Milletlerarası Usul Hukuku

Prof. Dr. Hacı CAN

İÇİNDEKİLER
İKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ 5
İÇİNDEKİLER 7
KISALTMALAR 15
BİRİNCİ BÖLÜM MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNUN TEMELLERİ
I. Milletlerarası Usul Hukukunun Genel Çerçevesi 17
A. Kavram 17
B. Yapısal Prensipler 19
C. Kapsam 20
1. Genel Olarak 20
2. Kapsam Alanının Milletlerarası Boyutla Sınırlanması 21
3. MÖHUK’un Düzenlemesi 23
II. Milletlerarası Usul Hukukunda Ülkesellik Prensibi 30
III. Milletlerarası Usul Hukukunda Vasıflandırma 35
A. Kavram 35
B. Vasıflandırma Sorunu. 36
C. Vasıflandırmanın Tâbi olduğu Hukuk ve Sonuçları. 38
IV. Milletlerarası Usul Hukukunda Atıf. 43
V. Milletlerarası Usul Hukukunun Kaynakları 46
A. Millî Hukuk Kaynakları 46
1. Genel Olarak 46
2. 27.11.2007 tarih ve 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun 48
B. Milletlerarası Hukuk Kaynakları 51
VI. Milletlerarası Usul Hukukunun Bağlantılı Olduğu Alanlar 53
A. Medenî Usul Hukuku 53
B. Milletlerarası Özel Hukuk 53

İKİNCİ BÖLÜM MİLLETLERARASI YETKİ
I. Genel Hususlar 57
A. Usul Hukukunda “Yetki” Kavramı 57
B. Milletlerarası Yetki Kavramı 57
1. İçeriği 57
2. Diğer Kavramlardan Sınırlandırma 62
a. Yargı Yetkisi 62
b. Ülke İçi Yetki 64
C. Milletlerarası Yetki Kurallarının Niteliği 66
D. Milletlerarası Yetki ve Uygulanacak Hukukun Karşılıklı Etkileşimi 67
E. Milletlerarası Yetki Bağlamında Anglo-Amerikan Hukuk
Sistemlerinde Ortaya Çıkan Özel Durumlar 69
1. Mahkeme Alımı (forum shopping) 69
2. Elverişsiz Mahkeme (forum non convention) 71
3. Başka Bir Yerde Dava Açılmaması Tedbiri (anti-suit injunction) 72
F. Milletlerarası Yetkinin Belirlenmesi 75
1. Önemi 75
2. Yetkilendirme Temelleri 76
3. Yetkilendirme Esasları: Yetki Bağlama Noktaları (Menfaatleri) 78
4. Milletlerarası Yetkinin Bulunma Anı 79
G. Milletlerarası Yetki İhtilafları 80
Ğ. Milletlerarası Unsurlu Uyuşmazlıkların Ulusal Mahkemelerde
Görülmesinin Yarar ve Sakıncaları 83
II. Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetki Sistemi 85
A. Hukukî Temeller 85
B. MÖHUK’un Yetki Kurallarının Birbiriyle İlişkisi 89
C. Genel Milletlerarası Yetki Kuralı 98
D. MÖHUK’da Düzenlenen Yetki Kuralları. 100
1. Türklerin Kişi Hâllerine İlişkin Davalar 105
a. Genel Açıklamalar 106
b. Maddenin Uygulanma Koşulları 109
1) Genel Olarak 109

2) Yabancılık Unsuru. 109
3) Davanın Türklerin Kişi Hâllerine İlişkin Olarak Açılması 113
a) Davanın Türk Vatandaşlarına Yönelmesi 113
b) Davanın Kişi Hâllerine İlişkin Olması 116
4) Davanın Yabancı Ülke Mahkemesinde Açılmamış Olması
veya Açılamamış Olması. 119
c. Maddenin Hukukî Sonucu: Milletlerarası Yetkili
Mahkemelerin Tayini 120
2. Yabancıların Kişi Hâllerine İlişkin Bazı Davalar 122
3. Miras Davaları 124
4. İş Sözleşmesi ve İş İlişkisi Davaları 126
5. Tüketici Sözleşmesine İlişkin Davalar 128
6. Sigorta Sözleşmesine İlişkin Davalar 130
E. Yetki Anlaşması 133
1. Genel Olarak 133
2. Yetki Anlaşması İle Yabancı Mahkemelerinin Yetkili Kılınması 135
a. Genel Hukukî Çerçeve 135
b. Yetki Anlaşmasının Usulî Koşulları 136
1) Uyuşmazlığın Yabancılık Unsuru İçermesi 136
2) Uyuşmazlığın Borç İlişkilerinden Kaynaklanması 137
3) Yer İtibariyle Yetkinin Münhasır Yetki Esasına Göre Tayin Edilmemiş Olması 137
4) Uyuşmazlığın ve Yetkili Kılınan Mahkemenin Belirli veya Belirlenebilir Olması 146
c. Yetki Anlaşmasının Sonuçları 147
3. Yetki Anlaşması ile Türk Mahkemelerinin Yetkili Kılınması 151
F. Milletlerarası Yetkisizlik İtirazı 153
G. Milletlerarası Tahkim İtirazı 157
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK YARGILAMASINA
İLİŞKİN HUSUSLAR
I. Giriş Açıklamaları 163
II. Yabancı Teminatı 163

