Hukuk Eğitimi ve Öğretimi Cilt III

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz V
Kısaltmalar XXI
Birinci Bölüm
MODERN HUKUK EĞİTİMİ (HUKUKÇU MERKEZLİ EĞİTİM: BİLGİDE VE BECERİDE İYİ, UYGULAMADA BAŞARILI TOPLUMSAL HUKUK EĞİTİMİ),
BU EĞİTİMİN SÜREÇLERİ VE TEMEL İLKE VE ESASLARI
§ 1. MODERN HUKUK EĞİTİMİ 1
I. MODERN HUKUK EĞİTİMİNİN AMACI 1
II. MODERN HUKUK EĞİTİMİNİN FONKSİYONLARI (İŞLEVİ) 4
III. MODERN HUKUK EĞİTİMİNİN İÇERİĞİ 6
§ 2. HUKUKÇU MERKEZLİ HUKUK EĞİTİM MODELİ 7
I. GENEL OLARAK 7
II. HUKUKÇU KAVRAMI 8
III. HUKUKÇU MODELLİ EĞİTİM 10
§ 3. MODERN HUKUK EĞİTİMİ 11
I. GENEL OLARAK 11
II. HUKUK EĞİTİMİNİN FARKLI MERKEZLERİ 12
A. Temel Hukuk Bilgisi ve Metodu Merkezli Eğitim 14
B. Hukuk Uygulaması Merkezli Eğitim 16
C. Meslek Hukuku Bilgisi ve Metodu Merkezli Eğitim 19
1. Genel Olarak 19
2. Temel Hukuk Eğitimi İle Mesleki Hukuk Eğitimi Arasındaki İlişki 21
D. Sosyal Beceri Merkezli Eğitim 22
E. Toplum Merkezli Eğitim 24
1. Genel Olarak 24
2. Toplumsal Yaşama Uygun Eğitim 25
3. Toplum Kültürüne Uygun Eğitim 25
4. İnsani ve Evrensel Değerlere, Toplum Kültürüne, Toplumsal Ahlaka ve Hukuk Meslek Etiğine Uygun Eğitim 26
III. HUKUK EĞİTİMİ MERKEZLERİNİN BÜTÜNLÜĞÜ 28
A. Hukuk Mesleği ve Yargı Uygulaması Eğitimine Odaklı Nitelikli ve Nicelikli Hukuk Eğitimi 28
B. Sadece Bilgi Vermeye Dayalı Değil, Uygulamaya da Uygun Eğitim 31
IV. MODERN HUKUK EĞİTİMİ: BİLGİDE VE BECERİDE İYİ, UYGULAMADA BAŞARILI TOPLUMSAL HUKUK EĞİTİMİ 32
§ 4. MODERN HUKUK EĞİTİMİNİN HUKUKUN FARKLI BOYUTLARINA UYUMU 36
I. HUKUKUN UYGULANMASI 36
II. YARGILAMA (FARAZİ MAHKEME MODELİ) 38
III. KARŞILAŞTIRMALI HUKUK VE ÇOKLU HUKUK SİSTEMLERİ 39
IV. HUKUKUN OLUŞUMU: KANUNLAŞTIRMA (HUKUKUN TASARIMLANARAK YARATILMASI) 40
A. Genel Olarak 40
B. Hukuk Normunu Oluşturma/Yaratma (Tasarımlayarak Hukuk Normu Koyma) 42
1. Genel Olarak 42
2. Kanunlaştırmanın (Hukuku Tasarımlama/Oluşturma/Yaratma) Zorluğu 43
3. Hukuk Normlarını Oluşturma Usul ve Esasları 44
4. Farklı Düşünce Perspektiflerinden Yararlanma 44
a. Hukuki–Dogmatik (Normatif) Düşünce 45
b. Karmaşık Düşünme 45
c. Sistemli ve Yargılama Süreci Odaklı Düşünme 45
d. Ekonomik Düşünce 46
e. Olasılıklarla Düşünme 46
f. Yaratıcılık ve Yaratıcı Düşünce 46
5. Sözleşme Taslağı Hazırlama 47
V. DİJİTALLEŞME 48
VI. AÇIKLAMA, DANIŞMA, KATILMA, TARTIŞMA (DİALOG) VE UZLAŞMA 49
