Milletlerarası Usul Hukuku Temel Konular

Prof. Dr. Hacı CAN

Arş. Gör. Esra ÖZTÜRK

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ. 5

İÇİNDEKİLER  7

KISALTMALAR . 15

BİRİNCİ BÖLÜM

MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNUN TEMELLERİ

MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNUN GENEL ÇERÇEVESİ . 17

Kavram 17

Yapısal İlkeler 18

Kapsam 21

Genel Olarak. 21

Kapsam Alanının Milletlerarası Boyutla Sınırlanması . 22

MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNDA ÜLKESELLİK PRENSİBİ 25

III. MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNDA VASIFLANDIRMA. 28

Kavram 28

Vasıflandırma Sorunu 30

MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNDA UYGULANACAK KURALLAR

(GÖNDERME YAPILAN KURALLAR) . 31

MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNUN KAYNAKLARI. 34

Millî Hukuk Kaynakları. 35

Genel Olarak 35

5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında

Kanun 37

Milletlerarası Hukuk Kaynakları 38

Milletlerarası Usul Hukuku Karşılaştırmasının Önemi. 41

MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNUN YAKIN BAĞLANTILI OLDUĞU

ALANLAR. 42

8 İçindekiler

İKİNCİ BÖLÜM

MİLLETLERARASI YETKİ

GENEL HUSUSLAR 45

Usul Hukukunda “Yetki” Kavramı 45

Yer İtibariyle Yetki 46

Yer İtibariyle Yetkilendirme Sistemleri 46

Milletlerarası Yetki Kavramı. 48

Diğer Kavramlardan Sınırlandırma 50

Yargı Yetkisi 50

Ülke İçi Yetki. 50

Milletlerarası Yetki Temelleri ve Türleri. 51

Milletlerarası Yetki Temelleri 51

Doğrudan-Dolaylı Milletlerarası Yetki 52

Milletlerarası Yerel Yetki 52

Milletlerarası Yetki Türleri. 52

Genel Milletlerarası Yetki . 53

Özel Milletlerarası Yetki . 53

Milletlerarası Yetki Kurallarının Diğer Hukuk Kurallarıyla İlişkisi . 54

Genel Olarak . 54

Milletlerarası Yetki Kurallarının Kanunlar İhtilafı Kurallarından Farkı. 54

Milletlerarası Yetki Kurallarının Maddî Hukuk Kurallarından Farkı . 55

Ğ. Milletlerarası Yetki ve Uygulanacak Hukukun Karşılıklı Etkileşimi . 55

Milletlerarası Yetkinin Belirlenmesi. 56

Önemi 56

Yetkilendirme Temelleri 57

Yetkilendirme Esasları ve Menfaatler . 57

Milletlerarası Yetkinin Bağlantı Noktaları . 57

Milletlerarası Yetkinin Bulunma Anı: Milletlerarası Yetkinin Zaman

İtibariyle Belirlenmesi . 58

İ. Milletlerarası Yetki İhtilafları . 58

Olumlu Yetki İhtilafları (Çoklu Yetki) 58

Olumsuz Yetki İhtilafları (Yetkisizlik) . 60

İçindekiler 9

TÜRK MAHKEMELERİNİN MİLLETLERARASI YETKİ SİSTEMİ 60

Hukukî Temeller 60

MÖHUK’un Milletlerarası Yetki Kuralları Sistematiği 61

MÖHUK’un Milletlerarası Yetki Kurallarının Birbiriyle İlişkisi 63

Genel Milletlerarası Yetki Kuralı 65

MÖHUK’ta Düzenlenen Özel Yetki Kuralları 66

Türklerin Kişi Hâllerine İlişkin Davalar 68

Genel Açıklamalar 68

Maddenin Uygulanma Koşulları. 70

1) Genel Olarak . 70

2) Yabancılık Unsuru 71

3) Davanın Türklerin Kişi Hâllerine İlişkin Olarak Açılması  72

a) Davanın Türk Vatandaşlarına İlişkin Olması . 72

b) Davanın Kişi Hâllerine İlişkin Olması. 73

4) Davanın Yabancı Bir Ülke Mahkemesinde Açılmamış

Olması veya Açılamamış Olması 74

Milletlerarası Yetkili Türk Mahkemelerinin Tayini . 77

Öneri 80

Yabancıların Kişi Hâllerine İlişkin Bazı Davalar 81

Miras Davaları. 82

İş Sözleşmesi ve İş İlişkisi Davaları 83

Tüketici Sözleşmesine İlişkin Davalar . 85

Sigorta Sözleşmesine İlişkin Davalar. 86

Yargı Yeri Anlaşması 88

Genel Olarak. 88

Hukuki Uyuşmazlıkların Yabancı Mahkemeler Önünde Görülmesi 90

Genel Hukuki Çerçeve 90

Hukuki Uyuşmazlığın Yabancı Devlet Mahkemelerinde

Görülmesine İlişkin Anlaşmanın Usulî Koşulları. 90

1) Usulî Geçerlilik Koşulları 90

2) Maddi Geçerlilik Koşulları . 93

Yetki Anlaşmasının Şekli ve İspatı 93

Anlaşmanın Sonuçları 94

Türk Mahkemelerinin Yetkili Kılınması . 95

10 İçindekiler

Genel Çerçeve 95

Değerlendirme . 98

Yabancı Dilde Yapılan Anlaşmalar: İktisadi Müesseselerde Mecburî

Türkçe Kullanılması Hakkında Kanun ve Uygulamada Ortaya Çıkan

Sorunlar. 100

Milletlerarası Yetkisizlik İtirazı . 103

Ğ. Milletlerarası Tahkim İtirazı . 104

Yabancı Arabuluculuk İtirazı 106

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK YARGILAMASINA İLİŞKİN HUSUSLAR

