödev Yükleyenler 229
ccccc. Yargılama Kuralı 229
bb. Tanıma Kuralının Hukukun Geçerliliğini Belirlemesi 229
cc. Hukukun Bağlayıcılığının Dışsal ve İçsel Yönü 230
d. Hukuk ve Ahlak Ayrımı 234
aa. Hart’ın Görüşleri 234
bb. Lon L. Fuller’in Görüşleri 236
aaa. Genel Olarak 236
bbb. Fuller’in Hart’a Eleştirileri 237
e. Hart’ın Hukuka Katkısı 238
2. Ronald Dworkin’in Hukuk Görüşü 238
a. Genel Olarak 238
b. Hukuk Kuralı ve Hukuk İlkesi Arasındaki Fark ve İlişkiler 242
c. Adaletin Hukuktaki Belirleyici Rolü 244
d. Hukukta Birlik İlkesi 245
e. Hakimin Hukuktaki Rolü: Yorum ve Yargısal Takdir Yetkisi 245
aa. Kurumsal Destek Doktrini ve İlkelerin Geçerliliği Testi 245
bb. Hakimin Yorum Yetkisi 246
cc. Hakimin Takdir Yetkisi 247
f. Tanıma Kuralının İlkesel Dayanağı 248
g. Hak Kavramı 248
aa. Genel Olarak 248
bb. Hak Çeşitleri 249
h. Dworkin’in Hukuka Katkısı 249
3. Hukuka Faydacı hukuk Ekolünün Yaklaşımı 250
a. Genel Olarak 250
b. Bentham’ın Hukuk Görüşü 251
aa. Genel Olarak 251
bb. Bentham’ın Hukuk Görüşü 253
c. Mill’in Hukuk Anlayışı 254
4. Luhmann’ın Hukuk Anlayışı 257
a. Luhmann’ın Sistem teorisi 257
b. Yeniden Üreten –Öz– Sistemli Hukuk Teorisi 260
aa. Genel Olarak 260
bb. Hukukun Sistem İçindeki Yeri 260
c. Luhmann’ın Hukuk Kavramı 262
5. Stammer’in Hukuk Anlayışı 262
6. Radbruch’un Hukuk Anlayışı 263
a. Genel Olarak 263
b. Radbruch’un Hukuk Kavramı 264
c. Hukukun Üç Yönü 269
aa. Hukukun Formal (Biçimsel) Yönü: Adalet 269
bb. Hukukun Relatif Yönü: Amaca Uygunluk 269
cc. Hukukun Fonksiyonel Yönü: Hukuk Güvenliği 270
d. Radbruch Formülü 270
aa. Radbruch Formülü: Kanunun Haksızlığı/Hukuksuzluğu ve Kanun Üstünde Hukuk 270
bb. Radbruch Formülü: Yadsınamaz Formül ve Dayanılamaz Formül 274
aaa. Dayanılamaz Formül 274
bbb. Yadsınamaz Formül 275
e. Hukuka Katkısı 275
V. HUKUKUN TANIMINDA ADALETİN YERİ 276
A. Hukuk ve Adalet İlişkisi 276
1. Genel Olarak 276
2. Adalet Kavramının Relatifliği 278
3. Eşitlik paradoksu: Eşitlerin Eşitliği – Eşitsizlerin Eşitliği 279
4. Adalet ve Hakkaniyet İlişkisi 281
B. Adalet Anlayışı 282
1. Genel Olarak 282
2. Eşitlere Eşit (Eşitsizlere Eşitsiz) Davranması İlkesi (Ayrımcılık Yasağı) 283
C. Adalet Kavramı 284
1. Genel Olarak 284
2. Adalet Teorileri 284
a. Değerlendirme Adaleti Yaklaşımı Teorileri 285
b. Usulü adalet Yaklaşımı Teorileri 285
c. Maddi Adalet Yaklaşımı Teorileri 286
