Hukuk Başlangıcı ve Metodolojisi

Prof. Dr. Mustafa AVCI
Doç. Dr. İbrahim ÜLKER
Dr. Öğr. Üyesi Mehmet AYKANAT

 

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ 5

İÇİNDEKİLER .7

GİRİŞ .21

A) Hukuka Giriş Yaklaşımları 21

B) Hukuka Girişin İçeriği.22

C) Hukuka Girişin Tarihçesi23

SOSYAL DÜZEN KURALLARI.25

A) Toplum Hayatı ve Sosyal Düzen 25

İnsanın sosyal bir varlık olması 25

Sosyal düzenin gerekliliği.26

Yaratılış bakımından insanlar.29

B) Sosyal Düzen Kurallarının Ortak Özellikleri ve Hukuk Kuralları.30

C) Sosyal Düzen Kuralları ve Hukuk Kuralları ile İlişkileri .32

Din Kuralları (Religious rules).32

Ahlak Kuralları (Moral rules)36

a) Genel olarak .36

b) Meslek etiği38

Görgü Kuralları.39

Örf ve Âdet Kuralları (Customary rules).40

HUKUKA DAİR GENEL BİLGİLER.43

A) Hukukun Tanımı ve Çeşitli Anlamları.43

Hukukun tanımı .43

Hukukun çeşitli anlamları 45

a) Pozitif hukuk, ideal hukuk 45

b) İç hukuk, dış hukuk.46

c) Yazılı hukuk, yazılı olmayan hukuk .46

d) Maddi hukuk, şekli hukuk.47

B) Hukukun Doğuşu ve Gelişimi.47

 

8 İçindekiler

İlk Çağ’da hukuk 48

Orta Çağ’da hukuk. 49

Yeni Çağ’da hukuk . 50

Yakın Çağ’da hukuk . 50

C) Hukukun Amaçları ve İşlevleri. 50

Sosyal barışı sağlama. 51

Güvenliği sağlamak . 51

Eşitlik sağlama. 52

Özgürlük sağlama ve koruma 53

Toplumsal ihtiyaçları karşılama. 53

Hukuki güvenliği sağlama 54

Adaleti gerçekleştirme 54

Haksızlık (zulüm) . 56

D) Hukukun Konusu. 57

E) Hukukun Temeli Hakkında Görüşler . 57

Hukuku irade ürünü kabul eden teoriler. 59

a) İlahi (Tanrısal) irade teorisi 59

b) Beşeri irade teorisi. 60

İradeci hukuki pozitivizm 60

Normcu hukuki pozitivizm 60

iii. Faydacı hukuk teorisi 61

c) Genel İrade Teorisi. 61

Hukuku irade dışı kabul eden teoriler . 62

a) Tabii (doğal) hukuk teorisi . 62

b) Tarihçi hukuk teorisi 63

c) Sosyolojik hukuk teorisi . 65

Modern dönem hukuk teorileri. 65

a) Realist hukuk teorisi 65

b) Post modern hukuk teorisi 66

c) Feminist hukuk teorisi . 66

III. HUKUK SİSTEMLERİ 67

Kara Avrupası hukuk sistemi . 67

 

