Hakimin Davayı Aydınlatma Ödevi

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Sunuş 7
Teşekkür 9
Kısaltmalar 19
GİRİŞ 21
I. KONUNUN ÖNEMİ 21
II. KONUNUN İNCELEME PLANI VE SINIRLARI 29
Birinci Bölüm
HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİ KAVRAMI,
NİTELİĞİ VE GELİŞİMİ
§ 1. HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİ KAVRAMI 31
I. KAVRAM 31
A. Terim Sorunu 36
B. Koşulları 37
C. Hukuki Niteliği 38
D. Amaçları 40
E. Hakimin Görev ve Sorumlulukları İçinde Yeri 45
II. İŞLEVLERİ 47
A. Giriş 47
B. Açıklama İşlevi 49
C. Tamamlama İşlevi 51
D. Değiştirme İşlevi 54
§ 2. HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 56
I. İSVİÇRE MEDENÎ YARGILAMA HUKUKUNDA 56
A. HUMK Mehazı Neuchatel Kantonu’nundaki Düzenleme 56
B. İsviçre Federal Medeni Yargılama Kanunu’ndaki Düzenleme 58
II. ALMAN MEDENÎ YARGILAMA HUKUKUNDA 59
A. Giriş 59
B. 1877 Tarihli Alman Medenî Yargılama Kanunu Dönemi 59
C. 1898 Tarihli Kanun Değişikliği Dönemi 61
D. 1909 Tarihli Kanun Değişikliği Dönemi 62
E. 1924 Tarihli Kanun Değişikliği Dönemi 63
F. 1976 Tarihli Kanun Değişikliği Dönemi 64
G. 2001 Reformu ve Yürürlükteki Durum 64
H. Değerlendirme 69
III. ANGLO SAKSON MEDENÎ YARGILAMA HUKUKUNDAKİ GELİŞİMİ 70
A. Giriş 70
B. Amerika Birleşik Devletleri Hukukunda 70
C. Birleşik Krallık Hukuku (İngiltere) Yönünden 73
D. Değerlendirme 76
IV. TÜRK MEDENÎ YARGILAMA HUKUKU’NDAKİ GELİŞİMİ 76
A. Giriş 76
B. Cumhuriyet Öncesi Osmanlı İmparatorluk Hukuku Dönemi 76
1. Tanzimat Dönemi Öncesi 76
2. Tanzimat Döneminde 78
3. Değerlendirme 82
C. Cumhuriyet Döneminde 82
1. Giriş 82
2. HUMK Dönemi 83
3. Tasarılarda Yer Alışı 85
a. 1948 Tarihli Tasarıda 86
b. 1952 Tarihli Tasarıda 87
c. 1955 Tarihli Tasarıda 87
ç. 1959 Tarihli Tasarıda 88
d. 1971 Tarihli Tasarıda 88
e. 1993 Tarihli Tasarıda 89
4. HMK’da Düzenlenişi 90
§ 3. HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİNİN ANAYASAL TEMELİ VE İLKENİN ADİL YARGILANMA HAKKI İLE SOSYAL DEVLET İLKESİ KAPSAMINDA DURUMU 91
I. ANAYASAL TEMELİ 91
II. ADİL YARGILANMA HAKKI 91
A. Genel Olarak 91
B. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi ile İlişkisi 96
1. Bağımsız Mahkemede Davanın Görülmesi 96
a. Genel Olarak 96
b. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi ile İlişkisi 102
2. Tarafsız Mahkemede Davanın Görülmesi 103
a. Genel Olarak 103
b. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi ile İlişkisi 108
c. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevinin Yerine Getirilmesinde Tarafsızlık İlkesinin Yansıması Olan Yasaklar 113
aa. İhsası Rey Yasağı 113
bb. Hâkimin Taraflara Yol Gösterme ve Öğüt Verme Yasağı 117
cc. Yasakların İhlali 121
3. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi İle Hukuki Dinlenilme Hakkı Arasındaki İlişki 125
4. Usûl Ekonomisi İlkesi ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi ile Arasındaki İlişki 135
5. Silahların Eşitliği İlkesi ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi İle İlişkisi 139
6. Sürpriz Karar Yasağı ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi İlişkisi 150
a. Kavram 150
b. Düzenlenişi 152
c. Uygulanışı 155
d. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi ile İlişkisi 159
III. HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİNİN SOSYAL DEVLET İLKESİ İLE BAĞLANTISI 160
§ 4. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNUN AMACININ VE YARGILAMAYA EGEMEN İLKELERİN HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİ İLE İLİŞKİSİ 164
I. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNUN AMACI İLE İLİŞKİSİ 164
A. Medenî Yargılama Hukukunun Amacına Dair Görüşler 164
1. Genel Olarak 164
2. Kendiliğinden Hak Almanın Yerine Geçmek Amacı 166
3. Özel Hukuktan Doğan Hakların Korunması 168
4. Toplumsal Barışın Korunması 173