A. Genel Olarak 163
B. Yabancı Teminatı Yükümlülüğünün Uygulanma Esasları 165
C. Yabancı Teminatı Yükümlülüğünden İstisna Durumları 168
1. Genel Olarak 168
2. Karşılıklılık 168
3. Teminat Gerektirmeyen Hâller 171
4. Durumları Özellik Arz Eden Yabancılar 172
a. Vatansızlar 172
b. Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Yabancılar 173
c. Geçici Korumadan Yararlananlar 173
d. Mavi Kartlı Yabancılar 174
III. Yabancı Devletin Yargı Muafiyeti 175
IV. Milletlerarası Derdestlik 176
A. Paralelel Yargılamalar Sorununun Çözümü Olarak Milletlerarası Derdestlik. 176
B. Yabancı Derdestlik Müessesi 177
C. Karşılaştırmalı Hukukta Yabancı Derdestlik 178
D. Türk Milletlerarası Usul Hukukunda Yabancı Derdestlik. 180
1. Hukukî Çerçeve 180
2. Yargıtay’ın Yaklaşımı 180
3. Öğreti 181
4. Değerlendirme 184
E. Milletlerarası Tahkim Derdestliği İtirazı 195
V. Bekletici Mesele 196
VI. İhtiyatî Tedbir - İhtiyatî Haciz 200
VII. İspat 204
A. Uygulanacak Hukuk 204
1. Genel Olarak 204
2. İspat Usulü ve Vasıtaları 204
3. Hukukî İşlemlerin Şekli Geçerliliği 205
4. İspat Yükü 206
5. Yabancı Ülkelerde Yapılmış İşlemler 208
B. Yabancı Senetler 209

VIII. Milletlerarası Hukukî (Adli) Yardım 214
IX. Yabancı Hukukun Türk Mahkemelerince Uygulanması 217
A. “Uygulanacak Hukuk” Kavramı 217
B. Yabancı Hukukun Muhtevasının Belirlenmesi ve Uygulanması Sorunu 218
1. Yabancı Hukukun Kapsamı 218
2. Yabancı Hukukun Maddî Olaya Uygulanması 219
a. Yabancı Hukukun Uygulanma Sorunları 219
b. Yabancı Hukukun Uygulanma Şekli 220
c. Türk Kanunlar İhtilafı Hukuku Sistemi 222
1) Hukukî Çerçeve 222
2) Yargılamada Yabancı Hukukun Maddî Olaya Uygulanacak Hükümlerinin Tespiti 227
a) Araştırma Yapma Zorunluluğu 227
b) Yabancı Hukukun İçeriğini Tespit Yolları 229
c) Yabancı Hukukun İçeriğinin Tespit Edilememesi 229
d) Yabancı Hukukun Yanlış Şekilde Uygulanması 231
3) Yabancı Hukukun Uygulanmasında Geçici Hukukî
Korunma 231
4) Yapıya Uygun Yetki 232
5) Bölgesel Hukukların Uygulanması 232
d. Devletlerin Yıkılması ve Birleşmesi 233
e. Yurtdışı Bağlantılı Olaylarda Yabancı Hukukun
Uygulanmasına İlişkin Özel Durumlar 235
1) Genel Olarak 235
2) Dönüştürme 236
a) Statü Değişikliği Durumlarında Dönüştürme 236
b) Dönüştürmenin Diğer Durumları 238
3) ‘Yanlış’ Hukuka Göre Hareket Etme 239
4) İkame 241
a) Kavram 241
b) Sınırlandırma 241
c) İkamenin Koşulları 243
i) İkamenin Kabul Edilebilirliği 243

