Hukuk ve Hukuk Bilimi Üzerine

"Hukuk İnsan Düşüncesinin Bir Ürünüdür, İnsanların Yine İnsanlar İçin Tasarlayıp Oluşturduğu Bir Toplum Düzeni, Onun Varlık Ve Yaşam Koşuludur.

Bu Düzen Fiilî Değil, Düşünsel (İdeal) Bir Düzen Olmakla Hukuk Varlığını, Diğer Bir Deyimle Geçerliliğini, Nesnel Bir Değer Olan Adalete Borçludur; Bu, Mantığın Bir Gereğidir.

Bu Nedenle, Hukukun Adaletle Olan Bu Sıkı Bağımlılığı Bilinmeden Onun İçerdiği, Yaşamdan Gelen Çok Zengin Kurum Ve Kavramları Anlamak, Bilimsel Bir Sistem İçerisine Yerleştirmek Olanaksızdır.

Hukukun Adaletle Bu Bağıntısı İçinde Tüm Genel Özellikleri İle Açıklayabilmek Üzere Kaleme Alınmış Olan Kitabın Başarısı, Her Zaman Olduğu Gibi, Okuyucunun Takdirine Bırakılmıştır





Prof. Dr. Vecdi ARAL

HUKUK VE HUKUK

BİLİMİ ÜZERİNE



YEDİNCİ BASIYA ÖNSÖZ............................................................................. v ii

BİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ.................................................................................ix

İKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ...................................................................................xi

ÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ...........................................................................xiii

DÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ......................................................................xv

BEŞİNCİ BASIYA ÖNSÖZ ............................................................................x v ii

ALTINCI BASIYA ÖNSÖZ .............................................................................x ix



İÇİNDEKİLER....................................................................................................x xi

K ISA LTM A LA R..............................................................................................x x ix

GİRİŞ

§ 1.HUKUKUN VE HUKUK BİLİMİNİN PROBLEM

OLUŞU ................................................................................................1

I. HUKUK GÖRÜŞLERİNİN DEĞİŞİKLİĞİ VE

HUKUK KAVRAMINDA METOD TARTIŞMALARI...........1

1. Hukuk Görüşlerinin Değişikliği: ...............................................1

İÇİNDEKİLERxxii

2. Metod Tartışmaları:.......................................................................3

II. HUKUK BİLİMİNDEN KUŞKU....................................................5

1. Hukukun Bilimsel Olarak Kavranması Zorunluluğu:...........5

2. Klâsik Hukuk Biliminin Hukuku Kavrayış Biçimi ve

Bu Bilimin Bilimsel Karakterinden Kuşku :.............................5

3. Kuşkunun Verimliliği ve Hukukun Objektiviteye

(Nesnelliğe) Sahip Olabileceği:...................................................6

BİRİNCİ BÖLÜM

HUKUK

A — HUKUKUN NİTELİĞİ

§ 2. HUKUKUN İŞLEVLERİ.............................................................. 13

I. GENEL OLARAK .............................................................................13

1. Hukukun, İşlevleri ile Belirlenmiş Olması:............................13

2. Hukukun İşlevlerinin Neslen Etkenlerle Belirlenmiş

Olması : ...........................................................................................15

II. HUKUK VE DÜZEN ........................................................................16

1. Hukuk ve Toplum Düzeni:.........................................................16

2. Hukuk Düzeni ve Formalizm (Biçimcilik): ...........................17

3. Hukuk Düzeninin Sağladıkları:................................................19

a. Hukuk Düzeni Barış Sağlar:................................................19

b. Hukuk Düzeni Güvenlik Sağlar:....................................... 20

c. Hukuk Düzeni Eşitlik Sağlar: ............................................ 24

d. Hukuk Düzeni Özgürlük Sağlar :...................................... 25

III. HUKUK VE TOPLUMSAL YAŞAMIN İHTİYAÇLARI...... 26

1. Hukuk ve Toplumsal Yaşam:..................................................... 26

2. Hukukun Karşıladığı Çeşitli İhtiyaçlar:..................................27

a. Hukuk, İnsanın Biyolojik İhtiyaçlarını Karşılar: ...........27

b. Hukuk Ekonomik İhtiyaçları Karşılar:............................ 28

c. Hukuk Toplumdaki Güç İlişkilerine Uyar ..................... 28xxiii

d. Hukuk, Toplumda Yaşayan Örf ve Âdetlere de Uyar: ...29

IV. HUKUK VE ADALET..................................................................... 30

1. Hukukun Son (Nihai) Amacı Adalet ve Bunun

Karşısında Düzen ve Pratik Amaç :......................................... 30

a. Adalet Hukukun İdesi ve İdealidir, Bu Bakımdan da

Hukuk Bir Kültür Görünümüdür :................................... 30

b. Düzen ve Pratik Amaca Uygunluk, Adalet Açısından

Yeterli Değildir:......................................................................32

