Kesin Hükmün Objektif Sınırları

Hamide Özden ÖZKAYA FERENDECİ



- Karar İçeriğinin Korunması

- Kesin Hüküm Düzenlenmesinin Temeli, Yapısı Ve (Maddi) İçeriği

- Günümüzde Kesin Hükmün Kapsamı

- Kesin Hükümün Sınırları

- Kısmi Davalarda Kesin Hükmün Sınırları



KESİN HÜKMÜN

OBJEKTİF SINIRLARI

Yard. Doç. Dr. HAMİDE ÖZDEN ÖZKAYA-FERENDECİ

Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Medeni Usul ve İcra-İflas Hukuku Anabilim Dalı

Öğretim Üyesi



İÇİNDEKİLER

SUNUŞ .........................................................................................vii

ÖNSÖZ ......................................................................................... ix

VORWORT .................................................................................... xi

İÇİNDEKİLER ..............................................................................xiii

KISALTMALAR CETVELİ ..............................................................xxi

BİBLİYOGRAFYA ....................................................................... xxiii

§ 1 GİRİŞ ....................................................................................... 1

I. Maddi Anlamda Kesin Hükmün Anlamı ............................... 3

II. Maddi Anlamda Kesin Hükmün Amacı ................................ 5

III. Kesin Hükmün Sınırları ...................................................... 6

IV. Kesin Hükmün Kapsamı ..................................................... 7

V. Kesin Hükmün Objektif Sınırları Hakkındaki

Uygulamalar ....................................................................... 7

Birinci Bölüm

KARAR İÇERİĞİNİN KORUNMASI

§ 2 Tekrar Yasağının Yerine İçeriğin Korunması ..................... 9

I. Roma Hukuku’ndaki Tüketme Öğretisi ................................ 9

II. Alman Hukuku’ndaki Bağlayıcılık Öğretisi ........................ 12xiv

§ 3 Kesin Hüküm Alanında Actioların Tüketilmesi ve

Günümüz Kesin Hüküm Anlayışına Geçiş ....................... 13

I. Friedrich Ludwig von Keller ............................................... 13

II. Ernst Immanuel Bekker .................................................... 14

III. Friedrich Carl von Savigny ................................................ 15

IV. Değerlendirme ................................................................... 16

İkinci Bölüm

KESİN HÜKÜM DÜZENLEMESİNİN TEMELİ, YAPISI

VE (MADDİ) İÇERİĞİ

§ 4 Kesin Hükmün Kapsamının İkili Yapısı .......................... 19

I. Ayniyet/Bağlayıcılık ......................................................... 20

II. Karar Unsurlarının Kesin Hüküm Etkisi ........................... 21

1. Savigny’nin Unsurlar Kuramı ....................................... 22

a) Davalının Korunması .............................................. 22

aa) Kazanan Davalı ................................................. 22

bb) Kazanan Davacı ................................................ 23

cc) Ret Nedeninin Kesin Hükmü ............................. 24

b) Karar Gerekçesinin Kesin Hüküm Kapsamı ............ 25

aa) Karar Unsurları ................................................. 25

bb) Objektif ve Sübjektif Unsurlar ........................... 26

cc) Karar Unsurlarının Tespiti ................................ 27

c) Değerlendirme ........................................................ 27

2. Windscheid’in Karar Gerekçesindeki Vakıaları da

Kesin hükmün kapsamına Dahil Eden Görüşü ............ 28

3. Unger’in Dava Talebini Esas Alan Görüşü .................... 29

a) Davacı Açısından Bağlayıcı Etkisi ........................... 30

aa) Dava Konusu Olarak Sınırlandırılması .............. 30

bb) Davacının Ara Tespit Davası .............................. 31

b) Davalı Açısından Bağlayıcı Etkisi ............................ 31

c) Değerlendirme ........................................................ 33

4. Pfeiffer’in Tarafların İradesini Ölçü Alan Görüşü .......... 33

a) Davalının (Zımni) Karşı Davası ............................... 34

b) Davacının Tespit Davası ......................................... 34

c) Değerlendirme ........................................................ 35xv

5. Wetzell’in Litis Contestatio Kuralına Dayanan

Görüşü ........................................................................ 35