5. Kesin Hükme Ulaşma 173
6. Hakları Korumak, Tespit Etmek ve Gerçekleştirmek 174
7. Maddi Gerçeğin Bulunması 176
8. Adaletli Karar Vermek 179
B. Medenî Yargılama Hukukunun Amaçlarına Dair Görüşlerin Değerlendirilmesi ve Görüşümüz 182
C. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi ile Medenî Yargılama Hukukunun Amaçlarının İlişkisinin Değerlendirilmesi 185
II. YARGILAMAYA EGEMEN İLKELER İLE İLİŞKİSİ 187
A. Dava Malzemesinin Taraflarca Getirilmesi İlkesi 187
1. Genel Olarak 187
2. Yasada Düzenlenişi 189
3. Karşılaştırmalı Hukukta Gelişimi 191
4. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi ile İlişkisi 193
B. Re’sen Araştırma İlkesi 199
C. Tasarruf İlkesi 204
D. Taraf Talepleriyle Bağlılık İlkesi 211
E. Doğrudanlık İlkesi 220
F. Hâkimin Hukuku Kendiliğinden Uygulaması İlkesi (Iura Novit Curia) 229
G. Müzakere Ödevi ile İlişkisi 234
H. Teksif İlkesi ile İlişkisi 238
1. İddia ve Savunmayı Değiştirme–Genişletme Yasağı İlişkisi Yönünden 238
2. Deliller Üzerinde Teksif İlkesinin Olup Olmadığı Yönünden Konunun İncelenmesi 252
§ 5. HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİNİN TARAF YÜKÜMLÜLÜKLERİYLE İLİŞKİSİ 261
I. SOMUTLAŞTIRMA YÜKÜ İLE İLİŞKİSİ 261
A. Somutlaştırma Yükü Kavramı 261
B. Görünümleri 263
C. Konusu 265
D. Dava Temeli ve Vakıa 270
E. Somutlaştırma Çalışması 275
F. Hâkimin Algısı Sorunu 287
G. Sonuç 295
II. İSPAT YÜKÜ VE HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİ 296
III. TARAFLARIN DÜRÜST DAVRANMA VE DOĞRUYU SÖYLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ İLE İLİŞKİSİ 304
A. Genel Olarak 304
B. Dürüstlük Kuralı ve Dürüst Davranma Yükümlülüğü 306
C. Doğruyu Söyleme Yükümlülüğü 310
İkinci Bölüm
HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİNİN ÇERÇEVESİ VE
USÛLİ DÜZENLEMELERLE İLİŞKİSİ
§ 6. HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİNİN KAPSAMI 315
I. DİLEKÇELER AŞAMASINDA HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİ 315
A. Genel Olarak 315
B. Ön İnceleme Aşamasından Önceki Dilekçeler Üzerinde Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 318
1. Genel Olarak 318
2. Dava Dilekçesi Üzerinde 319
a. Unsurları 319
b. Unsurlarda Eksiklik 320
3. Belirsiz Alacak Davasında 330
4. Cevap Dilekçesi Üzerinde 337
5. Cevaba Cevap ve İkinci Cevap Dilekçelerinde 344
II. ÖNİNCELEME AŞAMASINDA HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİ 345
III. TAHKİKAT AŞAMASINDA HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİ 347
A. Genel Olarak 347
B. Davaya Son Veren Taraf İşlemleri Üzerinde Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 349
1. Sulh Üzerinde Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 349
2. Kabul Üzerinde Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 352
3. Feragat Üzerinde Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 356
C. Asli Müdahale Dilekçesi ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 359
D. Feri Müdahale Dilekçesi ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 363
E. Bekletici Sorun– Ön Sorun ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 365
F. Delil Türleri Üzerinde Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 372
1. Genel Olarak 372
2. Senet ve Belge Üzerinde Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 380
a. Belge Üzerinde Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 380
b. Delil Başlangıcı ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 384
c. Resmi Senetlerde Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 386
d. Adi Senetlerde Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 388
e. Sahtelik İddiası ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi İlişkisi 391
f. Güvenli Elektronik İmzalı Belgeler 393
g. Belge Aslının İstenmesinin Gerektiği Durumlarda 395