GİRİŞ AÇIKLAMALARI .107

YABANCILARIN YARGISAL STATÜSÜ .108

III. YABANCI TEMİNATI110

Genel Olarak 110

Yabancıların Teminat Göstermesi Zorunluluğunun Uygulanma Esasları . 111

Yabancıların Teminat Gösterme Zorunluluğunun Bulunmadığı Durumlar 112

Genel Olarak . 112

Karşılıklılık . 113

Teminat Gerektirmeyen Hâller . 113

Durumları Özellik Arz Eden Yabancılar 114

Vatansızlar 114

Milletlerarası Koruma Statüsü Sahibi Yabancılar 114

Geçici Korumadan Yararlananlar 115

Mavi Kartlı Yabancılar. 115

MİLLETLERARASI DERDESTLİK 115

Genel Olarak 115

Yabancı Derdestlik İtirazı . 116

Genel Olarak . 116

Yabancı Hukuk Sistemlerinde Yabancı Derdestlik İtirazı . 116

Türk Milletlerarası Usul Hukukunda Yabancı Derdestlik İtirazı . 117

Hukukî Çerçeve. 117

Yargıtay'ın Yaklaşımı. 118

Öğreti . 118

Değerlendirme . 119

İçindekiler 11

Milletlerarası Tahkim Derdestliği İtirazı 120

BEKLETİCİ MESELE 121

GEÇİCİ HUKUKİ KORUMA TEDBİRLERİ. 122

VII. MİLLETLERARASI İSPAT  123

İspat Kavramı. 123

İspata Uygulanacak Hukuk 123

İspat Usulü ve Vasıtaları 123

İspat Yükü 124

Hukukî İşlemlerin İspatı. 124

Genel Olarak. 124

Yurtdışında Yapılan Hukukî İşlemlerin İspatı 124

Yurtdışında Bulunan Deliller 124

Yabancı Belgeler 126

Ğ. Yurt Dışında Bulunan Delillerin Temini Usulleri  127

VIII. MİLLETLERARASI ADLÎ YARDIMLAŞMA . 127

Genel Olarak 127

Milletlerarası Adlî Yardımlaşma Yoluyla Delil Temini 129

18 Mart 1970 Tarihli Lahey Sözleşmesi . 131

Yabancı Ülkede Diplomatik Memurlar, Konsoloslar ve Özel Memurlar

Aracılığıyla Delil Temini Usulü . 132

MİLLETLERARASI TEBLİGAT 132

Genel Olarak 132

Milletlerarası Sözleşmeler Çerçevesinde Yurt Dışına Yapılan Tebligat 133

Genel Olarak. 133

15 Kasım 1965 tarihli Hukukî veya Ticarî Konularda Adlî veya Gayri

Adlî Belgelerin Yabancı Memleketlerde Tebliğine Dair Lahey

Sözleşmesine Göre Milletlerarası Tebligat . 133

İç Hukuk Düzenlemelerine Göre Yurtdışına Tebligat. 135

Türk Mahkemelerinde Yabancı Devlet Aleyhine Açılan Davalarda

Tebligat 136

Yabancı Devlet Diplomatik ve Konsüler Temsilciliklerine Tebligat 136

Yabancı Devletlerden Gelen Tebligat Talepleri . 137

YABANCI HUKUKUN TÜRK MAHKEMELERİNCE UYGULANMASI . 137

Yabancı Ülke Hukukunun Muhtevasının Belirlenmesi ve Uygulanması

Yabancı Ülke Hukukunun Kapsamı 137

12 İçindekiler

Yabancı Ülke Hukukunun Maddî Olaya Uygulanması 137

Yabancı Hukukun Uygulanma Şekli 137

Türk Mahkemeleri Önünde Yabancı Hukuk . 138

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

YABANCI MAHKEME KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ

MAHKEME KARARLARININ ÜLKE DIŞI ETKİLERİ139

TANIMA-TENFİZ MÜESSESESİ .140

Genel Olarak 140

Tanıma ve Tenfiz Modellerinin Karşılaştırmalı Analizi . 140

Tanıma . 143

Tenfiz . 144

III. TÜRK HUKUKUNDA YABANCI ÜLKE MAHKEME KARARLARININ TANINMASI

VE TENFİZİ .144

Hukukî Çerçeve 144

5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında

Kanunun Düzenleme Çerçevesi . 145

Tanıma ve Tenfiz Koşulları . 146

Genel Çerçeve . 146

Tanıma ve Tenfizin Ön Koşulları 148