III. Değerlendirme ................................................................... 36

§ 5 Alman Medeni Usul Kanunu Madde 322 I ve HUMK

Madde 237’nin Karşılaştırılması ..................................... 37

I. Madde İçerikleri ................................................................ 39

II. Üç Unsur .......................................................................... 40

1. Tarafların Aynı Olması ................................................. 40

2. Dava Konusunun Aynı Olması ..................................... 43

3. Dava Sebebinin Aynı Olması ........................................ 43

III. Değerlendirme ................................................................... 48

IV. Türk Hukuku’nda Kesin Hükmün Kapsamı ....................... 49

Üçüncü Bölüm

GÜNÜMÜZDE KESİN HÜKMÜN KAPSAMI

§ 6 Mukayeseli Hukukta Kesin Hükmün Kapsamı ................. 53

I. Avusturya Hukuku ........................................................... 54

1. Avusturya Hukuku’nda Sosyal Yargılama Fikri ............ 54

2. Kesin Hüküm Düzenlemesi .......................................... 56

a) Avusturya Medeni Usul Kanunu Madde 411

Fıkra 1 ................................................................... 56

b) Avusturya Medeni Usul Kanunu Madde 411

Fıkra 2 ................................................................... 57

II. Alman Hukuku ................................................................. 58

III. İsviçre (Kantonlar) Hukuku ............................................... 61

IV. İskandinav Hukuk Sistemleri ............................................ 64

1. İsveç ve Finlandiya Hukuku ......................................... 64

2. Danimarka Hukuku ..................................................... 65

3. Norveç Hukuku............................................................ 66

4. İzlanda Hukuku .......................................................... 67

V. İspanyol ve Portekiz Hukuku ............................................. 67

VI. İtalyan Hukuku ................................................................. 68

VII. Fransız Hukuku ................................................................ 69

VIII. Hollanda, Belçika ve Lüksemburg Hukuku ........................ 72

IX. Yunan Hukuku ................................................................. 72xvi

X. Polonya ve Macar Hukuku ................................................ 73

XI. Angloamerikan Hukuku .................................................... 74

1. İngiliz Hukuku ............................................................. 77