VII. PROJE TASARLAMA VE UYGULAMA (HUKUK KLİNİKLERİ) 50
A. Uygulama Projeleri 50
B. Hukuk Kliniği Modeli 51
§ 5. DEĞERLENDİRME 53
İkinci Bölüm
MODERN HUKUK ÖĞRENİMİN
TEMEL İLKE VE ESASLARI
§ 6. MODERN HUKUK ÖĞRENİMİN TEMEL İLKE VE ESASLARI 55
I. SÜREKLİ DÜZENLİ TEKRARLA ÖĞRENİM 56
II. FARKLI ÖĞRENİM ŞEKİLLERİNİ BİRLEŞTİREREK EĞİTİM 57
III. ÇALIŞMA TEKNİĞİYLE ÖĞRENİM 57
IV. AKTİF ÖĞRENİM 58
V. DÜŞÜNEREK UYGULAMALI ÖĞRENİM 59
VI. ZAMAN PLANLAMASIYLA ÖĞRENİM 60
VII. ÖRNEKLERLE ÖĞRENİM 60
VIII. TARTIŞMALI ÖĞRENİM 63
IX. SİSTEME UYGUN ÖĞRENİM 64
X. METODA UYGUN ÖĞRENİM 65
XI. MÜFREDATA UYGUN ÖĞRENİM 65
XII. UYGUN MATERYALLE ÖĞRENİM 65
XIII. DERSE KATILIMLA ÖĞRENİM 66
XIV. DERS MATERYALİ İLE ÖĞRENİM 67
XV. SINAVLA ÖĞRENİM 68
A. Sınav Öğrenciyi Öğrenime Teşvik Etmeli 68
B. Sınavda Korku ve Stresi Yenme 69
C. Eğitimde/Öğretimde Motivasyon ve Eğitimde/Öğretimde Konsantrasyon 70
XVI. YAŞAM BOYU ÖĞRENİM 70
XVII. ELEKTRONİK ORTAMDA ÖĞRENİM (DİJİTAL ÖĞRETİM) 71
XVIII. BİLGİ AĞINDA ÖĞRENİM 71
Üçüncü Bölüm
HUKUKÇUNUN HUKUKU TEMEL BİLGİLERLE KENDİSİNE MAL ETMESİ, HUKUKU ÖĞRENME SÜRECİ VE HUKUK METNİNİN ELEŞTİRİSEL DENETLENMESİ
§ 7. HUKUKÇUNUN TEMEL BİLGİLERLE – HUKUK TEORİSİ, HUKUK FELSEFESİ VE HUKUK SOSYOLOJİSİ YARDIMIYLA VE HUKUK METODOLOJİSİ ARACILIĞIYLA – HUKUKU KENDİSİNE MAL ETMESİ 75
I. HUKUK DOKTRİNİ VE YARGI UYGULAMASINDAKİ BİLGİDEN YARARLANMA 75
A. Genel Olarak 75
B. Hukuk Bilgisinin Yönetimi 76
II. HUKUK BİLGİSİNİ EDİNME VE YENİDEN ÜRETME METOD VE TEKNİĞİ 77
III. HUKUK BİLGİSİNİN UYGULANMASININ METOD VE TEKNİĞİ 78
IV. HUKUK BİLGİSİNİN SİSTEMLEŞTİRİLMESİ 78
V. HUKUK BİLGİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI 80
VI. ÖRNEKLERDEN YARARLANMA 81
VII. HUKUKİ SONUÇ ÇIKARMA: YARGI KARARINA VARMA 82
§ 8. HUKUKİ FAALİYET METODU OLARAK HUKUKUN KAYNAĞININ: METNİN (BELGENİN) ELEŞTİRİSEL DEĞERLENDİRİLMESİ (HUKUK METNİNİN ELEŞTİRİSEL DENETLENMESİ) 83
I. GENEL OLARAK 83
II. HUKUK METNİNİN DOĞRULUĞU VE GERÇEKLİĞİNİN ELEŞTİRİSEL DENETLENMESİ 84
A. Genel Olarak 84
B. Hukuk Metni Denetiminde Hareket Noktaları 87
III. HUKUK METNİNİ ELEŞTİRİSEL DENETLEME LİSTESİ 89
A. Genel Olarak 89
B. Hukuk Metninin Eleştirisel Denetlenmesi Soruları 89
1. Genel Olarak 89
2. Metnin Denetlenmesine İlişkin Sorular 90
a. Metin Hakkında Bilgi 90
aa. Metnin Amacı 90