Kararın Yabancı Ülke Kararı Olması 149

Kararın Mahkemeden Verilmiş Olması. 149

Kararın İlam Niteliğinde Olması 149

Kararın Özel Hukuk Konularına İlişkin Olması 150

Kararın Kesinleşmiş Olması . 150

Tanıma ve Tenfizin Asli Koşulları. 150

Genel Olarak. 150

Karşılıklılık Koşulunun Sağlanması 152

Münhasır Yetki İhlalinin Bulunmaması. 153

Aşırı Yetki İhlalinin Bulunmaması . 154

Hükmün Kamu Düzenine Açıkça Aykırı Olmaması 154

Davalının Savunma Hakkına Uyulmuş Olması 156

Diğer Engel Sebeplerin Bulunmaması Koşulu . 156

Değerlendirme 157

Yabancı Mahkeme Kararının İçeriğini Denetleme Yasağı. 158

İçindekiler 13

Tanıma ve Tenfiz Usulü . 160

Genel Olarak. 160

Görevli ve Yetkili Mahkeme 160

Taraflar . 160

Tanıma ve Tenfiz Başvurusu . 161

Yargılama Usulü 163

BEŞİNCİ BÖLÜM

MİLLETLERARASI TAHKİM VE ARABULUCULUK

HUKUKİ UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜM YOLLARI. 167

Genel Olarak 167

Tahkim Yolu . 168

MİLLETLERARASI TAHKİME İLİŞKİN DÜZENLEMELER (HUKUKİ KAYNAKLAR). 168

Genel Olarak 168

Milletlerarası Düzenlemeler 169

1923 Cenevre Protokolü. 169

1927 Cenevre Sözleşmesi . 170

10 Haziran 1958 Tarihli Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve

İcrası Hakkındaki Birleşmiş Milletler Sözleşmesi (New York

Sözleşmesi) . 170

21 Nisan 1961 Tarihli Milletlerarası Ticari Tahkime Dair Avrupa

Sözleşmesi (Cenevre Sözleşmesi) . 170

18 Mart 1965 Tarihli Devletler ile Diğer Devlet Vatandaşları

Arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi Hakkında

Sözleşme (ICSID – Washington Sözleşmesi) . 170

UNCITRAL Milletlerarası Tahkim Model Kanunu 171

Avrupa Birliği Düzenlemeleri 171

Millî Düzenlemeler 171

Tahkim Kurumları Düzenlemeleri 172

Mercii Takdiri 172

III. TAHKİM SÜRECİ. 172

Tahkim Başvurusu . 172

Tahkim Yargılaması . 174

HAKEM KARARLARI . 174

Genel Olarak 174

14 İçindekiler

Türk Hakem Kararı - Yabancı Hakem Kararı Ayrımı 175

Hakem Kararlarına Karşı Hukuki Başvuru Yolları 175

YABANCI HAKEM KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ .175

Hukukî Temeller. 175

MÖHUK’a Göre Yabancı Hakem Kararlarının Türkiye’de Tanınması ve

Tenfizi  176

Düzenleme Çerçevesi 176

Yabancı Hakem Kararlarının Tanıma-Tenfiz Koşulları . 177

Ret Sebepleri. 177

Tanıma ve Tenfiz Usulü . 179

Görevli ve Yetkili Mahkeme . 179

Başvuru. 179

Yargılama Usulü 180

10 Haziran 1958 Tarihli New York Sözleşmesi Uyarınca Yabancı Hakem

Kararlarının Tanınması ve Tenfizi. 180

Genel Çerçevesi. 180

Sözleşmenin Uygulanma Alanı 181

Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfiz Koşulları. 183

Yabancı Hakem Kararının Tanınması ve Tenfizinin Ön Koşulu:

Hakem Kararı Niteliği . 183

Asli Koşullar 184

Mahkeme Tarafından Re’sen Dikkate Alınan Ret Sebepleri. 185

Ret Nedenlerinin Hükmünü Kaybetmesi. 185

Tanıma ve Tenfiz Usulü . 185

Diğer Milletlerarası Sözleşmeler Uyarınca Yabancı Hakem Kararlarının

Tanınması ve Tenfizi  186

YABANCI HAKEM KARARLARININ ETKİLERİ .187

VII. MİLLETLERARASI ARABULUCULUK187

KAYNAKÇA.189