2. Amerika Birleşik Devletleri Hukuku ............................. 80

XII. Japon Hukuku .................................................................. 84

XIII. Değerlendirme ................................................................... 86

§ 7 Kararın Yargısal Etkisi ve Mahiyeti ................................ 88

I. Kesin Hüküm Teorileri ...................................................... 89

1. Maddi Hukuk Teorisi ................................................... 89

2. Usul Hukuku Teorisi ................................................... 91

3. Teorilerin Karşılaştırılması ve Eleştirisi ........................ 92

4. Usul Hukuku Teorisinin Sonuçları ............................... 98

a) Kesin Hükmün Pozitif ve Negatif İşlevi .................... 98

b) Olumsuz Dava Şartı ............................................... 99

c) Kesin Hükmün Resen Gözetilmesi ........................ 100

d) Kesin Hüküm Etkisi Üzerinde Anlaşma

Yapılamaması ....................................................... 101

e) Ön Meselelerde Bağlayıcılık .................................. 102

f) Lex Fori ve Kesin Hüküm ...................................... 103

g) Aynı Konuda Verilen İki Karardan Hangisinin

Önceliğe Sahip Olduğu ......................................... 104

II. Değerlendirme ................................................................. 105

Dördüncü Bölüm

KESİN HÜKMÜN SINIRLARI

§ 8 Maddi Hukuk ve Kesin Hüküm Sınırları ........................ 107

I. Kararın Netleş(tiril)mesi ................................................... 108

1. Aynı Karar İçinde Çelişkiler ........................................ 108

2. Karar İçindeki Tespit Etkisinin Genişletilmesi ............ 109

a) Davacının Hakları Bakımından ............................. 109

b) Davalının Hakları Bakımından ............................. 109

c) Değerlendirme ...................................................... 110

II. Karar İçerisinde “Anlam ve Denkleştirme Bağlantısı” ....... 111

1. Klöppel’in Görüşü ...................................................... 111xvii

2. Zeuner’in Görüşü ....................................................... 112

a) Zeuner’e Göre Maddi Anlamda “Hukuki Anlam

Bağlantılarının Korunması” .................................. 113

aa) Görüşün gelişimi ............................................. 113

bb) Zeuner’in Tezi ................................................. 116

b) Görüşün Eleştirisi ................................................ 118

aa) Kanun Koyucunun Motivasyonu ..................... 118

bb) Usul Hukuku Teorisi Bakımından ................... 119

cc) Kanuni Düzenleme .......................................... 119

dd) Pratik Düşünceler ........................................... 120

ee) Değerlendirme ................................................. 122

3. Maddi Hukuk Anlamında “Denkleştirme

Bağlantısı”nın Korunması ......................................... 122

a) Denkleştirme Bağlantısı İçin Örnekler .................. 123

aa) Azınlık Görüş .................................................. 124

bb) Hakim Görüş .................................................. 124

b) Değerlendirme ...................................................... 125

4. Değerlendirme ........................................................... 126

§ 9 Dava Konusu ve Kesin Hüküm Sınırları ........................ 127

I. Dava Konusunda Ayniyet ................................................ 128

1. Zıt Talepte Ayniyet ..................................................... 129

2. Bağlayıcılık ................................................................ 130

3. Emsal Dava ............................................................... 131

II. Dava Konusu .................................................................. 131

1. Dava Konusu Olan Talep ........................................... 133

a) Tarihsel Gelişim ................................................... 133

aa) Windscheid’in Talep Terimini Geliştirmesi ....... 133

bb) Wach’ın Hukuki Himaye Talebi Görüşü ........... 134

cc) Eleştiri ............................................................ 136

b) Maddi Talep ve Usuli Talep ................................... 138

aa) Maddi Talep .................................................... 138

bb) Usuli Talep ...................................................... 140

cc) Değerlendirme ................................................. 141

c) Dava Konusu Teorileri .......................................... 142

aa) Maddi Hukuk Kökenli Eski Teoriler ................. 142

aaa) Bettermann’ın Görüşü .......................... 143xviii

bbb) Hölder’in Görüşü .................................. 144

ccc) Blomeyer’in Görüşü .............................. 144

ddd) Değerlendirme ...................................... 144

bb) Usul Hukuku Kökenli Teoriler ......................... 145

aaa) Lent’in Dava Konusunun Davacı

Tarafından İddia Edilen Hukuki

Sonuç Olduğuna Dair Görüşü .............. 145

bbb) Rosenberg’in Dava Konusunun

Hukuki Sonucun Tespitine Yönelik

Talep Olduğu Görüşü ........................... 147

ccc) Nikisch’in Dava Konusunun Hak

İddiası Olduğuna Dair Görüşü .............. 149

ddd) Stein-Jonas-Schönke’nin Hayat

Olayı ile Talebin Aynı Önemde İki

Unsur Oluşturduğuna Dair Görüşü ...... 151

eee) Baumbach-Lauterbach’ın Dava

Konusunu Belirlerken Hayat Olayı

ve Talebi Eşdeğerli Unsurlar Olarak

Nitelendiren Görüşü ............................. 153

fff) Bötticher’in Dava Konusunda

Davacının Talebini Önemseyen Görüşü 153

ggg) Schwab’ın Dava Konusunu

Dava Dilekçesinde Belirtilen

Kararın Talep Edilmesi Olarak

Değerlendirdiği Görüşü ......................... 154

hhh) Tek Unsurlu Teori ................................ 159

iii) Çift Unsurlu Teori ................................. 160

jjj) Habscheid’in Hayat Olayından,

Talepten ve Hak İddiasından

oluşan Dava Konusu Görüşü ................ 164

kkk) Nisbi Dava Konusu ............................... 168

lll) Yeni Maddi Hukuk Teorileri .................. 169

mmm) Avrupa Adalet Divanı’nın Çekirdek

Görüşü ................................................. 170

nnn) Türk Hukuku’ndaki Görüşler ............... 172

(1) Tek Unsurlu Teori ........................... 172

(2) Çift Unsurlu Teori ........................... 172

cc) Değerlendirme ................................................. 172

d) Sonuç ................................................................... 178

III. Dava Konusunun Kesin Hükmün Kapsamını

Etkilemesi ....................................................................... 178xix

Beşinci Bölüm

KISMİ DAVALARDA KESİN HÜKMÜN SINIRLARI

§ 10 Kısmi Davalar ve Kesin Hüküm .................................... 181

I. Kısmi Dava ..................................................................... 181

1. Açık Kısmi Dava......................................................... 183

2. Örtülü Kısmi Dava ..................................................... 183

3. Değerlendirme ........................................................... 183

II. Kısmi Davalarda Dava Konusunun Ayniyeti .................... 186

1. Ayniyet Teriminin Gelişimi ......................................... 186

a) Herzog’un Görüşü ................................................ 187

b) Fitting’in Görüşü .................................................. 188

c) Zitelmann’ın Görüşü ............................................ 190

d) Muskat’ın Görüşü ................................................ 192

e) Değerlendirme ...................................................... 193

2. Ayniyet ve Bağlayıcı Etki ............................................ 194

a) İmparatorluk Mahkemesinin İçtihatları ................. 195

b) Federal Mahkemenin İçtihatları ............................ 197

c) Alman Doktrinindeki Hakim Görüş ....................... 198

d) Diğer Görüşler ...................................................... 200

aa) Zeiss’in Reddedilen Kısmi Dava Sonucu ile

Bakiyenin de Mevcut Olmadığı Yönündeki

Görüşü ........................................................... 200

bb) Jauernig’in Açık veya Örtülü Kısmi Dava

Ayrımı Yapan Görüşü ...................................... 201

cc) Musielak’ın Kısmi Davanın Reddedilmesi

Sonucunda İkinci Davanın Açılamayacağına

Dair Görüşü .................................................... 202

dd) Leipold’un Talebin Dayandığı Nedenin de

Kesinleşeceğine Yönelik Görüşü ...................... 204

ee) Bruns’un Kısmi Davalardaki Kesin Hüküm

Etkisinin Bakiye İçin de Geçerli Olmasına

Dair Görüşü .................................................... 206

ff) Lent’in Hak İddiasına Önem Veren Görüşü ...... 208

gg) Beinert’in Tüketme Öğretisinden Etkilenen

Görüşü ........................................................... 209

hh) Marburger’un Hakkın Sukut Etme Tesirine

Dayanan Görüşü ............................................. 212xx

ii) Bötticher’in Davacının Hakkını Mahfuz

Tutması Gerektiğini Önemseyen Görüşü ......... 213

e) Türk Hukuku’ndaki Görüş ................................... 214

f) Değerlendirme ...................................................... 217

III. Sonuç ............................................................................. 229

§ 11 SONUÇ .............................................................................. 231