Hukuk Teorisi Cilt I

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
İkinci Basıya Önsöz 7
Önsöz 9
Kısaltmalar 33
§ 1. TEMEL SORUNLARIN TESPİTİ
I. GİRİŞ 39
A. Genel Olarak 39
B. Hukuksuz Durumlar 44
1. Demokratik Hukuk Devleti 44
2. Hukuksuz Devlet 44
a. Hukuksuz Devlet Kanunu 44
b. Kanun Olmaksızın Hukuksuzluk 45
c. Kaos Durumu 45
II. HUKUK TEORİSİ VE DİĞER HUKUK DİSİPLİNLERİ İLE OLAN İLİŞKİSİ 46
A. Genel Olarak 46
B. Temel Hukuk Disiplinlerinin Birbirine Yansıması 48
C. Hukukun Temel Disiplinlerine Pozitif (Biçimci) ve Pozitif Olmayan (Maddi/Özcü) Bilimsel Yaklaşımlar 49
1. Pozitif Bilimsel (Biçimci) Yaklaşım 50
2. Pozitif Olmayan (Özcü/Maddi) Bilimsel Yaklaşım 51
D. Hukuk Felsefesi 52
1. Konusu 52
2. Hukuk Teorisinden Ayrılması 56
E. Hukuk Sosyolojisi 59
1. Genel Bakış 59
2. Konusu 64
3. Hukuk Teorisinden Ayrılması 65
F. Hukuk Teorisi 65
1. Hukuk Teorisinin Gelişimi 65
2. Analitik Hukuk Teorisi 68
3. Yeni Yaklaşımlar 73
a. Riziko Teorisi 73
b. Hukukun Ekonomik Analizi Teorisi 73
c. Kültür Teorisi 74
d. Sistem Teorisi 75
e. Antropolojik Hukuk Teorisi 75
4. Türk Hukukundaki Hukuk Teorisinin Gelişimi ve Terim 78
5. Hukuk Teorisi Kavramı ve Hukuk Teorisinin Fonksiyonu 78
6. Hukuk Teorisine Pozitif (Biçimci) ve Pozitif Olmayan (Özlü/İşlevsel) Yaklaşımlar 81
7. Konusu 83
8. Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi ve Hukukun Uygulanması (Hukuk Metodolojisi) ile İlgisi 84
a. Genel Olarak 84
b. Gerekçelendirme (Argümantasyon) Teorisi 85
III. TEMEL SORULAR 89
A. Hukuk Bilimi Ne Anlama Gelir? 89
B. Teori Nedir? 90
1. Kavram 90
2. Bilimsel Teori 91
a. Genel Olarak 91
aa. Bilgi 91
aaa. Nesnellik 92
bbb. Kanıtlanabilirlik 92
ccc. Doğrulanabilirlik 92
bb. Konu–Gözlem– Genel İlke– Teori 94
b. Teorilerin Fonksiyonu 96
c. Teorinin Temel Yapısı 96
aa. Teori Çelişkili Olmamalı/Tutarlı Olmalı 96
bb. Teori Bilgi Vermeli 97
cc. Teori Bilimsel Olarak Denenmiş Olmalı ve Çürütülebilir veya Yanlışlanabilir Olmalı 97
aaa. Teori Denenebilir Olmalı 97
bbb. Teori Çürütülebilir veya Yanlışlanabilir Olmalı 97
3. Hukuk Biliminin Bilimselliği 99
a. Hukuk Bilimi, Hukuk Dogmatiği ve Hukuk Doktrini 99
aa. Genel Olarak 99
bb. Kavram 100
cc. Dogmatik Kuralların Normun Geçerliğine Katkısı 101
b. Genel Olarak Hukuk Bilimin Bilimselliği 102
c. Doğa Kanunlarından Farklılığı 104
d. Bilim Disiplinleri Yönünden Hukuk Biliminin Bilimsel Konusu 105
aa. Genel Olarak 105
bb. Hukukun Konusu 107
e. Hukukun Bilimsel Metodu 108
aa. Ampirik (Görgül) Bilim Olarak Bilimselliği 109
bb. Davranış Bilimi Olarak Bilimselliği 109
aaa. Hukukun Normatif Bilim Olması 110
bbb. Hukukun Tinsel (Ruhsal) Bilim Olması 111
ccc. Hukuk Biliminin Teknik, Önsel (a priori) – Görgül (Ampirik) Sosyal Bilim Olması 111
aaaa. Genel Olarak 111
bbbb. Hukukun Konusu 112
cccc. Hukukun Metodu 113
ccc. Hukuk Biliminin Eleştirisel Bilim Olması 115
ddd. Hukukun Analitik Metin Bilimi (Hermeneutik) Olması 115
f. Doğa Bilimlerinin Metotlarının Hukuk Biliminde Uygulanabilirliği: Hukuk Teorilerinin Yanlışlanabilirliği 116
IV. HUKUKUN MUHATAPLARI YÖNÜNDEN DÖRTLÜ İLİŞKİ MODELİ 118
V. HUKUKUN ÜÇLÜ TEMEL YAPISI 119
A. Genel Olarak 119
B. Temel Nitelikleri 120
1. Deneysel Niteliği 120
2. Analitik Niteliği 120
3. Normatif Niteliği 121
a. Genel Olarak 121
b. Hukukun Pozitifliği 122
c. Hukukun Rasyonelliği 122
aa. Hukukun Formal (Şekli) Rasyonelliği 123
bb. Hukukun Realist Rasyonelliği 123
cc. Hukukun Ütopik Rasyonelliği 124
C. Hukuk Temel Yapısı 124
1. Genel Olarak 124
2. Hukukun Ontolojik Sorunu: Normatif Yönü (Normatif Kurallardan Oluşan Mantıksal Sistem, Dilsel Sistem Olması) 125
a. Genel Olarak 125
b. Hukuk Kurallarının (Normun) Hukuki Normatif Yapısı 127
aa. Hukuk Kuralının (Normunun) Hukuki Normatif Yapısını Belirleme 128
aaa. Genel Olarak Hukuk ve Devlet İlişkisi 128
bbb. Hukuk Normunun Normatif Yapısı 129
aaa. Normun Hukuk Sisteminde Hukuksal Geçerliliği 129
bbb. Normun Hukuk Sisteminde Yürürlükte Olması 131
ccc. Normun Hukuk Sistemiyle Uyumlu Olması 131
bb. Hukuk Kuralının (Normunun) Temel Özellikleri 131
aaa. Genellik, Eşitlik ve Süreklilik 132
bbb. Bağlayıcılık ve Buyuruculuk (Zorlayıcılık) 132
c. Hukuk Kuralı ve Yargı Uygulaması İkilemi 133
3. Hukukun Fenomolojik Sorunu: Sosyal Olgu– Etkinlik Yönü (Toplumsal İlişkileri Düzenlemesi) 133
a. Genel Olarak 133
b. Hukuk ile Toplumsal Yaşam ve Ekonomi Arasındaki İlişki 134
c. Hukuk ve Toplumsal Kültür Arasındaki İlişki 136
d. Hukuk ile Politik Sistem Arasındaki İlişki 137
e. Hukuk ve Ekonomik Prensipler Arasındaki İlişki 139
4. Hukukun Deontolojik Sorunu: Etik Değer Yönü (Adalet) 140
D. Hukuk Neye Hizmet Eder? (Hukukun Fonksiyonel Yönü) 141
§ 2. HUKUK NEDİR?