aa. Faydacı Adalet Teorileri 286
bb. Sözleşmeyi Temel Alan Adalet Teorileri 286
cc. Eşitliği Esas Alan Adalet Teorileri 287
3. Adaletin Fonksiyonları 287
D. Adaletin Özü: Eşitlik ilkesi (Herkese, Kendine Ait Olanı Verme İlkesi) 288
1. Eşitlik ilkesi 288
2. Kanun Önünde Eşitlik ilkesi 291
E. Adalet Çeşitleri 294
1. Şekli (Formal) Adalet 294
2. Maddi Adalet 294
a. Genel Olarak 294
b. Maddi Adalet Türleri 295
aa. Denkleştirici adalet (Değişim –Takas– Adaleti) (iustitia commutativa) 295
bb. Dağıtıcı adalet (Paylaştırıcı Adalet) (iustitia distributiva) 297
cc. Siyasal (Politik) Adalet 299
dd. Düzeltici adalet 300
ee. Sosyal adalet 301
F. Radbruch’un Adalet Anlayışı 301
1. Genel Olarak 301
2. Adalet Anlayışı 302
G. Rawls’ın Adalet Anlayışı 304
H. Luhmann’ın Adalet Anlayışı 308
VI. HUKUKUN TANIMININ HUKUK POLİTİKASI VE HUKUK SİSTEMLERİ İLE İLİŞKİSİ 309
VII. HUKUKUN YÜRÜRLÜKTE OLAN HUKUK KURALLARININ SİSTEMLEŞTİRİLMİŞ TÜMÜ OLMASI 311
A. Genel Olarak 311
B. Hukuk ve Kanun Kuralı İlişkisi 312
1. Kanun Kuralının Asli Kaynak Olması 312
2. Kanunun Hukukun Tek Kaynağı Olmaması 312
C. Hukukun Normatif (Yasal) Geçerliliği 313
1. Genel Olarak 313
2. Dışsal Bakış Açısıyla Hukuki Geçerlilik 313
a. Aksiyolojik (Deontik) Geçerlilik Görüşü 313
b. Sosyal Geçerlilik Görüşü 314
2. İçsel Bakış Açısı (Biçimsel ve Sistemsel Geçerlilik Görüşü) 315
a. Biçimsel Geçerlilik 315
b. Sistemsel Geçerlilik 315
3. Hukukun Normatif (Yasal) Geçerliliği Konusundaki Görüşler 315
a. Fiili Uyma Teorisi 316
b. İrade teorisi 316
c. Tanıma teorisi 317
d. Geçerlilik teorisi 317
D. Hukukun Devlet Tarafından Yürürlüğe Sokulması 318
1. Genel Olarak 318
2. Anayasa Kurallarının Uygulanması 320
E. Devlet Tarafından Hukuka Uyulma Zorunluluğunun Sağlanması 321
F. Değerlendirme 322
VIII. HUKUKUN KURUMSAL VE KAVRAMSAL YAPISI: HUKUK ve HAK İLİŞKİSİ 323
A. Hukuk ve Hak İlişkisi 323
B. Hukukun Kurumsal ve Kavramsal Yapısı 323
C. Hak Kavramı 324
D. Hakkın Fonksiyonu: Kişi özgürlüğü 325
E. Hakkın Sınırlandırılması 326
F. Hakkın Temel Yapısı 327
1. Temel Unsurları 327
2. Hak sahibi 328
3. Hakkın Muhatabı (Hak yükümlüsü) 328
4. Hakkın Konusu 329
a. Talep 329
aa. Kavram 329
bb. Talep hakkı 330
cc. Talep hakkı Çeşitleri 330
b. Özgürlük 331
aa. Kavram 331
bb. Özgürlük hakkı 331
cc. Çeşitleri 332
c. Yetki 332
d. Bağışıklık 333
§ 3. HUKUKUN FONKSİYONLARI NELERDİR?
HUKUK NEYE HİZMET EDER?