İçindekiler 9

Anglo Sakson (Common law) hukuk sistemi 69

İslam hukuk sistemi .70

İslam hukukunun özellikleri71

İslam hukukunun tarihi gelişimi .72

İslam hukuk sisteminin muhtevası ve kaynakları .74

Sosyalist hukuk sistemi 76

DEĞERLENDİRME76

HUKUKUN BÖLÜMLERİ VE DALLARI 77

A) Hukukun Bölümlere Ayrılması.77

İç hukuk-uluslararası hukuk ayrımı 77

a) İç hukuk, uluslararası hukuk ilişkisi.77

b) Uluslararası hukukun yaptırım sorunu ve varlığı tartışması .77

c) Uluslararası hukukun kaynakları 78

Kamu hukuku-özel hukuk ayrımı78

a) Ayrımı Kabul Eden Teoriler.80

b) Menfaat teorisi.80

c) İlişkilerin Tarafları Teorisi .81

d) Kuralların Mahiyeti Teorisi .81

e) Uygulama Yöntemi Teorisi .81

f) Egemenlik veya Süjeler Teorisi.81

g) Ayrımı Reddeden Teoriler 82

Maddi hukuk- muhakeme hukuku ayrımı82

Genel (teorik) hükümler- özel (pratik) hükümler ayrımı83

B) Hukukun Dalları.83

Kamu hukuku dalları 84

a) Anayasa hukuku .84

Anayasa Hukukunun Tarihçesi85

1876 Kanun-ı Esasi.85

1921 Anayasası87

1924 Anayasası87

1961 Anayasası87

1982 Anayasası ve Öngördüğü Devlet Anlayışı .88

 

10 İçindekiler

Demokratik Devlet 88

İnsan Haklarına Saygılı Devlet . 88

Hukuk Devleti . 89

Laik Devlet 90

Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet 91

Sosyal Devlet. 91

Eşitlik. 92

iii. 1982 Anayasasına Göre Devletin Fonksiyon ve Organları  92

Yasama Fonksiyonu ve Yasama Organı . 92

Yürütme Fonksiyonu ve Yürütme Organı 93

Yargı Fonksiyonu ve Yargı Organı 95

b) İdare hukuku 95

İdari Teşkilat  96

Genel İdare . 96

Mahalli İdare. 96

c) Ceza hukuku 98

Kanunilik İlkesi 102

Maddi Unsurlar (Tipikliğin Objektif Unsurları) 104

Manevi Unsurlar . 107

Hukuka Aykırılık Unsuru 112

Kusurluluğu Etkileyen Sebepler 114

Cebir ve tehdit 114

Zorunluluk hali 114

iii. Suçun Özel Görünüş Şekilleri 118

Suça Teşebbüs 119

İştirak (suçluların çokluğu):. 120

İçtima (suçların çokluğu). 120

d) Ceza Muhakemesi Hukuku 122

1) Anayasa Maddelerinde Ceza Muhakemesi İşlemleri 122

2) Ceza Muhakemesi Kanunu . 123

aa) Tanımlar 123

bb) Şüphe Dereceleri 125

 

İçindekiler 11

cc) Ceza Mahkemesinde Süjeler .126

dd) Gözaltı: 126

e) Vergi hukuku 130

f) Mali hukuk131

g) Devletler genel hukuku 131

h) Hukuk tarihi133

i) Hukuk felsefesi ve sosyolojisi .134

j) Genel kamu hukuku .134

k) Sosyal Güvenlik Hukuku .136

Özel hukuk dalları 138

a) Medeni hukuk 138

b) Ticaret hukuku143

c) İş ve sosyal güvenlik hukuku 144

d) İcra iflas hukuku .145

e) Hukuk Muhakemeleri (medeni usul) Hukuku.145

f) Devletler özel hukuku.146

g) İslam hukuku 148

h) Roma hukuku .148

HUKUK KURALLARININ ÖZELLİKLERİ VE TÜRLERİ 149

Hukuk Kurallarının Özellikleri 149

İnsan davranışlarını konu alması149

Emir veya yasak içermesi (normatiflik) 149

Cebri müeyyideye sahip olması (hukukilik)150

Hukuk Kurallarının Türleri (Hukuk kurallarının nitelik bakımından uygulanması) .150

Emredici hukuk kuralları 150

Genel olarak .150

Emredici hukuk kurallarının konuluş sebepleri 150

Tamamlayıcı hukuk kuralları 151

Yorumlayıcı hukuk kuralları .152

Yetki veren hukuk kuralları 152

Tanımlayıcı hukuk kuralları 153

 