I. GİRİŞ 143
A. Genel Olarak 143
B. Hukuku Tanımlama Zorluğu ve Tanım Denemeleri 145
1. Tanım Zorluğu 145
2. Hukuku Tanımlama Denemeleri 147
a. Genel Olarak 147
b. Tanım Denemeleri 148
c. Tanım Denememiz 149
C. Hukukun Üç Anlamı: Tarihi Hukuk–Pozitif Hukuk–İdeal Hukuk (Var Olmuş Hukuk– Var Olan Hukuk– Var Olması Gereken Hukuk) 150
II. TEMEL YAKLAŞIMLAR 151
A. Maddi/Özcü Yaklaşım 151
B. Pozitif (Biçimci/Şekli) Yaklaşım 152
C. Genel Olarak Hukuk Ekollerinin Yaklaşımı 152
III. DOĞAL HUKUK TEORİSİNİN HUKUKA YAKLAŞIMI 154
A. Genel Olarak 154
B. Antik Dönem Doğal Hukuk Anlayışı 155
1. Platon’un Görüşleri 156
2. Aristoteles’in Görüşleri 158
a. Genel Olarak 158
b. Hukuka Katkıları 159
c. Hukuk Mantığına Katkıları 159
3. Cicero’nun Görüşleri 160
C. Dini Dönem (Hıristiyanlığın) Doğal Hukuk Anlayışı 161
1. Genel Olarak 161
2. Thomas Aquino’nun Hukuk Anlayışı 163
D. Aydınlanma Dönemi 165
1. İnsan Aklın veya Varlığının Doğal Hukuka Egemen Olduğu Dönem 165
2. Hugo de Grotius’un Hukuk Anlayışı 167
3. Thomas Hobbes’in Hukuk Anlayışı 167
4. John Locke’nin Hukuk Anlayışı 169
5. Immanuel Kant’ın Hukuk Anlayışı 171
6. Serbest Hukuk Okulu 173
7. Tarihi Hukuk Okulu 175
a. Genel Olarak 175
b. Kanunlaştırma Girişimleri 177
c. Pandekt Hukukçuları (Pandektçiler) 178
d. Kavram Hukukçuluğu 179
8. Sınıf İlişkisine Göre Hukuk Anlayışı 182
a. Sınıf Esasına Dayanan Hukuk Teorisinin Hareket Noktası: Sanayi Devrimi 182
b. Hegel’in İdeal Maddeciliği 183
c. Devrimci Sınıf Teorisinin Hukuk Teorisi: Marksist–Leninist Hukuk Teorisi 184
aa. Marksist–Leninist Teori: Tarihi Maddecilik 184
aaa. Genel Olarak 184
bbb. Diyalektif Tarihi Materyalist Felsefe 185
ccc. Üretim İlişkisi– Üretim Gücü 186
ddd. Artık Değer Teorisi 186
eee. Toplumsal Dönüşüm 187
bb. Marksist Hukuk Teorisi 188
aaa. Genel Olarak 188
bbb. Hukukun Sınıfsal Karakteri 189
ccc. Hukukun Fetişizm Formunun İnkarı 190
ddd. Hukukun İdeolojik ve Kurumsal Yapıya İlişkin Üst Yapı Kurumu Olması 191
eee. Sosyalist Hukukun Proletarya Devrimi ile Gerçekleşmesi 192
fff. Sosyalist Hukukta “Olan”la “Olması Gereken”in Bütünlüğü 194
ggg. Bireysel Hakları, Özellikle Mülkiyet Hakkını Reddi 195
hhh. Komünizm Aşamasında Devlet ve Hukukun Sonlanması 196
cc. Marksist–Leninist Teorinin Gelişimi 198
d. Evrimci Sınıf Teorisinin Hukuk Teorisi: Lorenz von Stein’nın Teorisi 200
aa. Genel Olarak 200
bb. Katmansal (Sınıfsal) Yapının Toplumun Temelini Oluşturması 200
cc. Proletarya Devrimi Yerine Devletin Reformu 201
dd. Hukukun Toplumun Ürünü Olması 202
9. Menfaat Hukukçuluğu Okulu 203
a. Genel Olarak 203
b. Rudolf von Jhering: Hukukta Amaç ve Menfaat 204
c. Philipp Heck: Menfaat Hukukçuluğunu Yeniden Değerlendirilmesi 206
aa. Genel Olarak 206
bb. Heck’in Değer Menfaati Hukukçuluğu 206
aaa. Genel Olarak 206
bbb. Hukukun Metodu Olması 207
ccc. Menfaat Kavramı 208
aaaa. Genel Olarak 208
bbbb. Menfaat Çeşitleri 209
cccc. Menfaat Çatışmaları 210
dddd. Menfaat Nedenselliği İlkesi 210
ddd. Hukukun İşlevi 211
eee. Hukuk Normu ve Hukuk Sistemi Anlayışı 212
aaaa. Hukuk Normu 212
bbbb. Hukuk Sistemi Anlayışı 213
fff. Yasama Faaliyetinde Menfaatin İşlevi 214
ggg. Yargı Uygulamasında Menfaatin İşlevi 214
aaaa. Genel Olarak 214
bbbb. Hakimi Kanun Koyucunun Yardımcısı Olduğu Görüşü 215
cccc. Düşünerek İtaat İlkesi 216
hhh. Değerlendirilmesi 217
10. (Amaçsal) Değer Hukukçuluğu 219
a. Genel Olarak 219
b. Fenometolojik Hukuk Okulu: Maddi Etik Değer 220
aa. Fenometolojik Hukuk Okulu 220
aaa. Genel Olarak 220