I. GİRİŞ 335
A. Sosyal normların Genel Ödevi ve Fonksiyonu 335
1. Genel Olarak 335
2. Sosyal Normların Ödev ve Fonksiyonları 336
3. Sosyal Normların Fonksiyonlarının Nitelik ve Özellikleri 337
B. Hukuk Normlarının Fonksiyonu 337
1. Genel Olarak 337
2. Genel Olarak Hukukun Fonksiyonları 339
3. Hukukun Fonksiyonlarının Gösterdiği Alanlar 340
4. Hukukun Farklı Alanlara Göre Fonksiyonları 340
II. POLİTİK ALANDA 341
A. Davranışı Düzenleme ve Kontrol Fonksiyonu 341
1. Şekli (Formal) Düzenleme Fonksiyonu 342
2. Tasarımlama (Düzenleme) ve Denetim (Kontrol) Fonksiyonu 343
3. Sosyal Barış ve Huzur Fonksiyonu 344
B. Organizasyon (Yönetme) ve Egemenliğin (Meşrulaştırılması) Hukuk Kurallarına Uygunluğu Fonksiyonu 344
1. Maddi Düzenleme (Koruma) Fonksiyonu 344
2. Bütünleştirme Fonksiyonu 345
3. Yasallaştırma Fonksiyonu 345
a. Şekli Yönden Yasallaştırma 346
b. Maddi Yönden Yasallaştırma 346
4. Baskı ve Yönlendirme Fonksiyonu 346
III. TOPLUMSAL ALANDA 346
A. Beklentileri Güvence Altına Alma Fonksiyonu: Hukuk Güvenliği ve Güvenin Korunması 346
B. Uyuşmazlıkları Giderme ve Çözme Fonksiyonu 347
IV. KİŞİLERİ VE KİŞİ ÖZGÜRLÜĞÜNÜ KORUMA FONKSİYONU: HAKKI GARANTİ FONKSİYONU 347
§ 4. HUKUK NORMU (KURALI) NEDİR?
I. GENEL OLARAK 349
A. Giriş 349
B. Kaynaklarına Göre Hukuk Kuralları 349
II. NORM VE HUKUK KURALI KAVRAMI 350
A. Genel Olarak 350
B. Hukuk normu ve Hukuk Kuralı Arasındaki İlişki 352
III. HUKUK NORMU ÇEŞİTLERİ 353
A. Sosyal Davranış Kuralları: Olması Gereken Normlar (Sollensnormen) ve Doğa Bilimleri Kuralları: Olan Normlar (Seinsnormen) 353
1. Olan Norm ve Olması Gereken Norm 353
a. Temel Yaklaşımlar 353
b. Olan Norm ve Olması Gereken Norm Yaklaşımı 354
2. Norm ve Doğruluk (Gerçeklik) 355
B. Sosyal normlar 356
1. Sosyal norm Kavramı ve Yapısı 356
2. Yaptırım 357
3. Yaptırım Şekilleri 358
4. Hukuk normunun Diğer Sosyal normlardan Ayırt Edilmesi 358
a. Genel Olarak 358
b. Hukuk normunun Ahlak ve Etik Normlarından Ayırt Edilmesi 359
aa. Ahlak ve Etik Normu 359
aaa. Genel olarak 359
bbb. Ahlak ve Ahlak–Etik Normların Hukuk Normları İle ilişkisi 359
aaaa. Ahlakın Hukukun Bir Olgusu Olması 361
bbbb. Ahlakın Hukukun Hedefi (Amacı) Olması 361
ccc. Hukuk ve Ahlak Kuralının Nitelik ve Özelliklerinin Benzerliği 362
c. Hukuk normunun Ahlak ve Etik Normlardan Ayırt Edilmesi 363
aa. Genel Olarak 363
bb. Kant’ın Yaklaşımı 363
cc. Austin’in Yaklaşımı 364
dd. Kelsen’in Yaklaşımı 364
ee. Hukukun Ahlaktan Ayrılması 366
aaa. Amacı Bakımından 366
bbb. Konu bakımından 366
ccc. Yaptırım ve Örgütlenme Bakımından 366