ii) Yabancı Hukuk Müessesesinin Eş Değerliliği 244
iii) İkame Edilebilirliğin Bulunmamasının Hukukî Sonuçları 246
5) Uyumlaştırma 247
a) Kavram 247
b) Maddî Olaya Uygulanacak Ülke Hukukları Arasında Uyumsuzlukların Bulunması 247
c) Uyumlaştırma Yöntemleri 249
6) Yetkili Olmayan Hukukun Dikkate Alınması 250
C. Yetkili Yabancı Hukuku Maddî Olaya Uygulanmasından Kaçınma
Hâlleri 250
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YABANCI MAHKEME VE HAKEM KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ
I. Yargı Kararlarının Verildiği Ülke Dışına Etkileri 251
II. Tanıma-Tenfiz Müessesesi 252
A. Genel Olarak 252
B. Tanıma 253
C. Tenfiz 258
III. Yabancı Ülke Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi 262
A. Tanıma ve Tenfizin Hukukî Temelleri 262
1. Genel Olarak 262
2. MÖHUK’un Düzenleme Çerçevesi 264
B. Tanıma ve Tenfiz Koşulları 265
1. Genel Olarak 265
2. Tanıma ve Tenfizin Ön Koşulları 268
a. Yabancı Bir Mahkeme Tarafından Verilmiş Bir İlamın Bulunması 268
b. Yabancı Mahkeme Kararının Hukuk Davalarına İlişkin Olması 271
c. Kararın Kesinleşmiş Olması 272
3. Asli Koşullar 273
a. Karşılıklılık Koşulu 273
b. Münhasır Yetki ve Aşırı Yetki İhlallerinin Bulunmaması 275

1) Genel Olarak 275
2) Münhasır Yetki İhlalinin Bulunmaması. 275
3) Aşırı Yetki İhlalinin Bulunmaması 285
c. Hükmün Kamu Düzenine Açıkça Aykırı Olmaması 286
d. Davalının Savunma Hakkına Uyulmuş Olması. 287
4. Diğer Engel Sebeplerin Bulunmaması Koşulu 290
a. Genel Olarak 290
b. Yabancı mahkeme ilâmının kısmen veya tamamen yerine
getirilmiş olması. 291
c. Yabancı Kararın Yerine Getirilmesine Engel Bir Sebebin
Ortaya Çıkmış Olması 291
C. Tanıma ve Tenfiz Usulü 291
1. Genel Olarak 291
2. Görevli ve Yetki Mahkeme 292
3. Taraflar 294
4. Tanıma ve Tenfiz Başvurusu 295
5. Tanıma ve Tenfiz Başvurusu Harcı 297
6. Teminat 297
7. Yargılama Usulü 298
8. İtirazlar 301
9. İspat 301
IV. Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi 302
A. Hukukî Temeller 302
B. MÖHUK Uyarınca Yabancı Hakem Kararlarının Türkiye’de Tenfizi ve Tanınması 304
1. Düzenleme Çerçevesi 304
2. Yabancı Hakem Kararlarının Tanıma-Tenfiz Koşulları 305
3. Yabancı Hakem Kararlarının Tanıma-Tenfizinin Ret Sebepleri 305
a. Genel Olarak 305
b. Red Sebepleri 306
1) Tahkim Sözleşmesi veya Şartının Bulunmaması. 306
2) Hakem Kararı Genel Ahlâka veya Kamu Düzenine Aykırı
Olması 306
3) Uyuşmazlığın Türk Kanunlarına Göre Tahkim Yoluyla Çözümünün Mümkün Olmaması 307

4) Hakemler Önünde Usulüne Göre Temsil Edilmeme Durumlarında Yapılan İşlemlerin Sonradan Açıkça Kabul Edilmemesi 307
5) Hakem Seçiminden Usulen Haberdar Edilmeme veya
İddia ve Savunma İmkânından Yoksun Bırakılma 307
6) Tahkim Sözleşmesi veya Şartının Hükümsüz Olması 308
7) Hakemlerin Seçiminin veya Uygulanan Usulün Tarafların Anlaşmasına veya Bunun Olmaması Durumunda Hukuka
Aykırı Olması 308
8) Hakem Kararının Yetki Aşım: Belirlenen Husus ve
Sınırların Aşılması 308
9) Hakem Kararının Kesinleşmemiş, İcra Kabiliyeti veya
Bağlayıcılık Kazanmamış veya İptal Edilmiş Olması 309
4. Tanıma ve Tenfiz Usulü 309
a. Görevli ve Yetkili Mahkeme 309
b. İnceleme 310
1) Başvuru 310
2) Yargılama Usulü 310
C. New York Sözleşmesi Uyarınca Yabancı Hakem Kararlarının
Tanınması ve Tenfizi 311
1. Sözleşmenin Genel İçeriği 311
2. Sözleşmenin Uygulama Alanı 311
3. Tahkim Anlaşması 313
4. Tanıma ve Tenfiz Şartları 313
5. Tanıma ve Tenfiz Usulü 315
V. Tenfiz Edilen Yabancı Yargı Kararlarının İcrası 316
VI. Yabancı Yargı Kararlarının Kesin Hüküm ve Kesin Delil Etkileri 317
A. Genel Olarak 317
B. Yabancı Mahkeme ve Hakem Kararlarının Zamanaşımının
Kesilmesine İlişkin Etkileri 319
KAYNAKÇA 325