bbb. Max Scheler’in Fenomenolojik Maddi Etik Değerler Görüşü 221
bb. Paul Nicolai Hartmann’ın Ontolojik Maddi Etik Değerler Görüşü 221
11. Topik/İlke (Retorik) Hukukçuluğu 222
12. Çağdaş Doğal Hukukun Yeniden Gelişimi 224
a. Genel Olarak 224
b. Hukuki Pozitivizme Doğal Hukukun Temel Eleştirileri 225
c. John Finnis’in Hukuk Görüşü 226
d. Helmut Coing’in Hukukun Yüksek Genel İlkeleri Görüşü 228
13. Eleştirisel Hukuk Teorileri 229
a. Amerika’da Eleştirisel Hukuk Teorileri 229
b. Frankfurt Okulu 231
aa. Genel Olarak 231
bb. Bilimsel Teori ile Eleştirisel Teori Ayrımı 233
c. Habermas’ın Eleştirisel Teorisi: İletişimsel Eylem Teorisi 234
aa. Genel Olarak 234
bb. Yaşama Alanı ve Sistem 235
cc. Toplumsal Yaşama Alanı İçinde Ahlaki–Hukuki Değer Alanı 235
dd. Bilimsel– Teknik Alanı ile Ahlaki– Hukuki Alanının Karşılaştırılması 236
aaa. Doğa Normları ve Sosyal Normlar 236
bbb. Habermas’ın İletişimsel Eylem Sistemi ve Amaç–Rasyonel Eylem Sistemleri Karşılaştırması 237
ee. İletişimsel Eylem Teorisi 238
aaa. Genel Olarak 238
bbb. Sosyal Eylem Teorisi 240
ccc. Ahlaklılık Söylem Kuramı 241
ff. Hukuk Teorisi 242
aaa. Hukuk Normlarının Ahlaki Normlarla İlişkisi ve Farkları 243
bbb. Kanunların Normatifliği ve Meşruiyeti 244
aaaa. Genel Olarak 244
bbbb. Kanunların Meşruluğu 245
gg. Hukuk Kuralının Özellikleri 246
hh. İletişimsel Söz Eylem 247
aaa. Genel Olarak 247
bbb. İletişim Söz Eylem Tipleri 247
ccc. Geçerlilik Talebi 248
ddd. Geçerlilik Talepleri ile Hak Talepleri Arasındaki İlişki 249
aaaa. Genel Olarak 249
bbbb. Hak Geçerlilik Talebinin Nitelikleri 249
ıı. Hakimin Uyuşmazlığı Çözmesi: Yargılama Süreci 250
IV. HUKUKA POZİTİVİST HUKUK EKOLÜNÜN YAKLAŞIMI 251
A. Pozitivist Hukuk Ekolünün Okulları 251
1. Genel Olarak 251
a. Doğal Hukuk Pozitivizmi 251
b. Bilimsel Pozitivizm 252
bb. Hukukun Luther’i: Jeremy Bentham 252
aaa. Genel Olarak 252
bbb. Hukuk Tanımı 253
ccc. Egemenin Emri 253
ddd. Kanun Normlarının Yapısı 254
c. Kanun Pozitivizmi (Hukuki Bilimsel Pozitivizm) 254
d. Hakim Pozitivizmi 255
2. Hukuki (İradeci) Pozitivizm – Sosyolojik Pozitivizm 256
3. Hukukun Geçerliliği Sorunu 256
a. Hukuki, Fiili ve Ahlaki Gerçeklik 257
aa. Hukuki Geçerlilik 257
bb. Fiili Geçerlilik 257
cc. Ahlaki Geçerlilik 257
b. Dışsal Geçerlilik ve İçsel Geçerlilik (:Aksiyon (Deontik) – Sosyal Geçerlilik) 257
aa. Dışsal Geçerlilik 258
aaa. Aksiyolojik (Deontik) Geçerlilik Görüşü 258
bbb. Sosyal Geçerlilik Görüşü 258
bb. İçsel (Biçimsel ve Sistemsel) Geçerlilik Görüşü 258
c. Hukuki Geçerliliğe İlişkin Tanım Denemeleri 259
4. Pozitif Hukuk Ekolünün Ortak Noktaları 262
a. Ahlakla Hukukun Ayrılması Tezi 262
b. Hukuki Geçerliliğin Kökü Tezi 262
c. Takdir Hakkı Tezi 262
d. Hukukun Açıklanmasına Temel Yaklaşımlar 262
B. John l. Austin’in Hukuk Görüşü 263
1. Austin’in Egemenlik (Emredicilik) Teorisi 263
2. Austin’in Hukuk Anlayışı 264
a. Kanun Nedir? 264
b. Hukuk Nedir? 265
c. Emir Nedir? 266
aa. Kavram 266
bb. Egemen Güç Nedir? 267
aaa. Hukukun Kaynağı 267
bbb. Nitelikleri 267
ccc. Emrin Yaptırımı 268
ddd. Hiyerarşik Emirler Sistemi: Hukuk Düzeni 268
d. Austin’in Hukuk Teorisinin Kapsamı 268
e. Austin’in Bentham’la Ortak ve Ayrıldığı Noktalar 269
e. Austin’in Hukuka Katkısı 270
C. Hans Kelsen’in Hukuk Görüşü 271
1. Saf Hukuk Teorisi 271
2. Hukukun Sistemsel Yeknesaklığı ve Geçerliliği – Hukukun Saflığı– 274
a. Hukuk Normlarının Sistemsel Hiyerarşik Yapısı Anlayışı 274
b. Temel Norm 274
c. Normlar (Hukuk) Sistemi 276
3. Hukuk Anlayışı 277
4. Hukuk Kuralı/Normu Anlayışı 279
