I. GİRİŞ: HUKUKUN TEMELLENDİRİLMESİ 1 A.HUKUK ONTOLOJİSİ: HUKUK NEDİR NE DEĞİLDİR? 1 1. Hukukun Fonksiyonları Açısından Kavranması 2 2. Hukukun Biçimsel Karakteri Olarak Düzen 4 a. Düzen – Güvenlik İlişkisi 6 1) Hukuk Aracılığıyla Güvenlik 6 a) Genel Olarak 6 b) Model Olarak Hukuk Devleti 8 2) Hukukun Güvenilir Olması 12 b. Düzen – Eşitlik İlişkisi 18 c. Düzen – Özgürlük İlişkisi 19 3. Hukukun Sosyal Karakteri Olarak Toplumsal Yarar 20 a. Genel Olarak 20 b. Hukuk, İnsanın Biyolojik İhtiyaçlarını Karşılar 23 c. Hukuk, Toplumsal Yaşamı Düzenleyen Örf ve Adetlerle Yakın İlişkidedir 24 d. Hukuk Toplumdaki Güç İlişkilerini, Siyasi ve Ekonomik Yapıya da Etki Eder 25 4. Hukukun Değer Karakteri Olarak Adalet 27 a. Adalet Değerinin Ahlaki Değerler İçindeki Yeri 27 b. Doğal Hukuk-Adalet İlişkisi: Tarihsel Perspektif 29 5. Adaletin Tanımı ve Türleri 30 a. Adaletin Farklı Anlamlarda Kullanımı ve Türleri 30 b. Adaletin Türleri 30 1) Denkleştirici Adalet 30 2) Dağıtıcı Adalet 31 3) Hakkaniyet 31 4) Sosyal Adalet 33 5) Adalete İlişkin Yeni Arayışlar: Prosedürel Adalet 36 6. Hukukun Fonksiyonları Arasındaki İlişki 37 II.HUKUK EPİSTEMOLOJİSİ: HUKUKSAL BİLGİNİN NİTELİĞİ 39 A. BİLİM 39 1. Bilimin Niteliği 39 a. Bilimsel Yöntem 40 b. Sosyal Bilimler Alanı 42 2. Hukuksal Bilginin Niteliği 44 a. Genel Olarak 44 b. Hukukun İçerik Açısından İncelenmesi 49 c. Hukukun Yapısal İncelenmesi 51 d. Hukukun Kültürel İncelenmesi 51 3. Hukukun Tanımı ve Üç Boyutluluğu 52 B. YAKIN ALANLARLA HUKUK İLİŞKİSİ VE HUKUKUN DALLARI 55 1. Hukuk – Sosyoloji ilişkisi 55 2. Hukuk – Tarih ilişkisi 56 3. Hukuk – Felsefe ilişkisi 56 4. Hukukun Dalları 57 a. Kamu Hukuku – Özel Hukuk Ayrımının Genel Olarak Değerlendirilmesi 57 1) Çıkar Ölçütü 59 2) Egemenlik ölçütü 59 3) İrade Ölçütü 60 4) İlişkinin Tarafları Ölçütü 60 5) Re'sen Uygulama Ölçütü 61 6) Tek Yanlılık-İki Yanlılık Ölçütü 61 7) İcrailik Ölçütü 62 8) Hukuka Uygunluk Karinesi Ölçütü 62 b. Genel Değerlendirme 63 c. Kamu Hukuku-Özel Hukuk Ayrımı Çerçevesinde Hukukun Dalları 65 1) Kamu Hukuku Alanı 65 2) Özel Hukuk Alanı 67 3) Karma Hukuk Alanı 68 C. TOPLUMSAL NORM KATEGORİLERİ VE HUKUK İLİŞKİSİ 69 1. Toplumsal Norm Kategorileri 69 2.Hukuk Din İlişkisi 71 3. Hukuk Örf ve Adet İlişkisi 73 4. Hukuk Ahlak İlişkisi 75 D. HUKUKUN KAYNAKLARI 79 1. Hukukun Kaynakları 79 a. Yazılı Kaynaklar 81 1) Anayasa 82 a) Osmanlı Devleti Dönemi 84 b) Cumhuriyete