12 İçindekiler

HUKUKUN KAYNAKLARI .155

Kaynak Kavramı ve Hukukun Kaynakları. 155

Pozitif Hukuk Kaynaklarının Sınıflandırılması 156

Asıl kaynaklar 156

Yazılı kaynaklar 156

Anayasa . 157

Genel bilgiler 157

Anayasa yapımı ve değiştirilmesi . 158

Kanun. 159

Genel bilgiler 159

Kanun teklifi, kabulü, yayımı, yürürlüğe giriş tarihi ve

yargısal denetimi 160

Uluslararası andlaşma 162

Cumhurbaşkanlığı kararnamesi . 163

Genel bilgiler 163

Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin düzenleme alanı 164

iii. Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi  164

Yönetmelik. 165

Diğer düzenleyici işlemler 165

2017 yılında kaldırılan hukuk kaynakları 165

Kanun hükmünde kararname. 166

Tüzük 166

Yazısız Kaynak (Örf ve Adetler) 167

Genel bilgiler 167

Hukuki örf ve adetin unsurları . 167

Örf ve Adet Kurallarının Çeşitleri . 168

Örf ve Adet Hukukun İşlevleri 169

Hukukun Genel İlkeleri 170

Yardımcı kaynaklar 170

Bilimsel içtihatlar (doktrin, öğreti) 171

Bilimsel Eser Türleri. 172

Yargısal içtihatlar (mahkeme kararları) . 172

Normlar hiyerarşisi . 173

 

İçindekiler 13

Normlar hiyerarşisi teorisi .173

Türk hukuk düzeninde normlar hiyerarşisi 174

VII. MÜEYYİDE (YAPTIRIM) KAVRAMI VE TÜRLERİ 179

Giriş .179

Müeyyide (yaptırım) kavramı179

Yaptırımın tarihi gelişimi .182

Yaptırım Türleri .190

Özel hukuk yaptırımları190

a) Cebri icra 190

b) Tazminat.191

Tazminat Yöntemleri.192

Sorumluluk193

iii. Tazminat sebepleri: 193

Kusursuz Sorumluluk 194

Kusursuz sorumluluk türleri 194

Sorumluluk Türleri.195

c) Butlan.196

Yokluk (voidness): .196

Mutlak butlan (kesin hükümsüzlük, absolute nullity): 197

iii. Nispi butlan (iptal edilebilirlik, askıda hükümsüzlük,

relative nullity, annulability):198

d) İşlemin düzeltilmesi199

e) İade 199

f) Müdahalenin men’i 199

g) Fesih .199

Kamu hukuku yaptırımları .200

a) Ceza hukuku yaptırımları200

Ölüm cezası.201

Hapis cezası.202

iii. Para cezası 203

Güvenlik tedbirleri 204

i) Dini görevin menfaat ve aidatını almaktan yasaklanma208

 

14 İçindekiler

Yeni yaptırım biçimleri . 209

b) İdare hukuku yaptırımları 211

Yokluk ve iptal edilebilirlik 211

İdari yaptırımlar 212

iii. İdari para cezası 212

Diğer idari yaptırımlar 213

İdari sözleşme yaptırımları . 214

Disiplin yaptırımları 214

Uyarma . 216

Kınama 216

Aylıktan kesme 216

Kademe ilerlemesinin durdurulması. 216

Devlet memurluğundan çıkarma 217

vii. Kolluk yaptırımları  225

c) Anayasa hukuku yaptırımları . 227

d) Vergi hukuku yaptırımları 229

Uluslararası hukuk yaptırımları . 230

VIII. HUKUK KURALLARININ OLUŞTURULMASI (KANUNLAŞTIRMA) 233

A) Genel olarak . 233

B) Kazuistik ve soyut kanun yapma yöntemleri 234

C) Taknin, Tedvin veya iktibas Yoluyla Kanun Yapımı 235

D) Kanunlaştırma Tarihi. 237

Kanunlaştırma Sebepleri . 237

Kanunlaştırma Saikleri. 237

a) Tutucu (muhafazakar) Saik 237

b) Devrimci Saik . 238

Türklerin Kanunlaştırma Hareketleri . 238

a) Şer’i Hukukun Tedvini 238

b) Örfi Hukukun Tedvini. 240

Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Örnekleri  241

E) Tarihteki Belli Başlı Kanunlaştırma Örnekleri 243

Hammurabi Kanunu 243

 

