^{Hanefi Mezhebi Bağlamında} İslam Hukukunda Mal Türlerinin Hukuki İşlemlere Etkisi

Mehmet Barutçu

İslam borçlar ve eşya hukukunun temel terimlerinden biri olan
mal kavramının mahiyeti, bu kavramla ilişkili olan menfaat ve deyn

kavramlarının mal kapsamında değerlendirilip değerlendirilemeye-
ceği, İslam hukuk mezhepleri arasında temel tartışma konularından

olmuştur. Kaynaklarda mal kavramının mahiyeti, mal-menfaat ve

mal-deyn ilişkisi; mal türleri ve bu ayrımlara bağlanan hukuki iş-
lemlere ait yeterli malumat mevcut olmakla birlikte bunların toplu

olarak Türk hukukçularına sunulması gerekmektedir. Zira İslam

hukukunun kendine özgü sistematiğinden kaynaklı olarak mal kav-
ramını ve mal türlerini, tek bir başlık altında bulmak mümkün de-
ğildir. Mevzubahis sorunlar hakkında günümüz İslam hukukçuları

tarafından yapılan çalışmalar incelendiğinde Arapça kaynaklarda
görülen zenginliği, Türkçe kaleme alınan çalışmalarda müşahede
etmek mümkün değildir. Çalışma boyunca genel olarak –hususen

birinci bölümde- Hanefi mezhebine ait fıkıh ve usul kaynakları ince-
lenmiştir. Bu kaynakların yanında hem Arapça hem de -gerek Os-
manlı döneminde gerekse sonraki dönemlerde- Türkçe yazılmış

makale, tez ve kitaplar araştırılmıştır. Özellikle Mecelle ve
Mürşidü’l-hayrân’ın ilgili düzenlemeleri mukayese edilmiştir. Yer

yer bazı meselelerin pratikteki karşılığı için fetva örnekleri zikredil-
miştir. Neticede mal kavramının maddi/cismani ve ekonomik un-
surdan oluştuğuna ve buna bağlı olarak menfaat ve deynin mal ola-
rak değerlendirilemeyeceğine kanaat getirilmiştir. Mal kavramının

ekonomik değere sahip ayn, yani maddi/cismani varlığa sahip bir

şey olduğu tespit edildikten sonra mal türleri, üç temel başlıkta top-
lanmış ve bu başlıklar hukuki değer taşımak, piyasada değer farkı

olmaksızın mevcudiyet ve nakledilebilirlik olmak üzere genelden
özele doğru sıralanmıştır.