Anayasa Hukukunda Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri ve Türkiye'deki Durum

Doç. Dr. Gökhan DÖNMEZ

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ  7

İÇİNDEKİLER 11

KISALTMALAR . 17

GİRİŞ .19

BİRİNCİ KISIM

KUVVETLER BİRLİĞİ TEORİSİNE DAYANAN

HÜKÜMET SİSTEMLERİ

GENEL OLARAK HÜKÜMET SİSTEMLERİ 23

KUVVETLER BİRLİĞİ SİSTEMLERİ 26

Kuvvetlerin Yasama Organında Birleşmesi 28

Meclis Hükümeti Sistemi 28

Meclis Hükümeti Sisteminde Yasama Organının Durumu 29

Meclis Hükümeti Sisteminde Yürütme Organının Durumu 30

Meclis Hükümeti Sisteminde Yargı Organının Durumu 32

Meclis Hükümetine İlişkin Olarak Fransa(1792-1795) ve Türkiye

(1920-1923) Örnekleri  33

Konvansiyonel Dönem (1792-1795) Fransa . 33

Birinci Meclis Dönemi (1920-1923) Türkiye . 34

Kuvvetlerin Yürütme Organında Birleşmesi 35

Tarihsel Gelişimi, Ortaya Çıkışı, Teorik Kökeni 35

Mutlak Monarşi 37

Diktatörlükler 37

Otoriter Diktatörlükler . 39

Totaliter Diktatörlükler. 39

12 İçindekiler

İKİNCİ KISIM

KUVVETLER AYRILI TEORİSİ VE KUVVETLER AYRILIĞI

TEORİSİNE DAYANAN HÜKÜMET SİSTEMLERİ

KUVVETLER AYRILIĞI TEORİSİ 42

Tarihi Temeller: İngiltere Anayasa Tarihi .42

Fikri Temeller .45

Aristo (MÖ 384-322)45

Grotius, Wolff ve Pufendorf 46

John Locke (1632-1704) 48

Montesquieu: Kuvvetler Ayrılığı Teorisi 49

Kuvvetler Ayrılığı Teorisine Yöneltilen Eleştiriler .51

KUVVETLER AYRILIĞI SİSTEMLERİ 53

Başkanlık Sistemi: Kuvvetlerin Sert Ayrılığı 55

Başkanlık Sisteminin Ortaya Çıkışı-Başkanlık Sisteminin Prototipi:

Amerika Birleşik Devletleri 55

Başkanlık Sisteminin Özellikleri .57

Asli Özellikler.58

Tali Özellikler.59

Yasama ve Yürütme Kuvvetleri Arasındaki Etkileşim Araçları .60

Başkanlık Sisteminde Yasama Kuvveti.61

Başkanlık Sisteminde Yürütme Kuvveti .63

Başkanlık Sisteminde Yargı Kuvveti .65

Başkanlık Sisteminin Güçlü ve Zayıf Tarafları 66

Başkanlık Sistemi ve Parlamenter Sistem Arasındaki Asli Farklar68

Yürütme Organının Yapısı .68

Yürütme Organının Kaynağı (Göreve Gelişi) .68

Yürütme Organının Yasama Organına Karşı Sorumluluğu 69

Parlamenter Sistem: Kuvvetlerin Yumuşak Ayrılığı69

Parlamenter Sistemin Ortaya Çıkışı: İngiltere70

Parlamenter Sistemin Özellikleri .71

Aslî Özellikler.72

Tali Özellikler.75

Kuvvetler Arasındaki Etkileşim Araçları.77

İçindekiler 13

Parlamenter Sistemde Yasama Kuvveti 78

Parlamenter Sistemde Yürütme Kuvveti 78

Taç 79

Kabine 80

Parlamenter Sistemde Yargı Kuvveti 82

Parlamenter Sistemin Güçlü ve Zayıf Tarafları 82

Yarı Başkanlık ya da Yarı Parlamenter Sistem: Karma Sistem . 84

Yarı Başkanlık Sisteminin Özellikleri . 86

Devlet Başkanı Halk Tarafından Seçilir ve Yürütme Yetkilerini

Hükümet ile Ortak Kullanır. 86

Hükümet Parlamentoya Karşı Sorumludur 86

Cumhurbaşkanının Meclisi Fesih Yetkisi Bulunmaktadır 87

Yasama ve Yürütmenin Karşılıklı Uzlaşmasına Dayanır 87

Teorik Çerçeve 87

Siyasi Arka Plan ve Tarihsel Gelişim 89

Yarı Başkanlık Sistemine Yönelik Görüşler 90

Türkiye ve Yarı Başkanlık Sistemi 92

Konkordanz Yönetim Sistemi: İsviçre 92

ÜÇÜNCÜ KISIM

OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDAN TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NE