İçindekiler 15

Solon Anayasası .243

12 Levha Kanunları 243

Corpus Iuris Civilis244

Code Civil .244

Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye (1869-1876).245

Kanun-ı Esasi (1876).245

Hukuk-ı Aile Kararnâmesi (1917) .247

HUKUK KURALLARININ UYGULANMASI 249

Hukuk Kurallarının Nitelikleri 249

Hukukilik 249

Geçerlilik249

Yürürlük (Meriyet) .249

Bağlayıcılık .250

Etkililik ve Metrukiyet 250

Meşruiyet (legitimus).250

Adillik .250

Hukuk Kurallarının Yer, Kişi ve Zaman Bakımından Uygulanması251

Hukuk kurallarının yer ve kişi bakımından uygulanması 251

a) Mülkilik Sistemi 251

b) Şahsilik İlkesi 251

c) Koruma İlkesi252

d) Evrensellik İlkesi 252

e) İlkelere Göre Türkiye’de veya Yurt Dışında İşlenen Suçlarda Türkiye’de

Yeniden Yargılama Yapılması253

Hukuk kurallarının zaman bakımından uygulanması .253

a) Hukuk kurallarının yürürlüğü253

Hukuk kurallarının yürürlüğe girmesi254

Hukuk kurallarının yürürlükten kalkması (ilga) .254

b) Hukuk kuralının Derhal Uygulanması, Geriye Yürüme Yasağı ve İleri

Yürümesi 255

Geriye Yürüme Yasağının İstisnaları255

Kanunların Derhal Yürürlüğe Girmesinin İstisnası: Kanunların İleri

Yürümesi.259

 

16 İçindekiler

c) Hukuk Kuralları Arasında Çelişki, Çatışma ve Tercih 259

Çelişki ilkeleri ile çözüm 260

a) Lex superior (üstün kural) ilkesi. 260

b) Lex posterior (sonraki kural) ilkesi . 262

c) Lex specialis (özel kural) ilkesi . 264

Çatışan kurallar arasında tercih. 264

İslam Hukukunda Tearuz (Çatışma). 265

YARGI ÖRGÜTÜ 267

A) Mahkeme teşkilatı 267

Mahkemelerin dereceleri ve kanun yolları 267

Yargılama usulleri 268

Görevli ve yetkili mahkemelerin belirlenmesi. 269

Yargı Örgütü Mensupları . 269

a) Yargı mensupları 269

b) Adli kalem (yazı işleri) teşkilatı. 270

B) Yargı Kolları. 270

Anayasa yargısı 271

a) Anayasa Mahkemesi’nin kurulması ve iç yapısı . 271

b) Anayasa Mahkemesi’nin görev ve yetkileri . 272

Genel olarak görevleri 272

Anayasaya uygunluk denetimi . 272

iii. Soyut norm denetimi (iptal davası)  272

Somut norm denetimi (itiraz yolu) . 273

Bireysel başvuru yolu . 274

Adli yargı . 274

a) İlk derece mahkemeleri . 275

Hukuk mahkemeleri . 275

Sulh hukuk mahkemesi 275

iii. Asliye hukuk mahkemesi 276

Uzmanlık mahkemeleri 276

Ceza mahkemeleri 276

Asliye ceza mahkemesi. 277

 