Geçiş 1921 Anayasası 86 c) 1924 Anayasası 87 d) 1961 Anayasası Dönemi 88 e) 1982 Anayasası 89 i. 1982 Anayasasının Teknik Özellikleri 90 ii. 1982 Anayasasının Temel İlkeleri 92 2) Kanun 109 a) Kanunların Genelliği, Sürekliliği ve Objektifliği 113 i. Süreklilik 114 ii. Objektiflik 114 b) Kanunların Türleri 114 3) Kanun Hükmünde Kararnameler 116 4) Tüzük – Yönetmelik – Genelge 118 b. Yazılı Olmayan Kaynaklar 121 1) Genel Olarak 121 2) Hukukun Genel İlkeleri 123 3) Örf ve Âdet Hukuku 126 a) Örf ve âdet hukukunun unsurları 128 b) Maddi Koşul - Sürekli Uygulama 128 i. Psikolojik Unsur - Zorunluluk İnancı 129 ii. Örf ve Adet Hukukunun Üçüncü Bir Koşulu Olarak "Devlet Desteği" Şartı Aranabilir mi? 130 c) Örf ve Adet Hukukun Sınırları ve Türk Hukuku Bakımından Konumu 132 c. Yardımcı Kaynaklar 136 1) Doktrin 136 2) Mahkeme Kararları 137 3) Sözleşmeler 140 III. HUKUKUN UYGULANMASI 144 A. HUKUKUN YÜRÜRLÜĞÜ 144 1. Yürürlüğe Girme 144 2. Yürürlük Çeşitleri 145 3. Yürürlükten Kalkma 147 a. Kendiliğinden Yürürlükten Kalkma 147 b. Yürürlükten Kaldırma 148 c. Yüksek Mahkeme Kararlarıyla Yürürlükten Kaldırma 150 4. Yasaların Geriye Yürümemesi (Makable Şamil Olmama) 150 B. HUKUKUN YAPISAL VE İÇERİK OLARAK UYGULANMASI 153 1. Yapısal Açıdan Hukukun Uygulanması 153 a. Yargı 153 b. Yargı Örgütü 155 1) Anayasa Yargısı 157 2) İdari Yargı 158 3) Adli Yargı 159 4) Askeri Yargı 160 5) Sayıştay 161 2. İçerik Açısından Hukukun Uygulanması 162 a. Hukuk Normunun Yapısı 162 1) Hukuk – Mantık İlişkisi 163 2) Hukuk Normunun Mantıksal Yapısı 164 3) Hukuksal Sonucun Çıkarılması 166 b. Hukuk Normunun Unsurları 167 1) Genel Olarak 167 2) Hukuk Normunun Dış Unsurları 168 3) Hukuk Normunun İç Unsurları 170 4) Birincil-İkincil Norm Ayrımı 172 5) Emredici Hukuk Normları 174 6) Tamamlayıcı Hukuk Normları 175 7) Yorumlayıcı Hukuk Normları 176 8) Tanımlayıcı Hukuk Normları 176 c. Yaptırım 176 1) Yaptırım Kavramı ve Tarihsel Gelişimi 176 2) Yaptırım Çeşitleri 179 a) Kamu Hukuku Yaptırımları 180 b) Özel Hukuk Yaptırımları 182 i. Kesin Hükümsüzlük 182 i) Yokluk 183 ii) Mutlak Butlan 184 ii. Askıda Hükümsüzlük 187 i) İptal Edilebilirlik (Nispi Butlan) 188 ii) Noksanlık 189 iii. Nispi Etkisizlik 189 d. Kamu Hukuku ve Özel Hukuk Alanındaki Ortak Yatırımlar 190 1) Tazminat 190 2) Cebri icra – zorla yaptırım 192 3. Hukukun Anlam Açısından Uygulanması 193 a. Pozitif Hukukun İçeriğinin Saptanması 193 1) Genel