ddd. Kuralların Kapsamı Yönünden 367
eee. Kurallarının Kaynağı 367
fff. Fonksiyonu Bakımından 368
ggg. Şekli Bakımından 368
IV. HUKUK NORMUNUN (KURALININ) YAPISAL UNSURLARI 368
A. Hukuk Kuralının Koşul Şeması 368
B. Normun/Hukuk Kuralının Cümle Yapısı İle İlişkisi: Hukuk Cümlesi 369
1. Genel Olarak 369
2. Hukuk (Norm) Cümlesinin Temel Yapısı ve Mantıksal Kurgusu 370
a. Normların Cümle Yapısına Göre Çeşitleri 370
aa. Tanımlayıcı Cümlesi (Norm) 370
bb. Analitik (Mantık) Cümlesi (Normu) 371
b. Metafizik Hukuk Cümleleri 372
c. Değerlendirme (Değer Yargısı) Cümlesi (Normu) 372
aa. Tanımlayıcı Değer Yargısı Cümlesi (Normu) 373
bb. Düzenleyici Değer Yargısı/ Değerlendirme Cümlesi (Normu) 374
aaa. Genel olarak 374
bbb. Emir Cümlesi ve Norm 375
ddd. Değerlendirme Normunun Mantıksal ifadesi ve Mantıki Uygunluk 376
aaaa. Değerlendirme Cümlesinin (Normunun) Mantıksal İfadesi 376
bbbb. Değerlendirme Cümlesindeki Değerlendirmede Mantıki İlişki ve Mantıksal Çelişki 377
d. Normların Cümle Yapısının Temel Uygulama Çeşitleri 377
aa. Muhatapları Yönünden 377
aaa. Bireysel norm 377
bbb. Genel norm 378
bb. Sonuçlarına Etkisi Yönünden 378
aaa. Şartsız norm 378
bbb. Şartlı norm 378
aaaa. Genel Olarak 378
bbbb. Yapısal Özelliği “Eğer o zaman ” kaydı 379
cccc. Görünüm Şekilleri 379
C. Hukuk Kuralının Nitelikleri 380
1. Hukuk Kurallarının Belirliliği 380
2. Hukuk Kuralının Genelliği 380
a. Genel Nitelikte Hukuk Normları 380
aa. Şartlı Genel Nitelikteki Hukuk Normları: Kanun Hükümleri 380
bb. Şartsız Genel Nitelikte Hukuk Normları 381
b. Bireysel Nitelikte Hukuk Normları 381
aa. Şartlı Bireysel Nitelikteki Hukuk Normları 381
bb. Şartsız Bireysel Nitelikteki Hukuk normu 382
3. Hukuk Kuralının Objektifliği 382
4. Hukuk Kuralının Soyutluğu 382
5. Hukuk Kuralının Sürekliliği 383
D. Hukuk Kurallarının/Normlarının Temel Yapısı 383
1. Genel Olarak 383
2. Hukuk Kuralları (Normları) Çeşitlerinin Temel Yapısı 383
a. Davranış Kuralları/Normları 384
3. Yaptırım kuralları/Normları (Ceza Normları) 384
a. Emir Normunda 385
b. Yasak Normunda 385
4. Ödev kuralları/Normları (Final Normlar, Amaç Programları) 385
5. Yetki kuralları/Normları 386
6. Kıyas kuralları/Normları (Takdir Normları, Ölçüm (Değer) Normları) 387
E. Genel Hukuk Kurallarının ve Hukuk Prensiplerinin Temel Yapısı 388
F. Tam hukuk kuralının (Normunun) Temel Olguları 389
1. Bentham’ın Hukuk Kuralı Analizi 389
2. Güriz’in Hukuk Kuralı Analizi 390
3. Hukuk Kuralının Hukuki Olguları 391
a. Hukuk normunun/Kuralının Muhatapları 391
b. Maddi Olgular 392