5. Saf Hukuk Teorisine Eleştiriler: Raz’ın Birleşme Tezi 280
6. Kelsen’in Hukuka Katkısı 281
D. Modern Pozitivist Hukuk Yaklaşımları 281
1. H. L. A. Hart’ın Hukuk Anlayışı 281
a. Genel Olarak 281
b. Hukuk Pozitivizminde Hukukun Anlamı 284
c. Hukuk Kurallarının Yapısı ve Geçerliliği 287
aa. Birincil Hukuk Kuralı ve İkincil Hukuk Kuralı Ayrımı 287
aaa. Birincil Kurallar: Yükümlülük Kuralı 289
bbb. İkincil Kurallar: Yükümlendirme Kuralı 289
aaaa. Tanıma Kuralı 290
bbbb. Değişiklik Kuralları 291
ccccc. Yargılama Kuralları 292
bb. Tanıma Kuralının Hukukun Geçerliliğini Belirlemesi 292
cc. Hukukun Bağlayıcılığının Dışsal ve İçsel Yönü 294
d. Hukuk ve Ahlak Ayrımı 298
aa. Hart’ın Görüşleri 298
bb. Lon L. Fuller’in Görüşleri 299
aaa. Genel Olarak 299
bbb. Fuller – Hart Tartışması 301
e. Hart– Devlin Tartışması 302
f. Hart’ın Hukuka Katkısı 302
2. Ronald Dworkin’in Hukuk Görüşü 303
a. Genel Olarak 303
b. Hukuk Kuralı ve Hukuk İlkesi ile Siyasalar Arasındaki Fark ve İlişkiler 307
c. Adaletin Hukuktaki Belirleyici Rolü 310
d. Hukukta Birlik (Hukukun Bütünlüğü) İlkesi 312
e. Hakimin Hukuktaki Rolü: Yorum ve Yargısal Takdir Yetkisi 313
aa. Kurumsal Destek Doktrini ve İlkelerin Geçerliliği Testi 313
bb. Çetin (Zor) Davalar: Herkül’ün Takdir (Yorum) Yetkisi 314
f. Tanıma Kuralının İlkesel Dayanağının Olmadığı 317
g. Hak Kavramı 317
aa. Genel Olarak 317
bb. Hak Çeşitleri 318
h. Dworkin’in Hukuka Katkısı 319
3. Hukuka Faydacı Hukuk Ekolünün Yaklaşımı 320
a. Genel Olarak 320
b. Jeremy Bentham’ın Hukuk Görüşü 321
aa. Genel Olarak 321
bb. Bentham’ın Hukuk Görüşü 323
c. John Stuart Mill’in Hukuk Anlayışı 324
4. Niklas Luhmann’ın Hukuk Anlayışı 326
a. Luhmann’ın Sistem Teorisi 326
b. Yeniden Üreten –Öz– Sistemli Hukuk Teorisi 329
aa. Genel Olarak 329
bb. Hukukun Sistem İçindeki Yeri 330
c. Luhmann’ın Hukuk Kavramı 331
5. Stammer’in Hukuk Anlayışı 332
6. Gustav Radbruch’un Hukuk Anlayışı 333
a. Genel Olarak 333
b. Radbruch’un Hukuk Kavramı 334
c. Hukukun Üç Yönü 339
aa. Hukukun Formal (Biçimsel) Yönü: Adalet 339
bb. Hukukun Relatif Yönü: Amaca Uygunluk 339
cc. Hukukun Fonksiyonel Yönü: Hukuk Güvenliği 340
d. Radbruch Formülü 340
aa. Radbruch Formülü: Kanunun Haksızlığı/Hukuksuzluğu ve Kanun Üstünde Hukuk 340
bb. Radbruch Formülü: Yadsınamaz Formül ve Dayanılamaz Formül 344
aaa. Dayanılamaz Formül 344
bbb. Yadsınamaz Formül 345
e. Hukuka Katkısı 345
V. HUKUKUN TANIMINDA ADALETİN YERİ 346
A. Hukuk ve Adalet İlişkisi 346
1. Genel Olarak 346
2. Adalet Kavramının Relatifliği 348
3. Eşitlik Paradoksu: Eşitlerin Eşitliği – Eşitsizlerin Eşitliği 349
4. Adalet ve Hakkaniyet İlişkisi 351
B. Adalet Anlayışı 352
1. Genel Olarak 352
2. Eşitlere Eşit (Eşitsizlere Eşitsiz) Davranması İlkesi (Ayrımcılık Yasağı) 354
C. Adalet Kavramı 355
1. Genel Olarak 355
2. Adalet Teorileri 355
a. Değerlendirme Adaleti Yaklaşımı Teorileri 356
b. Usulü Adalet Yaklaşımı Teorileri 357
c. Maddi Adalet Yaklaşımı Teorileri 357
aa. Faydacı Adalet Teorileri 357
bb. Sözleşmeyi Temel Alan Adalet Teorileri 357
cc. Eşitliği Esas Alan Adalet Teorileri 358
3. Adaletin Fonksiyonları 358
D. Adaletin Özü: Eşitlik İlkesi (Herkese, Kendine Ait Olanı Verme İlkesi) 359
1. Eşitlik İlkesi 359
2. Kanun Önünde Eşitlik İlkesi 363
E. Adalet Çeşitleri 365
1. Şekli (Formal) Adalet 365
2. Maddi Adalet 366
a. Genel Olarak 366
b. Maddi Adalet Türleri 366
aa. Denkleştirici Adalet (Değişim –Takas– Adaleti) (iustitia commutativa) 366
bb. Dağıtıcı Adalet (Paylaştırıcı Adalet) (iustitia distributiva) 368