Olarak 193 2) Somut Hukuksal Sonucun Çıkarılması 194 b. Hukukun Yorumlanması ve Yorum Çeşitleri 198 1) Yasama Yorumu 199 2) Bilimsel Yorum 199 3) Yargısal Yorumu 200 a) Söze Göre Yorum 201 b) Mantıksal - Sistematik Yorum 202 c) Tarihsel Yorum Yöntemi 203 d) Amaca Göre Yorum 203 c. Hukukta Boşlukların Doldurulması 205 1) Boşluk Türleri 207 a) Açık Boşluk 207 b) Örtülü Boşluk 208 c) Bilinçli Boşluk 209 d) Hüküm İçi Boşluk 209 e) Gerçek Olmayan Boşluk 210 2) Hukukun Geliştirilmesinde Kullanılan Diğer Yöntemler 211 a) Kıyas 211 b) Öncelik 214 c) Aksi ile Kanıt 216 4. Takdir Yetkisi 217 5. Hukuk Çevreleri 219 a. Genel Olarak 219 b. Common Law (Anglo-Amerikan) Hukuku 220 1) Latin Hukuk Çevresi 226 2) Alman Hukuk Çevresi 227 3) İskandinav (Nordik) Hukuk Çevresi 229 c. İslam Hukuku 230 d. Sosyalist Hukuk Sistemi 233 6. Hukukun Sistemleştirilmesi 236 a. Genel Olarak 236 b. Normlar Hiyerarşisi 239 1) Ulusal Hukuk – Uluslararası Hukuk Açısından Ortaya Çıkan Sorunlar 241 2) Norm Çatışkılarının Giderilmesinde İzlenecek Yöntem 244 KAYNAKÇA 248
ŞEKİLLER Şekil 1: Davranış Modelleri ……………………………………………………………… 22 Şekil 2: Hukuk Ve Ahlakın İçeriksel Bağlantısı …………………………………………76 Şekil 3: Normlar Hiyerarşisi……………………………………………………………….83 Şekil 4: Anayasa Yargısı………………………………………………………………….. 107 Şekil 5: Yasa Yapma Süreci……………………………………………………………… 112 Şekil 6: Türk Yargı Örgütü……………………………………………………………… 156 Şekil 7: İkincil Norm Çeşitleri…………………………………………………………… 174 Şekil 8: Hukuk Normunun Çeşitleri…………………………………………………….. 174 Şekil 9: Normlar Hiyerarşisi………………………………………………………...…… 240 TABLOLAR Tablo 1: Hukuk Tanımı ve Fonksiyonları………………………………………………. 3 Tablo 2: Bilimsel Yöntem……………………………………………………………….... 41 Tablo 3: Hukukun Tanımı ve Fonksiyonları……………………………………………. 53 Tablo 4: Kamu Hukuku Dalları…………………………………………………………. 67 Tablo 5: Özel Hukuk Dalları…………………………………………………………….. 68 Tablo 6: Karma Hukuk Dalları………………………………………………………….. 69 Tablo 7: Toplumsal Normlar…………………………………………………………….. 71 Tablo 8: Hukuk Kuralları ve Diğer Toplumsal Normların Karşılaştırılması……….... 78 Tablo 9: Büyük Ve Küçük Önerme ile Vargı Tablosu1………………………………... 167 Tablo 10: Birincil Normlar………………………………………………………………. 173 Tablo 11: İkincil Normlar………………………………………………………………... 173 Tablo 12: Büyük ve Küçük Önerme ile Vargı Tablosu2 ………………………………. 196 Tablo 13: Hukuk Çevreleri ve Tipik Özellikleri………………………………………... 235