c. Olması Gereken Kuralı 392
aa. Genel Olarak 392
bb. Gereklilik Kuralının Temel Görünüş Şekilleri 393
cc. İzin Kuralının Görünüş Şekli: İzin 394
d. Hukuki Sonuç: Yaptırım 394
aa. Genel Olarak 394
bb. Hukuk Disiplinlerine Göre Yaptırım Çeşitleri 394
aaa. Özel hukuk Yaptırımları 394
bbb. Kamu hukuku Yaptırımları 395
cc. Hukuki Sonuçları Yönünden Yaptırım Çeşitleri 396
aaa. Genel Olarak 396
bbb. Çeşitleri 396
aaaa. Şartlı norm/Kural 396
aaaaa. Şartlı norm/Kural 396
bbbbb. Şartlı Hukuk normunun Dil Olarak İfadesi: “–Eğer O Zaman –” Formu 396
bbbb. Sonuç Norm/Kural 397
cccc. Kurucu Norm/Kural 398
V. HUKUK NORMUNUN YAPISI: HUKUK KURALI VE ÇEŞİTLERİ 398
A. Hukuk normu/kuralı 398
B. Hukuk normu/kuralı Çeşitleri 398
1. Tam hukuk kuralı–Yardımcı Hukuk Kuralı–Eksik Hukuk Kuralı 398
a. Genel Olarak 398
b. Tam hukuk kuralı 399
aa. Talep Esaslı Kurallar 399
bb. Bağımlı Eksik /Yardımcı Kurallar 401
aaa. Tanım Kuralları 401
aaaa. Tanım Cümlesi 401
bbbb. Kavram 402
bbb. Tamamlayıcı hukuk kuralı 403
ccc. Yorumlayıcı hukuk kuralı 404
ddd. Atıf (Yollama) Kuralları 405
eee. İspat Kuralları 406
aaaa. Özel İspat Kuralları 406
bbbb. Faraziye (Fiksiyon) Kuralları 406
cccc. Kanuni Karineler 407
cc. Sınırlı Hukuki Kurallar 408
2. Hukuk Kurallarının Farklı Ayrımları 409
a. Değer Yargısı Kuralları – Kurucu (Yetki) Kuralları 409
b. Birincil kurallar– İkincil kurallar 410
aa. Genel Olarak 410
bb. Kelsen’in Ayrımı 410
cc. Hart’ın Ayrımı 411
aaa. Genel Olarak 411
bbb. Ödev Verici Kurallar ve Yetki Verici Kurallar 412
ccc. Birincil kurallar – İkincil kurallar 413
aaaa. Birincil kurallar 414
bbbb. İkincil kurallar 414
aaaaa. Tanıma Kuralları 414
bbbbb. Değiştirici Kurallar 415
ccccc. Yargılama Kuralları 415
dd. Burchart’ın Ayrımı 415
ee. Hohfeld’in Ayrımı 415
ff. Corbin’in Ayrımı 416
gg. Bentham’ın Ayrımı 416
C. Normun/Hukuk Kuralının Amacı 416
1. Normun/Hukuk Kuralının Amacı 416
2. Normun/Hukuk Kuralının Amacının Fonksiyonu 417
§ 5. HUKUK DÜZENİNİ OLUŞTURAN HUKUK KURALLARININ
BÜTÜNLÜĞÜ VE YEKNESAKLIĞI: HUKUK SİSTEMİ
I. HUKUK KURALLARININ SİSTEMSEL BÜTÜNLÜĞÜ 419
A. Genel Olarak 419
B. Hukuk sisteminin Felsefi Gelişimi 421
C. Şekli Sistem 425
D. Maddi Sistem 426
II. HUKUK KURALLARININ YEKNESAKLIĞI VE HİYERARŞİSİ 428
A. Değerler ve Değerlendirme Sisteminin Yeknesaklığı 428
B. Hukuk sisteminin Hiyerarşisi: Norm Piramidi 429
1. Genel Olarak Hukuk sistemi Kavramının Tarihi Gelişimi 429
2. Norm Piramidi 430
C. Hukuk Disiplinlerinin Yeknesaklığı 430
1. Genel Olarak 430
2. Anayasal Sistem İçinde Hiyerarşi ve Yeknesaklık 431