cc. Siyasal (Politik) Adalet 371
dd. Düzeltici Adalet 371
ee. Sosyal Adalet 372
F. Radbruch’un Adalet Anlayışı 373
1. Genel Olarak 373
2. Adalet Anlayışı 374
G. Rawls’ın Adalet Anlayışı 376
H. Luhmann’ın Adalet Anlayışı 380
VI. HUKUKUN TANIMININ HUKUK POLİTİKASI VE HUKUK SİSTEMLERİ İLE İLİŞKİSİ 381
VII. HUKUKUN YÜRÜRLÜKTE OLAN HUKUK KURALLARININ SİSTEMLEŞTİRİLMİŞ TÜMÜ OLMASI 383
A. Genel Olarak 383
B. Hukuk ve Kanun Kuralı İlişkisi 384
1. Kanun Kuralının Asli Kaynak Olması 384
2. Kanunun Hukukun Tek Kaynağı Olmaması 384
C. Hukukun Normatif (Yasal) Geçerliliği 385
1. Genel Olarak 385
2. Dışsal Bakış Açısıyla Hukuki Geçerlilik 385
a. Aksiyolojik (Deontik) Geçerlilik Görüşü 385
b. Sosyal Geçerlilik Görüşü 386
aa. Genel Olarak 386
bb. Amerikan ve İskandinav Hukuki Realizm (Gerçekçilik) Okulu 387
aaa. Amerikan Realist (Gerçekçilik) Okulu 387
aaaa. Oliver Wendell Holmes’in Görüşleri 388
bbbb. Karl Llewellyn’in Görüşleri 389
bbb. İskandinav Realist (Gerçekçilik) Okulu: Psikolojik Hukuk Okulu 391
aaaa. A. V. Lundstedt’in Görüşleri 391
bbbb. Karl Olivecrona’nın Görüşleri 392
cccc. Alf Ross’nun Görüşleri 392
2. İçsel Bakış Açısı (Biçimsel ve Sistemsel Geçerlilik Görüşü) 393
a. Biçimsel Geçerlilik 393
b. Sistemsel Geçerlilik 393
3. Hukukun Normatif (Yasal) Geçerliliği Konusundaki Görüşler 394
a. Fiili Uyma Teorisi 394
b. İrade Teorisi 394
c. Tanıma Teorisi 395
d. Geçerlilik Teorisi 396
D. Hukukun Devlet Tarafından Yürürlüğe Sokulması 396
1. Genel Olarak 396
2. Anayasa Kurallarının Uygulanması 399
E. Devlet Tarafından Hukuka Uyulma Zorunluluğunun Sağlanması 399
F. Değerlendirme 400
VIII. HUKUKUN KURUMSAL VE KAVRAMSAL YAPISI: HUKUK VE HAK İLİŞKİSİ 401
A. Hukuk ve Hak İlişkisi 401
B. Hukukun Kurumsal ve Kavramsal Yapısı 402
C. Hak Kavramı 402
D. Hakkın Fonksiyonu: Kişi Özgürlüğü 403
E. Hakkın Sınırlandırılması 404
F. Hakkın Temel Yapısı 406
1. Temel Unsurları 406
2. Hak Sahibi 406
3. Hakkın Muhatabı (Hak Yükümlüsü) 407
4. Hakkın Konusu 407
a. Talep 409
aa. Kavram 409
bb. Talep Hakkı 409
cc. Talep Hakkı Çeşitleri 409
b. Özgürlük 410
aa. Kavram 410
bb. Özgürlük Hakkı 411
cc. Çeşitleri 411
c. Yetki 412
d. Bağışıklık 412
§ 3. HUKUKUN FONKSİYONLARI NELERDİR?
HUKUK NEYE HİZMET EDER?
I. GİRİŞ 413
A. Sosyal Normların Genel Ödevi ve Fonksiyonu 413
1. Genel Olarak 413
2. Sosyal Normların Ödev ve Fonksiyonları 414
3. Sosyal Normların Fonksiyonlarının Nitelik ve Özellikleri 415
B. Hukuk Normunun Fonksiyonu 415
1. Genel Olarak 415
2. Genel Olarak Hukukun Fonksiyonları 417
3. Hukukun Fonksiyonlarının Gösterdiği Alanlar 418
4. Hukukun Farklı Alanlara Göre Fonksiyonları 418
II. POLİTİK ALANDA 419
A. Davranışı Düzenleme ve Kontrol Fonksiyonu 419
1. Şekli (Formal) Düzenleme Fonksiyonu 420
2. Tasarımlama (Düzenleme) ve Denetim (Kontrol) Fonksiyonu 421
3. Sosyal Barış ve Huzur Fonksiyonu 422
B. Organizasyon (Yönetme) ve Egemenliğin (Meşrulaştırılması) Hukuk Kurallarına Uygunluğu Fonksiyonu 423
1. Maddi Düzenleme (Koruma) Fonksiyonu 423
2. Bütünleştirme Fonksiyonu 423
3. Yasallaştırma Fonksiyonu 424
a. Şekli Yönden Yasallaştırma 424
b. Maddi Yönden Yasallaştırma 424
4. Baskı ve Yönlendirme Fonksiyonu 425
III. TOPLUMSAL ALANDA 425
A. Beklentileri Güvence Altına Alma Fonksiyonu: Hukuk Güvenliği ve Güvenin Korunması 425
B. Uyuşmazlıkları Giderme ve Çözme Fonksiyonu 425
IV. KİŞİLERİ VE KİŞİ ÖZGÜRLÜĞÜNÜ KORUMA FONKSİYONU 426
A. Hakkı Garanti Fonksiyonu 426
B. Birlikte Çalışma ve Örgütlenme Özgürlüğü 426
§ 4. HUKUK NORMU (KURALI) NEDİR?