2. Adaletin Değişik Anlamlan ve Türleri: .................................. 36

a. «Adalet» Terimi Değişik Anlamlarda Kullanılır : ...... 36

b. Adaletin Değişik Türleri Vardır : .......................................37

3. Adalet ve Doğal Hukuk :.............................................................43

a. Doğal hukuk adaletin içerik kazanmasıdır ve böylece

pozitif hukukun dışında ve üstündedir : ..........................43

b. Doğal Hukuk Zorunludur: ................................................. 46

§ 3.HUKUKUN BİÇİMSEL KARAKTERLERİ .............................. 50

I. GENEL OLARAK............................................................................. 50

II. HUKUK VE NORM .........................................................................52

1. Hukukun Normatif Karakterinin Bilinmesinde,

Norm ve Doğa Kanunu Ayrımı: ................................................52

2. Norm ve Doğa Kanunu Ayrımına Uygun Olarak,

Normatif Düşünce ile Kozal Düşüncenin Uygulama

Alanlarının Ayrılığı..................................................................... 54

III. HUKUK VE BUYRUK .................................................................... 56

1. Hukukun Buyurucu Karakteri:................................................ 56

a. Hukuk, Objektif ve Değerlendirici Bir Buyruk

Karakterindedir: ................................................................... 56

b. Hukukun Buyurucu Karakterini, Bütün Norm

Türlerinde Görmek Olanağı Vardır: .................................58

2. İrade Özgürlüğü:...........................................................................61

a. İç Özgürlüğü Deyimleyen İrade Özgürlüğü, Hukukun

Buyurucu Karakteri İçin Büyük Bir Önem Taşır :.........61xxiv

b. Tartışmalı Olan İrade Özgürlüğünün Varlığı, İnsanın

Sahip Olduğu Özgürlük Bilincinden Çıkarılabilir ve Bu

Özgürlük İnsan İçin Bir Ödevdir:..................................... 63

IV. HUKUK VE ZORLAMA................................................................ 66

1. Hukukun Zorlayıcılık Karakteri ve Müeyyide

(Yaptırım) Kavramı: ................................................................... 66

a. Hukuk Zorla Yerine Getirilebilir:..................................... 66

b. Zorlama Araçlarına Müeyyide (Yaptırım) Denir: .........67

2. Müeyyidenin (Yaptırımın) Tarihî Gelişimi:......................... 68

B — HUKUK, AHLAK VE ÖRF AYIRIMI

§ 4.HUKUK VE AHLAK...................................................................... 69

I. HUKUK İLE AHLÂK ARASINDAKİ AYRIMIN

SAPTANMASI ZORUNLULUĞU.............................................. 69

II. YÜZEYDE KALAN AYRILIKLAR VE BUNLARIN

YETERSİZLİĞİ...................................................................................71

1. Yüzeyde Kalan Ayrılıklar:...........................................................71

a. Hukuk Dışa, Ahlâk İçe Dönüktür:.....................................71

b. Hukuk Heteronom, Ahlâk Otonomdur: ..........................73

2. Yüzeyde Kalan Ayrılıkların Yetersizliği:.................................75

a. Hukuk yalnız dış fiillerle, ahlâk da yalnız iç fiillerle ilgili

değildir:....................................................................................75

b. Yalnız Ahlâk Otonom Değildir, Hukukun da Otonom

Bir Yanı Vardır:.......................................................................75