h. Belgenin Üçüncü Kişi Elinde Olması Durumunda 396
ı. Ticari Defterler ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 397
i. Yabancı Dilde Düzenlenmiş Olan Belgelerde Durum 405
3. Yemin Delili Bakımından Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 406
4. Tanık ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 414
5. Bilirkişi Oy ve Görüşü ile Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 427
a. Esasları 427
b. Bilirkişinin Görevleri 430
c. Bilirkişi Raporunun Yargılamaya Olan Etkisi 431
d. Görevlendirilmesi 432
e. Maddi Sorun–Hukuki Sorun Ayrımının Yapılması 437
f. Bilirkişinin Haber Verme Yükümlülüğü ile İlişkisi 438
g. Bilirkişinin Görev ve Yetkileri ile İlişkisi 442
h. Bilirkişi Oy ve Görüşünün Unsurları 443
ı. Bilirkişi Raporuna İtiraz ve Yeni Delil Sunulması Kapsamında Değerlendirilmesi 447
i. Bilirkişi Oy ve Görüşüne Karşı Sunulan Dilekçeler 454
5. Keşif ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 455
6. Uzman Görüşü ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 466
7. Kanunda Düzenlenmemiş Deliller ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 472
G. Delilden Vazgeçme ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 474
IV. KANUN YOLUNDA HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİ 476
A. Genel Olarak 476
B. İstinaf Yolunda 476
C. Temyiz Yolunda 483
Üçüncü Bölüm
HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİNE İLİŞKİN
ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR, ÖDEVİN ARAÇLARI,
ÖDEVİN YERİNE GETİRİLMEMESİNİN SONUÇLARI
§ 7. HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİNİN SINIRLARI 485
I. ZAMAN BAKIMINDAN SINIRLARI 485
II. İKİNCİ TANIK LİSTESİ SUNMA YASAĞI VE HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİ 490
§ 8. HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİNİN ARAÇLARI 494
I. GİRİŞ 494
II. SORU SORULMASI ARACI 496
A. Genel Olarak 496
B. Sorunun Oluşturulması ve Niteliği 497
C. Uygulanması 498
D. Tanıklara Soru Sorulması 501
E. Algılama Soruları ve Hafıza Soruları Ayrımı ve Önemi 502
F. Hâkimin Bireysel Bilgisi ve Soru Aracı 505
G. Yönlendirici Soruların Kullanımı 507
H. Yanıltıcı Soruların Kullanımı 509
I. Beyanlardaki Farklılık–Çelişki Kavramları Ayrımı 510
III. ARAÇLAR TEMELİNDE İŞLEVSEL OLARAK HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİ, ARAÇ OLARAK AÇIKLAMA YAPTIRMAK VE İSTİCVAP 516
A. Açıklama Yaptırmak 516
B. İsticvap 522
1. Genel Olarak 522
2. Amacı 523
3. Niteliği 525
4. Uygulanışı 527
5. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi ile İlişkisi 528
6. İkrar–İsticvap–Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi İlişkileri 531
7. Sonuç 539
IV. YENİ DELİL SUNULMASINI İSTEME ARACI 540
A. Genel Değerlendirme 540
B. İspat Ölçüsü ve Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 542
1. Genel Olarak 542
2. Tanımlama 547
3. İspat Dereceleri 548
4. Vicdani Kanaat Kavramı 549
a. Vicdani Kanaat Teorileri 550
aa. Subjektif İspat Ölçüsü Teorisi 551
bb. Objektif İspat Ölçüsü Teorisi 552
cc. Karma İspat Ölçüsü Teorisi 553
dd. Vicdani Kanaatin Oluşumunda Olasılık Kavramı 555
§ 9. HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİNİN YERİNE GETİRİLMEMESİNİN YAPTIRIMLARI 571
I. GENEL OLARAK 571
II. KANUN YOLLARI 571
A. İstinaf Yolu 571
B. Temyiz Yolu 576
III. ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU YOLU 578
IV. AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURU 581
V. HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİNİN YERİNE GETİRİLMEMESİNİN HÂKİMİN HUKUKİ VE CEZAİ SORUMLULUĞU İLE DİSİPLİN HUKUKU YÖNÜNDEN SONUÇLARI 582
A. Hâkimin Hukuki Sorumluluğu 582
1. Hâkimin Cezai Sorumluluğu 586
2. Hâkimin Disiplin Sorumluluğu 587
Sonuç 593
Kaynakça 605
Kavram Dizini 621