I. GENEL OLARAK 429
A. Giriş 429
B. Kaynaklarına Göre Hukuk Kuralları 429
II. NORM VE HUKUK KURALI KAVRAMI 430
A. Genel Olarak 430
B. Hukuk Normu ve Hukuk Kuralı Arasındaki İlişki 432
III. HUKUK NORMU ÇEŞİTLERİ 433
A. Sosyal Davranış Kuralları: Olması Gereken Normlar ve Doğa Bilimleri Kuralları: Olan Normlar 433
1. Olan Norm ve Olması Gereken Norm 433
a. Temel Yaklaşımlar 433
b. Olan Norm ve Olması Gereken Norm Yaklaşımı 434
2. Norm ve Doğruluk (Gerçeklik) 435
B. Sosyal Normlar 436
1. Sosyal Norm Kavramı ve Yapısı 436
2. Yaptırım 438
3. Yaptırım Şekilleri 438
4. Hukuk Normunun Diğer Sosyal Normlardan Ayırt Edilmesi 439
a. Genel Olarak 439
b. Hukuk Normunun Ahlak ve Etik Normlarından Ayırt Edilmesi 439
aa. Ahlak ve Etik Normu 439
aaa. Genel Olarak 439
bbb. Ahlak ve Ahlak–Etik Normların Hukuk Normları İle İlişkisi 441
aaaa. Ahlakın Hukukun Bir Olgusu Olması 442
bbbb. Ahlakın Hukukun Hedefi (Amacı) Olması 442
ccc. Hukuk ve Ahlak Kuralının Nitelik ve Özelliklerinin Benzerliği 443
c. Hukuk Normunun Ahlak ve Etik Normlardan Ayırt Edilmesi 444
aa. Genel Olarak 444
bb. Kant’ın Yaklaşımı 444
cc. Austin’in Yaklaşımı 445
dd. Kelsen’in Yaklaşımı 446
ee. Hukukun Ahlaktan Ayrılması 447
aaa. Amacı Bakımından 447
bbb. Konu Bakımından 447
ccc. Yaptırım ve Örgütlenme Bakımından 448
ddd. Kuralların Kapsamı Yönünden 448
eee. Kurallarının Kaynağı 448
fff. Fonksiyonu Bakımından 449
ggg. Şekli Bakımından 449
IV. HUKUK NORMUNUN (KURALININ) YAPISAL UNSURLARI 449
A. Hukuk Kuralının Koşul Şeması 449
B. Normun/Hukuk Kuralının Cümle Yapısı İle İlişkisi: Hukuk Cümlesi 451
1. Genel Olarak 451
2. Hukuk (Norm) Cümlesinin Temel Yapısı ve Mantıksal Kurgusu 451
a. Normların Cümle Yapısına Göre Çeşitleri 451
aa. Tanımlayıcı Cümlesi (Norm) 452
bb. Analitik (Mantık) Cümlesi (Normu) 453
b. Metafizik Hukuk Cümleleri 453
c. Değerlendirme (Değer Yargısı) Cümlesi (Normu) 454
aa. Tanımlayıcı Değer Yargısı Cümlesi (Normu) 455
bb. Düzenleyici Değer Yargısı/ Değerlendirme Cümlesi (Normu) 455
aaa. Genel Olarak 455
bbb. Emir Cümlesi ve Norm 456
ddd. Değerlendirme Normunun Mantıksal İfadesi ve Mantıki Uygunluk 458
aaaa. Değerlendirme Cümlesinin (Normunun) Mantıksal İfadesi 458
bbbb. Değerlendirme Cümlesindeki Değerlendirmede Mantıki İlişki ve Mantıksal Çelişki 458
d. Normların Cümle Yapısının Temel Uygulama Çeşitleri 458
aa. Muhatapları Yönünden 459
aaa. Bireysel Norm 459
bbb. Genel Norm 459
bb. Sonuçlarına Etkisi Yönünden 459
aaa. Şartsız Norm 460
bbb. Şartlı Norm 460
aaaa. Genel Olarak 460
bbbb. Yapısal Özelliği “Eğer o zaman ” Kaydı 460
cccc. Görünüm Şekilleri 461
C. Hukuk Kuralının Nitelikleri 461
1. Hukuk Kurallarının Belirliliği 461
2. Hukuk Kuralının Genelliği 462
a. Genel Nitelikte Hukuk Normları 462
aa. Şartlı Genel Nitelikteki Hukuk Normları: Kanun Hükümleri 462
bb. Şartsız Genel Nitelikte Hukuk Normları 463
b. Bireysel Nitelikte Hukuk Normları 463
aa. Şartlı Bireysel Nitelikteki Hukuk Normları 463
bb. Şartsız Bireysel Nitelikteki Hukuk Normu 463
3. Hukuk Kuralının Objektifliği 464
4. Hukuk Kuralının Soyutluğu 464
5. Hukuk Kuralının Sürekliliği 464
D. Hukuk Kurallarının/Normlarının Temel Yapısı 464
1. Genel Olarak 464
2. Hukuk Kuralları (Normları) Çeşitlerinin Temel Yapısı 465
a. Davranış Kuralları/Normları 465
3. Yaptırım Kuralları/Normları (Ceza Normları) 466
a. Emir Normunda 466
b. Yasak Normunda 467
4. Ödev Kuralları/Normları (Final Normlar, Amaç Programları) 467
5. Yetki Kuralları/Normları 468
6. Kıyas Kuralları/Normları (Takdir Normları, Ölçüm (Değer) Normları) 468
E. Genel Hukuk Kurallarının ve Hukuk Prensiplerinin Temel Yapısı 469
F. Tam Hukuk Kuralının (Normunun) Temel Olguları 470
1. Bentham’ın Hukuk Kuralı Analizi 470
2. Güriz’in Hukuk Kuralı Analizi 472
3. Hukuk Kuralının Hukuki Olguları 473
a. Hukuk Normunun/Kuralının Muhatapları 473
b. Maddi Olgular 474
c. Olması Gereken Kuralı 474
aa. Genel Olarak 474
bb. Gereklilik Kuralının Temel Görünüş Şekilleri 475