bb. Metnin Nitelik ve Özelliği 91
cc. Metnin Güncelliği ve Etkinliği 91
dd. Metnin Muhatabı 93
ee. Metindeki Özen ve Ciddiyet 93
ff. Metnin Kaynakları 94
gg. Metnin Araştırmayla Alakası 95
b. Metin Yazarı 96
aa. Yazar 97
bb. Yazarın Kimliği 97
cc. Yazarın Özgeçmişi 98
dd. Yazarın Uzmanlığı 99
ee. Yazarın Diğer Yayınları 100
ff. Yazarın İlgi Alanı ile Metnin İlişkisi 100
c. Metnin Yayımlandığı Ortam: Yayınlayan ve Yayının Formatı 101
aa. Bilimsel ya da Uzman Ortamda Yayımlanan Metin 103
bb. Yayın Ortamının Bilim Dalı ya da Sektör Alanı 104
C. Internetteki Metnin Eleştirisel Denetlenmesine İlişkin Sorular 104
IV. METNİN İNCELEMESİ VE DENETİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE SONUCU 106
§ 9. HUKUKÇUNUN HUKUKU ÖĞRENME SÜRECİ 113
I. HUKUKU ÖĞRENME SÜRECİ 113
II. ÖĞRENCİNİN ÖĞRENME SÜREÇLERİNİN MODELLEMESİ 115
A. Öğrenme (Eğitilme) Gerekliliğini Anlaması 115
B. Öğrenme Motivasyonu Düzenlenmesi 115
C. Öğrenme Faaliyetinin Yürütülmesi: Öğrenme Stratejileri 116
1. Bilişsel Öğrenme Stratejileri: Öğrenme Sürecinin Tasarlanması 116
2. Üstbilişsel Öğrenme Stratejileri: Öğrenme Sürecinin Planlanması 117
3. Kaynak Temelli Öğrenme Stratejileri: Öğrenme Sürecinde Kişisel ve Maddi Araçlar 117
Dördüncü Bölüm
PRATİK ÇALIŞMA –YA DA SINAV– OLAYININ HUKUKİ ÇÖZÜMÜNE İLİŞKİN ONİKİ METODOLOJİK
TEMEL İLKE
§ 10. HUKUK ÖĞRENCİSİNİN PRATİK ÇALIŞMA –YA DA SINAV– OLAYININ HUKUKİ ÇÖZÜM METODU, METODUN AŞAMALARI VE METODA HAKİM ONİKİ METODOLOJİK TEMEL İLKE 119
I. GİRİŞ 119
II. METODUN AŞAMALARI VE METODA HAKİM ONİKİ METODOLOJİK TEMEL İLKE 120
A. Maddi Olayın Anlaşılması: Olayın Okunması 120
1. İLKE 1: Öğrencinin Maddi Olayın Olgularının Saptanmasında Yaklaşımını ve Tavrını Belirlemesi 120
a. Öğrencinin Girdiği Bilim Dalına Uygun Olarak Maddi Olayı ve Hukuku Değerlendirmesi 120
b. Öğrencinin Maddi Olayı Objektif ve Tarafsız Olarak Değerlendirmesi ve Hukuku Uygulaması 121
2. İLKE 2: Maddi Olguların (Durumun) Belirlenmesi ve Maddi Olguları Anlama 121
a. Maddi Olayın Çözüm Metodu 121
b. Maddi Olay Olgularının Hukuk Kuralının Hukuki Olgularından Ayrılması 122
aa. Genel Olarak 122
bb. Maddi Sorunlar ile Hukuki Sorunların Birbirinden Bağımsızlığı 123
cc. Maddi Olayın Olgularının Tespiti ve Anlaşılması 124
dd. Çekişmeli Olayların Çekişmesiz Olaylardan Ayrılması 126