3. Avrupa Birliği İçinde Hiyerarşi ve Yeknesaklık 432
§ 6. HUKUK VE DİL
I. GENEL OLARAK 435
A. Kavram 436
B. Terim 437
C. Önerme 437
1. Genel Olarak 437
2. Önerme ve Cümle İlişkisi 438
3. Önerme Çeşitleri 439
a. Epistomolojik Değerleri Yönünden 439
b. Yapıları Yönünden 440
c. Nicelik Yönünden 440
d. Nitelik Yönünden 440
e. Kiplik Yönünden 440
f. Bağlantı Yönünden 441
g. Mantık Yönünden Önerme Çeşitlerinin Değerlendirilmesi 441
D. Hukuk Normu Önermesi 441
II. KULLANILAN DİLDEKİ ANLAM BELİRSİZLİĞİ 443
A. Genel Olarak 443
B. Kanun Metninin (Veya Terimin) Belirsizliği, Yanıltıcılığı ve Anlam Kayması 444
C. Terimin Kavramsal Anlamı: Semantik Üçlü Tanımlaması 445
D. Hukukun İlgililerine Göre Anlam Farklılığı 446
1. Genel Olarak 446
2. Yorumu Yapan Organa Göre Anlam Farklılığı 447
a. Yasama Yorumu (Amaç kuralı) 448
b. Yargısal yorum 449
c. Bilimsel Yorum 449
III. HUKUK KAYNAĞI OLARAK HUKUK DİLİ (HUKUK CÜMLESİ VE HUKUK TERİMİ) 449
A. Hukuk Dili (Hukuk Metni ve Hukuk Terimi) 449
B. Mevzuat Dili 450
1. Kanun Dili 450
2. Kanun Dilinin Özellikleri 451
3. Kanun Koyma Öğretisi 452
IV. TANIMLATICI TERİM VE NORMATİF/HUKUKİ TERİM 453
A. Genel Olarak 453
B. Tanımlayıcı Terimler 453
C. Normatif/Hukuki Terimler 454
1. Genel Olarak 454
2. Takdir Yetkisi Veren Terimler 454
3. Yollama (Atıf) Yapan Terimler 454
4. Açık Hukuki Terimler 455
V. HUKUK MESLEK (BİLİM) DİLİ 456
A. Genel Olarak 456
B. Kanun Dilinin Karmaşık Yapısı 456
1. Genel Olarak 456
2. Sosyal ve Politik Sistem Bakış Acısıyla Hukuk Kurallarının Karmaşık Yapısı 457
VI. HUKUK GÖSTERGEBİLİMİ 457
A. Göstergebilim 457
1. Kavram 457
2. Göstergebilim Okulları 460
B. Hukuk Göstergebilim Okulları 461
C. Yapısalcı Hukuk Gösterge Bilimi Okulu 462
1. Genel Olarak 462
2. Greimas’ın Göstergebilim Görüşü 464
a. Genel Olarak 464
b. Greimas’ın Gösterge Bilimsel Dörtgeni 465
c. Greimas’ın Anlatı Analizi 466
aa. Genel Olarak 466
bb.Üretici Yörünge 466
cc. Anlatı Sözcesinin Yapısı 467
dd. Anlatım Şeması 468
d. Hukuk Söyleminin Analizi 468
3. Semantik Doğal Hukuk Okulu (Moore’nun Kuramı) 470
D. Mantıkçı Hukuk Gösterge Bilimi Okulu 470
1. Genel Olarak 470
2. Pierce’nin Üçlü Gösterge Modeli 471
3. Searle’nin Söz Edim Kuramı 473
a. Söz Edim Kuramı 473
aa. Genel Olarak 473
bb. Edimsöz Edimlerin Sınıflanması 475
cc. Bir Sözedim olarak Yargı Edimi: “Palmer Davası” 476
§ 7. HUKUK MANTIĞI
I. GENEL OLARAK 481
A. Giriş 481
B. Hukuk ve Mantık İlişkisi 482
1. Hukuk Kurallarının Düzenlenmesinde 483
2. Hukuk Kurallarının Aksiyomatikliği 484
C. Kavram 484