cc. İzin Kuralının Görünüş Şekli: İzin 476
d. Hukuki Sonuç: Yaptırım 476
aa. Genel Olarak 476
bb. Hukuk Disiplinlerine Göre Yaptırım Çeşitleri 476
aaa. Özel Hukuk Yaptırımları 476
bbb. Kamu Hukuku Yaptırımları 477
cc. Hukuki Sonuçları Yönünden Yaptırım Çeşitleri 478
aaa. Genel Olarak 478
bbb. Çeşitleri 478
aaaa. Şartlı Norm/Kural 478
aaaaa. Şartlı Norm/Kural 478
bbbbb. Şartlı Hukuk Normunun Dil Olarak İfadesi: “–Eğer O Zaman –” Formu 479
bbbb. Sonuç Norm/Kural 480
cccc. Kurucu Norm/Kural 480
V. HUKUK NORMUNUN YAPISI: HUKUK KURALI VE ÇEŞİTLERİ 480
A. Hukuk Normu/Kuralı 480
B. Hukuk Normu/Kuralı Çeşitleri 481
1. Tam Hukuk Kuralı–Yardımcı Hukuk Kuralı–Eksik Hukuk Kuralı 481
a. Genel Olarak 481
b. Tam Hukuk Kuralı 482
aa. Talep Esaslı Kurallar 482
bb. Bağımlı Eksik /Yardımcı Kurallar 483
aaa. Tanım Kuralları 484
aaaa. Tanım Cümlesi 484
bbbb. Kavram 484
bbb. Tamamlayıcı Hukuk Kuralı 485
ccc. Yorumlayıcı Hukuk Kuralı 486
ddd. Atıf (Yollama) Kuralları 487
eee. İspat Kuralları 488
aaaa. Özel İspat Kuralları 489
bbbb. Faraziye (Fiksiyon) Kuralları 489
cccc. Kanuni Karineler 490
cc. Sınırlı Hukuki Kurallar 491
2. Hukuk Kurallarının Farklı Ayrımları 491
a. Değer Yargısı Kuralları – Kurucu (Yetki) Kuralları 491
b. Birincil Kurallar– İkincil Kurallar 492
aa. Genel Olarak 492
bb. Kelsen’in Ayrımı 493
cc. Hart’ın Ayrımı 494
aaa. Genel Olarak 494
bbb. Ödev Verici Kurallar ve Yetki Verici Kurallar 495
ccc. Birincil Kurallar – İkincil Kurallar 496
aaaa. Birincil Kurallar 496
bbbb. İkincil Kurallar 497
aaaaa. Tanıma Kuralları 497
bbbbb. Değiştirici Kurallar 497
ccccc. Yargılama Kuralları 498
dd. Burchart’ın Ayrımı 498
ee. Hohfeld’in Ayrımı 498
ff. Corbin’in Ayrımı 499
gg. Bentham’ın Ayrımı 499
C. Normun/Hukuk Kuralının Amacı 499
1. Normun/Hukuk Kuralının Amacı 499
2. Normun/Hukuk Kuralının Amacının Fonksiyonu 500
§ 5. HUKUK DÜZENİNİ OLUŞTURAN HUKUK KURALLARININ BÜTÜNLÜĞÜ VE YEKNESAKLIĞI: HUKUK SİSTEMİ
I. HUKUK KURALLARININ SİSTEMSEL BÜTÜNLÜĞÜ 501
A. Genel Olarak 501
B. Hukuk Sisteminin Gelişimi 503
1. Hukuk Sistemlerinin Gelişimi 503
a. Genel Olarak 503
c. Modern Hukuk Sistemlerinin Ortak Noktaları 504
d. Kıta Avrupası Hukuk Sistemi ile Anglo–Amerikan Hukuk Sisteminin Karşılaştırılması 504
2. Hukuk Sistemleri Teorisinin Gelişimi 505
C. Şekli Sistem 510
D. Maddi Sistem 511
II. HUKUK KURALLARININ YEKNESAKLIĞI VE HİYERARŞİSİ 513
A. Değerler ve Değerlendirme Sisteminin Yeknesaklığı 513
B. Hukuk Sisteminin Hiyerarşisi: Norm Piramidi 514
1. Genel Olarak Hukuk Sistemi Kavramının Tarihi Gelişimi 514
2. Norm Piramidi 515
C. Hukuk Disiplinlerinin Yeknesaklığı 515
1. Genel Olarak 515
2. Anayasal Sistem İçinde Hiyerarşi ve Yeknesaklık 516
3. Avrupa Birliği Mevzuatı İçinde Hiyerarşi ve Yeknesaklık 517
§ 6. HUKUK VE DİL
I. GENEL OLARAK 521
A. Kavram ve Terim 523
1. Kavram 523
a. Genel Olarak 523
b. Kavram Çeşitleri 524
2. Terim 525
B. Önerme 525
1. Genel Olarak 525
2. Önerme ve Cümle İlişkisi 526
3. Önerme Çeşitleri 527
a. Epistomolojik Değerleri Yönünden 528
b. Yapıları Yönünden 529
c. Nicelik Yönünden 529
d. Nitelik Yönünden 529
e. Kiplik Yönünden 529
f. Bağlantı Yönünden 529
g. Mantık Yönünden Önerme Çeşitlerinin Değerlendirilmesi 530
D. Hukuk Normu Önermesi 530
II. KULLANILAN DİLDEKİ ÇOK ANLAMLILIK VE ANLAM BELİRSİZLİĞİ 532
A. Genel Olarak 532
B. Kanun Metninin (Veya Terimin) Belirsizliği, Yanıltıcılığı ve Anlam Kayması 533
C. Terimin Kavramsal Anlamı: Semantik Üçlü Tanımlaması 534
D. Hukukun İlgililerine Göre Anlam Farklılığı 535
1. Genel Olarak 535
2. Yorumu Yapan Organa Göre Anlam Farklılığı 536
a. Yasama Yorumu (Amaç Kuralı) 536
b. Yargısal Yorum 538
c. Bilimsel Yorum 538
III. HUKUK KAYNAĞI OLARAK HUKUK DİLİ (HUKUK CÜMLESİ VE HUKUK TERİMİ) 538
A. Hukuk Dili (Hukuk Metni ve Hukuk Terimi) 538
B. Mevzuat Dili 539
1. Kanun Dili 539
2. Kanun Dilinin Özellikleri 540
3. Kanun Koyma Öğretisi 541
IV. TANIMLATICI TERİM VE NORMATİF/HUKUKİ TERİM 542