ee. Maddi Olayın Olgularının Farklı Boyutlarıyla Anlaşılması 127
ff. Maddi Olay Metinlerin İncelenmesi ve Denetlenmesi (Güvenilirliğinin Denetlenmesi) 127
gg. Maddi Olaydaki Hukuki Durumun Belirlenmesi 129
aaa. Genel Olarak 129
bbb. Hukukun Konusu Olabilecek Olayın –Maddi– Olguların Belirlenmesi 131
aaaa. Kişilerin Tespiti 131
bbbb. Olayların Zamansal Gelişiminin Belirlenmesi 132
cccc. Olay Sorularına İlişkin Olay Olgularının Belirlenmesi 133
dddd. Olay Sorularının Dikkate Alınması 134
hh. Pratik Çalışma (Sınav) Olayının –Hukuki Olayın Olgularının– Anlaşılması (Okunması) 134
aaa. Genel Olarak 134
bbb. Olayın Doğru Okunmasının İlke ve Esasları 137
aaaa. Olayı Dikkatli Dinleme ve Okuma 137
bbbb. Olayı Tüm Yönleriyle Bir Bütün Olarak Anlama 138
(1). Olayı Bütün Olarak Anlama 138
(2). Olayın Baştan Aşağıya Birden Fazla Okuyarak Anlama 138
(3). Olayı Olan – ya da Muhtemel – Sorularla Anlama 139
(4). Olayı Şema, Taslaklarla ve Zamansal Çizelge ile Anlama 141
cccc. Maddi Olayların Doğruluğunu ve Gerçekliğini Anlama, Tespit Etme ve İnceleme 142
(1). Genel Olarak 142
(2). Değerlendirme Unsurları 143
B. Hukuku Uygulamak: Hukuku Okumak 143
1. İLKE 3: Hukuki Soruna İlişkin Çözümün Temel Amacı (Hedefinin) Belirlenmesi 143
2. İLKE 4: Hukuki Çözümler ve Gerekçelendirme İçin Hukuki Bilgi Kaynaklarından Belirlenmesi (Hukukun Kaynakları) 144
a. Asli Kaynak: Kanun Normu/ Kuralı/ Hükmü (Kanun Hukuku) 144
b. Birincil Yardımcı Kaynak: Örf ve Adet Normu/Kuralı (Örf ve Adet Hukuku) 144
c. İkincil Yardımcı Kaynak: Hakimin Yarattığı Norm/Kural (Hakimin Hukuku) 145
d. Hukukun Uygulanmasında Yardımcı Hukuk Kaynaklarından Yararlanma (TMK m. 1/II) 145
aa. Hukuk Doktrininden Yararlanma 145
bb. Yerleşmiş Yargı Kararlarından Yararlanma 145
3. İLKE 5: Uyuşmazlık Konusu Maddi Olayın Çözümü İçin Hukukun Uygulanması 145
a. Asli Hukuk Kaynağı Olan Kanun Normunun Uygulanması 145
aa. Kanun Normunun Uygulanma Şekilleri 145
aaa. Normların Kümülatif Uygulanması 146
bbb. Normların Alternatif Uygulanması 146
ccc. Normların Paralel Uygulanması (Normların yarışması) 146
bb. Kanun Normlarının Uygulanma Boyutları 146
aaa. Kişi Boyutunda Uygulama Alanı 146
bbb. Mekansal Boyutta Uygulama Alanı 146
aaaa. Uluslararası Boyutta Uygulama Alanı 146
bbbb. İkincil Milli Boyutta ve Federal Boyutta Uygulama Alanı 146