III. GERÇEK AYIRIM VE BUNDAN ÇIKAN

SONUÇLAR.........................................................................................76

1. Hukuk ile Ahlâk Arasındaki Ayrımın, Bunların

İzledikleri Amaçlardan Çıkarılabileceği:................................76

2. Gerçek Ayrımdan Çıkan Sonuçlar:.......................................... 77

a. Hukukun Ağırlık Merkezi ile Çıkış Noktası Dış Fiiller,

Ahlâkın İse İç Fiillerdir:...................................................... 77

b. Hukukta, Ahlâkın Aksine, Heteronomi Egemendir: ....79

c. Hukukta İnsanın Özgürlüğü, Ahlâktakine Oranla Daha

Azdır: ....................................................................................... 80xxv

IV. HUKUK İLE AHLÂKIN ORTAKLAŞA YANI VE

BUNDAN DOĞAN İLİŞKİLER....................................................81

1. Hukuk ile Ahlâkın Ortaklaşa Yanı:..........................................81

2. Hukuk ile Ahlâk Arasındaki İlişkiler:..................................... 82

a. Konu ve İçerik Bakımından, Hukuk ve Ahlâk Arasında

Bir Birlik Olabilir:................................................................. 82

b. Hukuk, Ahlâkın Gerçekleşmesine Olanak Sağlar ; ...... 82

c. Diğer Yandan, Ahlâk da Hukuku Destekler:.................. 82

§ 5. HUKUK VE ÖRF........................................................................... 83

I. HUKUK İLE ÖRF ARASINDAKİ AYRIMIN

BULUNMASI ZORUNLULUĞU................................................ 83

II. HUKUK İLE ÖRF ARASINDAKİ AYRIM ...............................85

C — HUKUKUN YÜRÜRLÜĞÜ VE KAYNAKLARI

§ 6.HUKUKUN YÜRÜRLÜĞÜ.......................................................... 86

I. HUKUK VE YÜRÜRLÜK.............................................................. 86

II. DEĞİŞİK YÜRÜRLÜK KAVRAMLARI................................... 87

1. Biçimsel yürürlük : ...................................................................... 87

2. Fiilî yürürlük:................................................................................ 88

3. Düşünsel Yürürlük:......................................................................91

§ 7. HUKUKUN KAYNAKLARI........................................................ 92

I. HUKUKTA KAYNAK KAVRAMI.............................................. 92

II. HUKUKUN DÖRT TÜRLÜ KAYNAĞI....................................93

1. Kanun;.............................................................................................93

a. Kanun Deyimi Hukuk Dilinde Değişik Anlamlara Gelir

ve Hukuk Kaynağı Olarak Kanun, İçeriği Bakımından

İki Biçimde Görünür:............................................................93

b. Sözleşmeler de Bir Hukuk Kaynağı Olabilir : ................ 97

2. Teamülî Hukuk : ...........................................................................98

a. Hukukun Kaynağı, Yalnız Kanundan İbaret Değildir:.98

b. Teamülî Hukukun Meydana Gelmesi, Bazı Koşullara

Bağlıdır:................................................................................. 100

c. Teamülî Hukukla Kanun Arasında Çatışma Olabilir:102xxvi

3. Mahkeme Kararları:.................................................................. 103

4. Doktrin:........................................................................................ 108

İKİNCİ BÖLÜM

HUKUK BİLİMİ

A — BİLİM OLARAK HUKUKUN NİTELİĞİ

§ 8. GENEL OLARAK BİLİM............................................................111

I. BİLİMİN NİTELİĞİ........................................................................111

II. BİLİMLERİN SİSTEMİ................................................................ 115

1. Genel Olarak:.............................................................................. 115

2. İdeal Bilimler: ..............................................................................117

3. Real Bilimler:...............................................................................119

a. Real Bilimler, Bir Yandan Doğa Bilimleri Grubuna

Ayrılır:.....................................................................................119

b. Real Bilimler, Diğer Yandan da Tinsel Bilimler Grubuna

Ayrılır:....................................................................................120

III. BİLİMİN DEĞERİ.......................................................................... 123

§ 9. HUKUKA İLİŞKİN BİLİM ........................................................ 127

I. HUKUKUN DEĞİŞİK AÇILARDAN BİLİMSEL

ARAŞTIRMAYA KONU OLUŞU.............................................. 127

1. Hukukun Bir Olay Olarak İncelenmesi:............................... 127

a. Hukuk, Salt Bir Olay Olarak Ele Alınabilir:................. 127

b. Hukuk, Aynı Zamanda Bir Kültür Olayı Olarak da

İncelenebilir: ........................................................................ 130