A. Genel Olarak 542
B. Tanımlayıcı Terimler 542
C. Normatif/Hukuki Terimler 542
1. Genel Olarak 542
2. Takdir Yetkisi Veren Terimler 543
3. Yollama (Atıf) Yapan Terimler 543
4. Açık Hukuki Terimler 544
V. HUKUK MESLEK (BİLİM) DİLİ 545
A. Genel Olarak 545
B. Kanun Dilinin Karmaşık Yapısı 545
1. Genel Olarak 545
2. Sosyal ve Politik Sistem Bakış Acısıyla Hukuk Kurallarının Karmaşık Yapısı 546
VI. HUKUK GÖSTERGEBİLİMİ 546
A. Göstergebilim 546
1. Kavram 546
2. Göstergebilim Okulları 549
B. Hukuk Göstergebilim Okulları 550
C. Yapısalcı Hukuk Gösterge Bilimi Okulu 551
1. Genel Olarak 551
2. Greimas’ın Göstergebilim Görüşü 554
a. Genel Olarak 554
b. Greimas’ın Gösterge Bilimsel Dörtgeni 554
c. Greimas’ın Anlatı Analizi 555
aa. Genel Olarak 555
bb. Üretici Yörünge 555
cc. Anlatı Sözcesinin Yapısı 556
dd. Anlatım Şeması 557
d. Hukuk Söyleminin Analizi 557
3. Semantik Doğal Hukuk Okulu (Moore’nun Kuramı) 558
D. Mantıkçı Hukuk Gösterge Bilimi Okulu 559
1. Genel Olarak 559
2. Pierce’nin Üçlü Gösterge Modeli 560
3. Searle’nin Söz Edim Kuramı 562
a. Söz Edim Kuramı 562
aa. Genel Olarak 562
bb. Edimsöz Edimlerin Sınıflanması 563
cc. Bir Sözedim Olarak Yargı Edimi: “Palmer Davası” 565
§ 7. HUKUK MANTIĞI
I. GENEL OLARAK 569
A. Giriş 569
B. Hukuk ve Mantık İlişkisi 571
1. Hukuk Kurallarının Düzenlenmesinde 573
2. Hukuk Kurallarının Aksiyomatikliği 573
C. Kavram 573
D. Dar Anlamıyla–Geniş Anlamıyla Hukuk Mantığı 574
1. Formal/Şekli Mantık 575
2. Maddi/Materyal Mantık 575
F. Kurucu Mantık ve Kaza Mantığı 577
II. DEONTİK MANTIK 577
III. KLASİK (FORMEL) MANTIK 578
A. Kavram 578
B. Dedüksiyon 580
1. Genel Olarak 580
2. Akıl Yürütmenin Temel Mantık İlkeleri 581
3. Dedüksiyonun Temel Formu 582
4. Çeşitleri 582
a. Genel Olarak 582
b. Doğrudan (Tasım) ve Dolaylı Dedüksiyon 583
c. Tasım 584
aa. Genel Olarak 584
bb. Çeşitleri 584
aaa. Basit (Kategorik) – Bileşik (Kategorik Olmayan) Tasım 584
bbb. Olumlu ve Olumsuz Tasım 586
5. Dedüksiyon Sorunları 586
6. Hukuki Dedüksiyonun Temel Formu 587
7. Hukuki Dedüksiyon Metodları 588
a. Genel Olarak 588
b. Çeşitleri 588
aa. Kesin (Kategorik) Dedüksiyon Metodu 588
bb. Zincirleme Dedüksiyon Metodu 589
cc. Eksik Önermeli Dedüksiyon Metodu 590
C. Endüksiyon 590
1. Genel Olarak 590
2. Çeşitleri 591
a. Tam Endüksiyon 591
b. Eksik Endüksiyon 592
3. Temel Formu 592
IV. SEMBOLİK MANTIK 593
A. Genel Olarak 593
1. Kavram 593
2. Tarihi Gelişimi 594
3. Mantığa Katkısı 597
B. Sembolik Mantığın Sembolleri 597
1. Mantık Hataları 600
a. Genel Olarak 600
b. Mantık Hatası Çeşitleri 601
C. Doğruluk Çizelgeleri ve Denetlenmesi 602
V. ÖNERMELER MANTIĞI VE NİCELEME/YÜKLEM MANTIĞI 603
A. Önermeler Mantığı 603
B. Yüklem/Niceleme Mantığı 604
VI. NORMUN DÖRTLÜ KARESİNE GÖRE NORMUN GERÇEKLİĞİ 605
A. Önermenin Dörtlü Standart Karesi İle Analizi 605
1. Önermenin Dörtlü Standart Karesi Formu 605
a. Genel Olarak 605
b. Şematik Olarak 606
c. Önermelerin Karşılıklı İlişkileri (Aristoteles (Mantık) Karesi) 606
aa. Karşıtlık (Contrary) 607
bb. Kapsamak/Altıklık (Subalternation) 607
cc. Çelişiklik/Tezatlık (Contradictory) 607
B. Normun Aritoteles’in (Mantık) Karesi ile Analizi 608
VII. DAVRANIŞ NORMUNUN MANTIKSAL YAPISI 609
VIII. TEMEL MANTIK İLKELERİNİN HUKUKTA UYGULANMASI 610
A. Özdeşlik İlkesi 610
B. Çelişmezlik İlkesi 611
C. Üçüncü Durumun Olanaksızlığı İlkesi 613
D. Nedensellik/İsnad İlkesi 613
IX. MANTIK KURALLARINDAN HUKUK KURALI YARATMA 614
A. Genel Olarak 614
B. Kanun Hükümlerinin Kıyası (Kanunun Kıyası) ile Hukuk Kıyası 614
1. Genel Olarak Kıyas 614
2. Kanun Kıyası Yöntemleri 616
a. Kıyasla Kural Yaratma (Kıyasla Sonuç Çıkarma) 616
b. Karşıt Anlamından Sonuç Çıkarma 617
c. Büyükten Kıyas (Sonuç Çıkarma) 617
aa. Küçükten Büyüğe Kıyas 617
bb. Büyükten Küçüğe Kıyas 618
3. Hukukun Genel İlkelerinin Kıyası (Hukukun Kıyası) ile Hukuk Kuralı Koyma 618
a. Kanuni Kıyas 618
b. Toplu Kıyas 619
Kaynakça 621
Düşünür ve Bilim Adamı İndeksi 669
Kavramlar Dizini 673