cccc. Milli Boyutta Uygulama Alanı 146
ccc. Yatay ve Dikey İlişki Boyutunda Uygulama Alanı 146
aaaa. Dikey (Alt–Üst) İlişkide Uygulama Alanı (Hukuk Kaynaklarının Hiyerarşisi) 146
bbbb. Yatay İlişkide Uygulama Alanı (Özellik İlişkisi) 146
ddd. Niteliklerine Göre Uygulama Alanı (Kanun Normlarının Kombine Edilmesi) 146
aaaa. Emredici Hukuk Kuralları 146
bbbb. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları 147
cccc. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları 147
dddd. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları (Atıf) 147
eeee. Modifiye Edici Hukuk Kuralları 147
ffff. Destekleyici Hukuk Kuralları 147
eee. Zamansal Boyutta Uygulama Alanı 147
fff. Anlamsal Boyutta Uygulama Alanı: Kanunun Yorumlanması ve Gerekçelendirilmesi 147
4. İLKE 6: Kanunun Yorumlanması, Kanunun Geliştirilmesi (Kanunun Tamamlanması ve Kanunun Düzeltilmesi) ve Gerekçelendirilmesi (Anlamsal Boyutta Uygulama Alanı) 147
a. Kanunu Yorumlanması (Gerekçelendirilmesi) 147
aa. Kanunun Terimlerinin Yorumlanması 148
bb. Kanun Metninin Amaca Uygun Yorumlanması (TMK m.1/I) 148
aaa. Temel Yorum Elemanı: Sübjektif Amaçsal Yorum Elemanı 148
bbb. Yardımcı Birincil Yorum Elemanı: Sözel Yorum Elemanı 148
ccc. Diğer Yorum Elemanları 148
aaaa. Sistematik Yorum Elemanı 148
bbbb. Mantıki Yorum Elemanı 148
cccc. Tarihi Yorum Elemanı 148
cc. Yorum İlkelerinden Yararlanılması 148
aaa. Hukukun Genel İlkelerine Uygun Yorum İlkesi ; Kanun Prensipleri Merkezli Yorum İlkesi : Dürüstlük (Güven) İlkesine Uygun Yorum İlkesi (TMK m.2) 148
bbb. Temel Hak ve Özgürlere Uygun Yorum İlkesi 149
ccc. Yorumla Kamusal Yetki Yaratılmaması İlkesi 149
ddd. Kamusal Yetkilerin Dar Yorumlanması İlkesi 149
eee. Yorumla İstisna Getirilmemesi İlkesi 149
fff. İstisnaların Dar Yorumlanması İlkesi 149
ggg. Sistemsel Yorum İlkelerinin Uygulanması 149
aaaa. Kanunun Amacı (Özü) ile Kanun Metninin (Sözünün) Çatışmasında, Kanunun Amaca Uygun Yorumlanması İlkesi ((TMK m.1/I) 149
bbbb. Anayasaya Uygun Yorum İlkesi (Anayasa Merkezli Yorum İlkesi) 149
cccc. Avrupa Birliği Hukukuna Uygun Yorum İlkesi (Avrupa Birliği Hukuku Merkezli Yorum), 149
dddd. Hukuk Doktrine Uygun Yorum İlkesi, 149
eeee. Yerleşmiş Yargı Uygulamasına Uygun Yorum İlkesi 149
dd. Diğer Gerekçelendirme Metotlarından Yararlanılması 149
aaa. Topik (İlke) Metodu 149