HÜKÜMET SİSTEMLERİ

1876 KANUN-İ ESASİ’DEN 1982 ANAYASASI’NA TÜRKİYE’DE UYGULANAN

HÜKÜMET SİSTEMLERİ 95

1876 Kanun-i Esasi Dönemi Hükümet Sistemi. 96

1921 Teşkilatı Esasiye Kanunu Dönemi . 98

1921 Anayasası ile 1924 Anayasası Arası Dönem Hükümet Sistemi . 100

1924 Teşkilatı Esasiye (1924 Anayasası) Dönem Hükümet Sistemi. 101

1961 Anayasası Dönemi Hükümet Sistemi 103

1982 Anayasası Dönemi Hükümet Sistemi 105

1982 Anayasası Değişiklikler Öncesi İlk Dönemi Hükümet Sistemi. 106

21 Ekim 2007 Değişikliği Dönemi (28 Ağustos 2014-9 Temmuz

2018 Arası) 107

16 Nisan 2017 Anayasa Değişikliği Dönemi Hükümet Sistemi

(9 Temmuz 2018 Sonrası) . 109

14 İçindekiler

DÖRDÜNCÜ KISIM

TÜRKİYE’DE UYGULANAN HÜKÜMET SİSTEMİ

2017 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ İLE TÜRKİYE’DE UYGULANAN HÜKÜMET

SİSTEMİ İLE ABD BAŞKANLIK SİSTEMİNİN KARŞILAŞTIRILMASI111

2017 Hükümet Sistemi Değişikliği Süreci .112

Yeni Getirilen Hükümet Sisteminin İsmi 113

Yeni Hükümet Sisteminin Genel Özellikleri ve ABD Başkanlık Sistemi.114

Türkiye’de Yeni Getirilen Hükümet Sistemi ile ABD Başkanlık

Sisteminin Karşılaştırılması 123

Türkiye’ de Yeni Getirilen Hükümet Sistemi ile ABD Başkanlık

Sisteminin Benzeyen Yönleri .134

Yürütme Organının Tek Kişiden ve Seçimle Oluşması

Yönünden Karşılaştırma 134

Yasama ve Yürütmenin Sert Ayrımının Belirlenmiş Olması

Yönünden Karşılaştırma 135

Bakanların, Başkan Yardımcısının, Bakanlar Kurulu Yahut

Kabinenin Mevcudiyeti ve Bakanların, Başkan Yardımcısının

Başkanca Atanması Seçilmesi, Azledilmesi Yönünden

Karşılaştırma .136

Kararname Çıkarma Yetkisi Yönünden Karşılaştırma 137

Başkanın ve Cumhurbaşkanının VETO Yetkisi Yönünden

Karşılaştırma .138

Türkiye’ de Yeni Getirilen Hükümet Sistemi ile ABD Başkanlık

Sisteminin Farklı Yönleri 138

Yasama Organının, Yürütme Organının Görevine Son

Verebilmesi/ Verememesi Yönünden Karşılaştırma .139

Yürütme Organının, Yasama Organını Feshedebilmesi /

Feshedememesi Yönünden Karşılaştırma.141

Başkan Yardımcısının/CB Yardımcısının Seçimi ve Atanma

Şekli Yönünden Karşılaştırma142

Bakanların (Sekreterlerin) Atama Şekli Yönünden

Karşılaştırma .143

Yargıç Atama Yetkisi ve Yargı Erki Yönünden Karşılaştırma 145

Milletlerarası Antlaşmaların Onayı Yönünden Karşılaştırma 148

Devlet Bütçesinin Belirlenmesi Açısından Karşılaştırma .150

İçindekiler 15

Yürütmenin Başı Olan Başkanın ve Cumhurbaşkanının Siyasi

Partisi ile Bağı Açısından Karşılaştırma. 153

Yasama ve Yürütme Erkinin Seçimlerinin Yapılış Zamanın

Farklı Olması Yönünden Karşılaştırma 154

İki Seçim Dönemi Arası Seçim Yapılabilmesi / Yapılamaması

Yönünden Karşılaştırma . 154

Bakanlar ve Başkan Yardımcısının, Cumhurbaşkanı

Yardımcısının Meclis Araştırması, Meclis Soruşturması, Genel

Görüşme ve Yazılı Soru Yoluyla Denetlenmesi Yönünden

Karşılaştırma. 155

Karşılıklı Etkileşim Araçları ve Fren/Denge Sisteminin Varlığı

Yönünden Karşılaştırma . 155

SONUÇ  157

KAYNAKÇA  165