D. Dar Anlamıyla–Geniş Anlamıyla Hukuk Mantığı 485
1. Formal/Şekli Mantık 486
2. Maddi/Materyal Mantık 486
F. Kurucu Mantık ve Kaza Mantığı 488
II. DEONTİK MANTIK 488
III. KLASİK (FORMEL) MANTIK 489
A. Kavram 489
B. Dedüksiyon 490
1. Genel Olarak 490
2. Akıl Yürütmenin Temel Mantık İlkeleri 492
3. Dedüksiyonun Temel Formu 492
4. Çeşitleri 493
a. Genel Olarak 493
b. Doğrudan (Tasım) ve Dolaylı Dedüksiyon 493
c. Tasım 494
aa. Genel Olarak 494
bb. Çeşitleri 495
aaa. Basit (Kategorik) – Bileşik (Kategorik Olmayan) Tasım 495
bbb. Olumlu ve Olumsuz Tasım 496
5. Dedüksiyon Sorunları 497
6. Hukuki Dedüksiyonun Temel Formu 498
7. Hukuki Dedüksiyon Metodları 498
a. Genel Olarak 498
b. Çeşitleri 499
aa. Kesin (Kategorik) Dedüksiyon Metodu 499
bb. Zincirleme Dedüksiyon Metodu 500
cc. Eksik Önermeli Dedüksiyon Metodu 501
C. Endüksiyon 501
1. Genel Olarak 501
2. Çeşitleri 502
a. Tam Endüksiyon 502
b. Eksik Endüksiyon 503
3. Temel Formu 503
IV. SEMBOLİK MANTIK 503
A. Genel Olarak 503
1. Kavram 503
2. Tarihi Gelişimi 505
3. Mantığa Katkısı 508
B. Sembolik Mantığın Sembolleri 508
1. Mantık Hataları 511
a. Genel Olarak 511
b. Mantık Hatası Çeşitleri 512
C. Doğruluk Çizelgeleri ve Denetlenmesi 512
V. ÖNERMELER MANTIĞI VE NİCELEME/YÜKLEM MANTIĞI 513
A. Önermeler Mantığı 513
B. Yüklem/Niceleme Mantığı 514
VI. NORMUN DÖRTLÜ KARESİNE GÖRE NORMUN GERÇEKLİĞİ 515
A. Önermenin Dörtlü Standart Karesi İle Analizi 515
1. Önermenin Dörtlü Standart Karesi Formu 515
a. Genel Olarak 515
b. Şematik Olarak 516
c. Önermelerin Karşılıklı İlişkileri (Aristoteles (Mantık) Karesi) 517
aa. Karşıtlık (Contrary) 518
bb. Kapsamak/Altıklık (Subalternation) 518
cc. Çelişiklik/Tezatlık (Contradictory) 518
B. Normun Aritoteles’in (Mantık) Karesi ile Analizi 518
VII. DAVRANIŞ NORMUNUN MANTIKSAL YAPISI 520
VIII. TEMEL MANTIK İLKELERİNİN HUKUKTA UYGULANMASI 520
A. Özdeşlik İlkesi 521
B. Çelişmezlik İlkesi 522
C. Üçüncü Durumun Olanaksızlığı İlkesi 523
D. Nedensellik/İsnad İlkesi 523
IX. MANTIK KURALLARINDAN HUKUK KURALI YARATMA 524
A. Genel Olarak 524
B. Kanun Hükümlerinin Kıyası (Kanunun Kıyası) ile Hukuk Kıyası 525
1. Genel Olarak Kıyas 525
2. Kanun Kıyası Yöntemleri 527
a. Kıyasla Kural Yaratma (Kıyasla Sonuç Çıkarma) 527
b. Karşıt Anlamından Sonuç Çıkarma 527
c. Büyükten Kıyas (Sonuç Çıkarma) 528
aa. Küçükten Büyüğe Kıyas 528
bb. Büyükten Küçüğe Kıyas 528
3. Hukukun Genel İlkelerinin Kıyası (Hukukun Kıyası) ile Hukuk Kuralı Koyma 529
a. Kanuni kıyas 529
b. Toplu kıyas 529
Kaynakça 531
Düşünür ve Bilim Adamı İndeksi 573
Kavramlar Dizini 577