bbb. Tipiklik Metodu 149
ee. Amaçsal Daraltma ve Amaçsal Genişletmeyle Yorumlama 150
b. Hukukun Geliştirilmesi (Hakimin Hukuku) 150
aa. Kanunun Tamamlanması 150
bb. Kanunun Düzeltilmesi 150
aaa. Amaçsal Düzeltme (Amaca Uygun Düzeltme), 150
bbb. İlkesel Düzeltme (Hukukun Genel İlkesine Uygun Düzeltme (Kanun Prensibi Merkezli Düzeltme) 150
ccc. Normların Çatışmasının Düzeltilmesi 150
cc. Hukukun Somutlaştırılması 150
aaa. Karşılaştırma (Olay/Dava) Yöntemi 150
bbb. Hareketli Sistem 151
5. İLKE 7: Mantıksal İşlemle (Dedüksiyonla) Maddi Olaya Kanun Normunun Hukuki Olgularının Uygulanması 151
6. İLKE 8: Hukuki Çözümün Aranması (Yargı Kararının Aranması) 151
7. İLKE 9: Hukuki Çözümün (Yargı Kararının) Belirlenmesi 153
8. İLKE 10: Yargı Kararı Stratejisinin Belirlenmesi ve Belirlenen Stratejinin Sonuçlarının Değerlendirilmesi 153
9. İLKE 11: Yargı Kararının Uygulanabilirliğinin Denetlenmesi (Hukuki Sonucu (Yaptırımı) Dahil) 153
a. Hukukilik (Yasallık) Kriteriyle Denetlenmesi 153
b. Hukukun Gerçekliğine Uygunluğun Denetlenmesi 153
aa. Mantıksal İşlemle (Endüksiyonla) Denetlenmesi 153
bb. Sonuç Merkezli Değerlendirme ve Denetleme 153
cc. Yerleşmiş Yargı Uygulamasına Uygunluğunun Denetlenmesi (Sınırlı Uyma Yükümlülüğü), 153
d. Hukuk idesine (Adalete) uygunluğun denetlenmesi, 154
aa. Dar Anlamda Hukukun İdesi: Adalete Uygunluğunun Denetlenmesi (Hakkaniyet Denetlenmesi) 154
bb. Hukuk Güvenliğine Uygunluğunun Denetlenmesi 154
cc. Eşitlik İlkesine Uygunluğunun Denetlenmesi 154
e. Duyarlılık Testiyle Denetlenmesi 154
f. Fonksiyonluluk (İşlevsellik) Kriterleriyle Denetlenmesi 154
g. Yargı Kararının Uygulanabilirliğinin, Benimsenebilirliğinin, Kabul Edilebilirliğinin Denetlenmesi. 154
10. İLKE 12: Yargı Kararının Yerine Getirilmesi (Yargı Kararını ve Bunun Gerekçesini Açıklamak ya da Yazmak) 154
a. Yargı Kararının Açıklığı 155
aa. Basit, Yalın ve Kolay Cümleler Kullanılmalı 155
bb. Düzgün Cümleler Kullanılmalı 156
cc. Kısa ve Öz Cümleler Kullanılmalı 157
dd. Münasebetsiz Cümleler Kullanılmamalı 157
ee. Dil Bilgisine Uygun Cümleler Kullanılmalı 158
b. Yargı Kararının Konuya Uygun Kısalığı 158
c. Yargı Kararının Bütünlüğü 159
aa. Belirli Bir Düşünsel Sırayla ve Sistematik Sıralamayla İfade 160
bb. İfadeler Arasında Mantıki Bir İlişki Kurulması 161
Kaynakça 163
Kavramlar Dizini 173