İçindekiler 17

vii. Ağır ceza mahkemesi 277

viii. Uzmanlık mahkemeleri 278

b) Ara derece (istinaf) mahkemesi: Bölge Adliye Mahkemesi 278

c) Üst derece mahkemesi: Yargıtay278

İdari yargı.279

a) İlk derece mahkemeleri279

İdare mahkemeleri279

Vergi mahkemeleri .280

b) Ara derece mahkemesi: Bölge İdare Mahkemesi.280

c) Üst derece mahkemesi: Danıştay.281

Uyuşmazlık yargısı .282

Tartışmalı yargı kolları: hesap yargısı ve seçim yargısı.283

a) Hesap yargısı 283

b) Seçim yargısı284

HUKUKTA YORUM285

Hukuk Kuralını Yorumlama Gereği 286

Yorum İhtiyacına Göre Hukuk Kuralları .286

Yorum Yapma Yetkisine Göre Yorum Türleri.287

Yasama yorumu .287

Yargı yorumu (Kazai Tefsir) 289

Bilimsel yorum .290

Yorum Yöntemleri .290

Lafzî (Metinsel) yorum yöntemi.291

Tarihi yorum yöntemi 293

Sistematik (işlevsel) yorum yöntemi294

Amaçsal (gai, teleolojik) yorum yöntemi .295

Kavramcı yorum yöntemi.296

Menfaatler içtihadı yöntemi 297

Genişletici Yorum.297

Eklektik Yorum.297

Mukayeseli Hukuk Yoluyla Yorum297

Yorum Aracı Olarak Hukukun Genel İlkeleri.297

 

18 İçindekiler

Yorum İlkeleri . 298

Genel olarak 298

Çeşitli yorum ilkeleri 298

a) Açıklık durumunda yorum yapılmaz 298

b) Yorum ilkelere dayanmalıdır 299

c) Kanun metnine bağlılık esastır. 299

d) Kurallar geniş, istisnalar dar yorumlanır 300

e) Yorum yoluyla istisna üretilmez. 300

f) Sınırlı sayma ve örnek kabilinden sayma . 300

Sözleşmelerin yorumu. 301

a) Sözleşmelerin yorumunda irade şekilden önce gelir . 301

b) Bir şeyin bulunduğu hal üzere kalması asıldır 301

c) Asıl niteliğin varlığı, arızi niteliğin yokluğu esastır 302

d) Aslın ifası mümkün değilse bedeli ifa edilir 302

Hukukta Akıl Yürütme (Yorum Araçları) 302

Kıyas (Analoji) 302

Aksiyle Kanıt (mefhum-ı muhalefet) . 305

Evleviyet 306

Hâkimin Hukuk Normu Koyması ve Takdir Yetkisi 307

Hâkimin hukuk normu koyması. 307

a) Hâkimin hukuk normu koymasına ilişkin görüşler . 307

b) Kanun boşluğu . 308

c) Hâkimin hukuk normu koyma usulü 308

Hâkimin takdir yetkisi 309

a) Genel olarak. 309

b) Takdir yetkisinin varlığı . 310

XII. HAK VE SORUMLULUK KAVRAMLARI313

Hak kavramı 313

Kur’an’da Hak Kavramı 313

Hadislerde Hak Kavramı 314

Hukuk Kaynaklarında Hak Kavramı 315

Hak Kavramının Hürriyet ve Ödev Kavramlarıyla Farkları. 316

 

İçindekiler 19

Kamu Hakları- Özel Haklar Ayrımı .317

Sorumluluk 318

Kavram.318

Sorumluluk türleri318

a) Hukuki sorumluluk .318

b) Cezai sorumluluk 318

c) İdari sorumluluk ve disiplin sorumluluğu .319

d) Siyasi sorumluluk319

XIII. UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜM YOLLARI321

Dava Yolu 321

Özel hukukta davalar .322

a) Eda davası 322

b) Tespit davası.322

c) İnşai dava .322

Kamu hukukunda davalar 322

a) Ceza (kamu) davası.322

b) İdari davalar .322

Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları .323

Tahkim .323

a) Genel olarak .323

b) Tahkim türleri.324

Arabuluculuk325

Uzlaştırma326

Tüketici hakem heyetleri .327

KAYNAKLAR.329