2. Hukukun Pozitif İdeal Bir “Olan” Olarak

İncelenmesi: ................................................................................ 133

3. Hukukun Salt Bir İdeal “Olan” Olarak Araştırılması:....... 135

II. HUKUKUN HER ÜÇ AÇIDAN BİLİNMESİ

ZORUNLULUĞU........................................................................... 137

1. Genel Olarak; ............................................................................. 137xxvii

2. Hukuk Sosyolojisi ve Hukuk Tarihinin Önemi: ................ 137

3. Dogmatik Hukuk Bilimi ve Genel Hukuk Teorisinin

Önemi :......................................................................................... 140

4. Hukuk Felsefesinin Önemi:.................................................... 143

§ 10. DOGMATİK HUKUK BİLİMİ................................................ 150

I. DOGMATİK HUKUK BİLİMİNİN ÖDEVLERİ VE

UYGULAMA.................................................................................... 150

1. Dogmatik Hukuk Biliminin Ödevleri : ................................ 150

a. Dogmatik Hukuk Biliminin Amacı, Belli Bir Pozitif

Hukukun İçeriğini Kavramaktır:.................................... 150

b. Hukukta Yorum, Ön Plânda Rol Oynamaktadır : ...... 151

c. Kanunda Boşluklar Vardır ve Bunların Doldurulması

Güç Bir Sorundur :.............................................................. 154

d. Hukukta Sistemleştirme de Gereklidir: ........................ 159

2. Dogmatik Hukuk Biliminin Uygulama ile İlişkisi:............161

II. DOGMATİK HUKUK BİLİMİ VE MANTIK....................... 162

1. Mantığın Konusu:...................................................................... 162

2. Hukukta Mantığın Önemi: ..................................................... 165

III. DOGMATİK HUKUK BİLİMİ VE ETİK

DEĞERLENDİRME ...................................................................... 167

B — HUKUKUN UYGULANMASI

§ 11. HUKUKUN SALT UYGULANMASI......................................171

I. HUKUKUN SALT UYGULANMASININ ÖNEMİ VE

BİR DÜŞÜNCE İŞLEMİ OLUŞU................................................171

II. HUKUK NORMUNUN MANTIKİ YAPISI.......................... 173

III. HUKUK NORMU VE MANTIKTAKİ HÜKÜM.................175

IV. SOMUT HUKUKİ SONUCUN ÇIKARILMASI................. 180

§ 12. HUKUKUN GELİŞTİRİLMESİ ............................................. 183

I. YORUM.............................................................................................. 183

1. Yorumda İzlenen Amaç :.......................................................... 183

2. Yorumun Metodları: ................................................................. 185

a. Yorum, Kanunun Sözü (Lâfzı) ile Başlamalıdır: ......... 185xxviii

b. Kanun Koyucunun İradesi, Yorumda Yardımcı Bir Araç

Olabilir: ................................................................................. 186

c. Yorumda, Normların Temeli Olan Objektif Anlam

Araştırılmalıdır :................................................................. 189

3. Teamülî Hukukun Yorumlanması:........................................ 194

II. BOŞLUKLARIN DOLDURULMASI....................................... 196

1. Yorumla Boşluk Doldurmanın Birbirinden Ayrı

Tutulması:.................................................................................... 196

2. Boşlukların Doldurulmasında Tutulacak Yol: .................... 197

3. Boşluk Doldurmada Analoji:...................................................200

a. Analoji (Örnekseme, Kıyas) Bir Benzetmeye

Dayanır:.................................................................................200

b. Mantıkî Yapısı Bakımından Analoji, Özelden Özele Bir

Gidiştir:.................................................................................202

c. Analojinin Ne Zaman Kullanılacağının Saptanması

Güçtür: ..................................................................................202

4. Boşluk Doldurmada Öncelik : ................................................204

III. TAKDİR KARARI .........................................................................205

1. Takdir Kararından Ne Anlaşılacağı :....................................205

2. Takdir Kararında Uyulması Gereken İlkeler :....................206

3. Takdir Karan ile Boşluk Doldurmanın

Karşılaştırılması:........................................................................208

4. Takdir Kararının Hukuk Devleti ve Adalet Açısından

Anlam ve Önemi:.......................................................................209

KAYNAKÇA .......................................................................................................211



"