Anonim şirketler, limited şirketlerle birlikte Türkiye’de uygulamada en çok karşılaşılan ticaret şirketi türünü oluşturmaktadır. Anonim şirket, Türk Ticaret Kanunu’nun 391. maddesinde “sermayesi belirli ve paylara bölünmüş ve borçlarından dolayı yalnızca malvarlığıyla sorumlu olan şirket” olarak tanımlanmıştır. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere anonim şirketin en önemli özelliklerinden biri, sermayesinin belirli sayıda itibari değere bölünmüş parçalardan, yani paylardan oluşmasıdır. Anonim şirketlerin bir diğer karakteristik özelliği de bu paylarının kıymetli evrak niteliğindeki senetlere bağlanabilir olmasıdır. Pay senedi olarak adlandırılan bu senetler, Türk Ticaret Kanunu’nun 484. maddesi uyarınca nama yazılı veya hamiline yazılı olabilmektedir. Bu çalışmanın konusunu da esas olarak hamiline yazılı paylar ve bunları temsil etmek üzere ihraç edilen hamiline yazılı pay senetleri oluşturmaktadır. Nama yazılı pay senetlerine ise hamiline yazılı pay senetlerinin karakteristik özelliklerinin ortaya konulması amacıyla, yeri geldiğinde değinilecektir.
Çalışmanın konusu, hamiline yazılı pay kavramı ve hamiline yazılı paylar üzerindeki hukuki işlemler ile sınırlıdır. Hamiline yazılı payların sahibine tanıdığı pay sahipliği haklarının kullanılması, hamiline yazılı pay bedeli borcunun ifası, anonim şirketin kendi hamiline yazılı paylarını iktisabı, hamiline yazılı payın haczi gibi konular ise çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur. Hamiline yazılı payların konu olduğu hukuki işlemlerden de yalnızca uygulamada en çok karşılaşılan işlemler olan hamiline yazılı pay devri ile hamiline yazılı paylar üzerinde intifa veya rehin hakkı kurulması, bu çalışma kapsamında incelenecektir.
Çalışmanın “Hamiline Yazılı Pay Kavramı ve Hamiline Yazılı Payların Türleri” başlıklı ilk bölümünde öncelikle anonim şirketler hukukunun merkezini oluşturan pay kavramı ortaya konulacak ve hamiline yazılı pay senetlerinin fonksiyonları, pay kavramı ile bağlantılı olarak açıklanacaktır. Ardından hamiline yazılı pay senetleri, anonim şirketler tarafından ihraç edilebilecek diğer bir pay senedi türü olan nama yazılı pay senetleri ile karşılaştırılacaktır. Hamiline yazılı pay senetlerini nama yazılı pay senetlerinden ayıran özellikleri ortaya konulduktan sonra hamiline yazılı pay senetlerinin pay sahibine ve anonim şirkete tanıdığı avantajlar ile dezavantajları incelenecektir.
Her ne kadar yeni Türk Ticaret Kanunu, hamiline yazılı payların hamiline yazılı kıymetli evrak niteliğindeki senetlere bağlanmasını zorunlu tutmuş olsa da uygulamada hamiline yazılı payların farklı türleri ile de karşılaşılması mümkündür. Her şeyden önce, hamiline yazılı payların bedellerinin tamamen ödenip senede bağlanmasına kadar geçen süre boyunca bu paylar zorunlu olarak çıplak pay şeklinde olacaktır. Ayrıca bu süre içinde, uygulamada oldukça istisnai bir durum olmakla birlikte, hamiline yazılı payları temsilen ilmühaber çıkarılması mümkündür. Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi halka açık anonim şirketlere ait hamiline yazılı paylar için ise pay senedi çıkarılmasından vazgeçilmiş olup bu paylar Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından kayden izlenmektedir. Bu nedenle çalışmada yalnızca senede bağlanmış hamiline yazılı paylar değil, senede bağlanmamış hamiline yazılı paylar, hamiline yazılı paylar için çıkarılan ilmühaberler ve hamiline yazılı kaydi paylar da ele alınacaktır.
Çalışmanın “Hamiline Yazılı Payların Hukuki İşlemlere Konu Olması” başlıklı ikinci bölümünde ise hamiline yazılı payların devri, hamiline yazılı paylar üzerinde intifa hakkı kurulması ve hamiline yazılı payların rehni incelenecektir. Bu bölümde ilk olarak hamiline yazılı payların devrine ilişkin borçlandırıcı işlem ve özellikle tasarruf işlemi, payın türüne göre ayrı ayrı açıklanacaktır. Ardından hamiline yazılı payların devrinin esas sözleşmeyle veya pay sahipleri sözleşmesiyle sınırlandırılıp sınırlandırılamayacağı konusu tartışılacaktır.
Hamiline yazılı payların devri ayrıntılı biçimde ele alındıktan sonra, hamiline yazılı paylar üzerinde sırayla intifa hakkı ve rehin hakkı kurulması incelecektir. Hamiline yazılı payların rehni incelenirken payın Türk Medeni Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu kapsamında rehninin yanında teslimsiz taşınır rehni düzenlemesi getiren 6750 sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu’na da değinilecektir. İntifa hakkı ve rehin hakkı kurulmasının pay sahipliği haklarının kullanılması açısından doğurduğu sonuçlar hamiline yazılı paylar bağlamında herhangi bir özellik göstermediğinden, çalışmanın kapsamı yalnızca hamiline yazılı paylar üzerinde intifa hakkı ve rehin hakkı kurulmasını sağlayan hukuki işlemler ile sınırlı tutulmuştur. Yine hamiline yazılı pay rehninin paraya çevrilmesi de çalışmanın kapsamı dışındadır.
