İdare Hukuku Açısından Sosyal Güvenlik Kurumu ve Yargısal Denetimi
Dr. Ercan ŞAMLIOĞLU
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ. 5
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR . 19
GİRİŞ . 21
BİRİNCİ BÖLÜM
SOSYAL GÜVENLİK HAKKI, SOSYAL GÜVENLİK HİZMETİ
KAVRAMI VE SOSYAL GÜVENLİK HİZMETİNİN GELİŞİMİ
SOSYAL GÜVENLİK HAKKI KAVRAMI . 25
Sosyal Güvenlik Kavramı . 25
Dar Anlamda Sosyal Güvenlik. 26
Geniş Anlamda Sosyal Güvenlik 27
Sosyal Güvenlik Hakkının Doğuşu 29
Sosyal Güvenlik Hakkının Kapsamı 32
Sosyal Güvenlik Hakkının Kişiler Yönünden Kapsamı . 32
Sosyal Güvenlik Hakkının Sosyal Riskler Yönünden Kapsamı . 33
Sosyal Güvenlik Hakkının Sağladığı Güvence Seviyesi Yönünden
Kapsamı 34
Sosyal Güvenlik Hakkının Temel Hak ve Özgürlükler İçerisindeki Yeri 34
SOSYAL GÜVENLİK HİZMETİ KAVRAMI 36
Genel Olarak Sosyal Güvenlik Hizmeti 36
Sosyal Güvenlik Hizmetinin Doğuşu . 37
Sosyal Güvenlik Hizmetinin Kapsamı 40
Sosyal Güvenlik Hizmetinin Unsurları. 41
Organik Açıdan Sosyal Güvenlik Hizmeti 41
Şekli Açıdan Sosyal Güvenlik Hizmeti . 41
Maddi Açıdan Sosyal Güvenlik Hizmeti 43
Sosyal Güvenlik Hizmetinin Hukuki Niteliği 44
10 İçindekiler
Sosyal Güvenlik Hizmetinin Sağlanma Usulleri . 45
Sosyal Sigortalar 46
Sosyal Yardımlar 47
Sosyal Hizmetler 48
Sosyal Güvenlik Hizmetine Hâkim Olan İlkeler . 49
Zorunluluk İlkesi 50
Süreklilik İlkesi. 51
Değişkenlik İlkesi . 51
Eşitlik İlkesi 52
Meccanilik İlkesi 53
Karşılaştırmalı Hukukta Sosyal Güvenlik Hizmeti 54
Bismarch Sistemi. 54
Beveridge Sistemi 55
Amerikan Sistemi 56
İskandinav Sistemi. 56
Yeni Zelanda Sistemi . 57
Şili Sistemi . 58
Ulusal Hukukta Sosyal Güvenlik Hizmeti 58
Genel Olarak . 58
1920-1944 Dönemi . 60
1945-2000 Dönemi . 62
İşçilere Yönelik Sosyal Güvenlik Hizmetleri. 62
Memurlara Yönelik Sosyal Güvenlik Hizmetleri 64
Bağımsız Çalışanlara Yönelik Sosyal Güvenlik Hizmetleri 64
Diğer Toplumsal Sınıflara Yönelik Sosyal Güvenlik Hizmetleri 65
2000 Sonrası Dönem. 66
Reform Öncesi Sosyal Güvenlik Sisteminin Genel Görünümü 66
Sosyal Güvenlik Mevzuatında Yaşanan Gelişmeler. 68
Kurumsal Yapıda Yaşanan Gelişmeler . 69
III. SOSYAL GÜVENLİK HİZMETİ İLE İLGİLİ HUKUKİ KAYNAKLAR .72
Uluslararası Hukuk Kaynakları . 73
Birleşmiş Milletler Düzenlemeleri. 73
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi . 74
İçindekiler 11
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası
Sözleşme. 74
ILO’nun Sosyal Güvenliğin Asgari Normlarına İlişkin 102 Sayılı
Sözleşmesi 75
Avrupa Konseyi Düzenlemeleri. 76
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 76
Avrupa Sosyal Şartı . 78
Avrupa Sosyal Güvenlik Kodu ve Ek Protokolü . 78
Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi 79
Avrupa Birliği Düzenlemeleri 80
1408/71 ve 883/2004 sayılı Tüzükler . 80
Temel Haklar Şartı 81
İkili Anlaşmalar . 82
Ulusal Hukuk Kaynakları 83
Anayasa 83
İlgili Yasalar. 87
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 87
3201 Sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt
Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından
Değerlendirilmesi Hakkında Kanun 90
4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu 90
İdarenin Düzenleyici İşlemleri 91
HUKUKİ GÜVENLİK İLKESİ AÇISINDAN SOSYAL GÜVENLİK HİZMETİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ . 93
Genel Olarak Hukuki Güvenlik İlkesi ve Sosyal Güvenlik Hizmetine
Erişim Hakkı. 93
Sosyal Güvenlik Mevzuatı Açısından Hukuki Güvenlik İlkesi . 95
Mevzuatın Çeşitliliği ve Değişkenliği. 95
Mevzuatın Dili. 98
Sosyal Güvenlik Uygulamaları Açısından Hukuki Güvenlik İlkesi. 99
Sosyal Güvenlik Uyuşmazlıkları Açısından Hukuki Güvenlik İlkesi. 105
12 İçindekiler
İKİNCİ BÖLÜM
SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN İDARİ YAPISI VE
T.C. İDARİ TEŞKİLATI İÇERİSİNDEKİ YERİ
SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN KURULUŞ AMACI . 109
SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN kURUMSAL ÖZELLİKLERİ 110
SGK’nın Kamu Tüzel Kişiliği . 110
SGK’nın Tabi Olduğu Hukuk Düzeni . 113
SGK’nın Özerkliği 115
SGK’nın Merkezi İdare İle İlişkisi 117
SGK Personelinin Hukuki Niteliği . 119
SGK’nın Bütçesi 120
SGK’nın Merkezi. 121
III. SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN İDARİ TEŞKİLAT İÇERİSİNDEKİ YERİ 121
SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN İDARİ YAPISI VE ORGANLARI .122
Genel Kurul 122
Oluşumu 123
Görevleri . 124
Yönetim Kurulu 125
Oluşumu 125
Görevleri . 126
Başkanlık Teşkilatı 127
Merkez Teşkilatı 127
Kurum Başkanı 128
Hizmet Birimleri 129
Taşra Teşkilatı . 129
Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri. 130
Sosyal Güvenlik Merkezleri . 130
(1) Sosyal Güvenlik Merkezi . 130
(2) Sağlık Sosyal Güvenlik Merkezi . 131
(3) Mali Hizmetler Sosyal Güvenlik Merkezi. 132
(4) Rehberlik Sosyal Güvenlik Merkezi . 132
İçindekiler 13
SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN GÖREV VE YETKİLERİ 133
Görevleri 133
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu İle Kuruma
Verilen Görevler . 134
Sosyal Güvenlik Kayıtlarının Tutulması Görevi . 134
(1) Sigortalılar ve Genel Sağlık Sigortalılarına İlişkin Kayıtlar . 134
(2) İşyerlerine İlişkin Kayıtlar 135
Primlerin Hesaplanması ve Bildirilmesi Görevi. 136
Sosyal Güvenlik Yardımlarının Sağlanması Görevi 137
Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele Görevi. 138
İşsizlik Sigortası Kanunu İle Kuruma Verilen Görevler 139
Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen
Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi
Hakkında Kanun İle Kuruma Verilen Görevler 139
Yetkileri . 139
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu İle Kuruma
Verilen Yetkiler . 139
Düzenleme Yetkisi 139
Bilgi ve Belge Toplama Yetkisi 142
Denetleme ve Kontrol Yetkisi . 143
Asgari İşçilik Uygulama Yetkisi 144
Res’en Kayıt Altına Alma Yetkisi . 145
Yaptırım Uygulama Yetkisi 146
İşsizlik Sigortası Kanunu İle Kuruma Verilen Yetkiler 148
Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen
Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi
Hakkında Kanun İle Kuruma Verilen Yetkiler 148
Amme Alacakları Tahsili Usulü Hakkında Kanun İle Kuruma Verilen
Yetkiler . 149
Kurum Alacaklarının Korunmasına İlişkin Yetkiler 150
Ödeme ve Tecile İlişkin Yetkiler 151
Kurum Alacaklarının Cebren Tahsiline İlişkin Yetkiler. 151
SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN İŞLEMLERİNİN TÜRLERİNE GÖRE HUKUKİ
NİTELİKLERİ . 152
SGK’nın Tek Yanlı İşlemlerinin Hukuki Nitelikleri 153
14 İçindekiler
Tescil İşleminin Hukuki Niteliği . 153
Tahakkuk İşleminin Hukuki Niteliği 153
Tahsis İşleminin Hukuki Niteliği 156
Takip İşleminin Hukuki Niteliği 156
SGK’nın İki Yanlı İşlemlerinin Hukuki Nitelikleri . 157
Kamu Tüzel Kişileri İle İmzalanan Sözleşmelerin Hukuki Niteliği 157
Türk Eczacılar Birliği İle İmzalanan İlaç Temin Sözleşmesinin
Hukuki Niteliği. 158
Sağlık Bakanlığı İle İmzalanan Sağlık Hizmeti Satın Alım
Sözleşmesinin Hukuki Niteliği . 160
Devlet ve Vakıf Üniversite Hastaneleri İle İmzalanan Sağlık
Hizmeti Satın Alım Sözleşmelerinin Hukuki Niteliği 161
Özel Hukuk Kişileri İle İmzalanan Sözleşmelerin Hukuki Niteliği. 162
Özel Hastaneler İle İmzalanan Sağlık Hizmeti Satın Alım
Sözleşmelerinin Hukuki Niteliği. 162
Bağlantılı (Afiliye) Hastaneler İle İmzalanan Sağlık Hizmeti
Satın Alım Sözleşmelerinin Hukuki Niteliği . 164
Eczaneler İle İmzalanan İlaç ve Tıbbi Malzeme Temin
Sözleşmelerinin Hukuki Niteliği. 166
VII. SOSYAL GÜVENLİK KURUMU PERSONELİNİN HUKUKİ REJİMİ VE
YARGILANMA USULÜ.168
SGK Personelinin Hukuki Rejimi. 168
Memurlar 169
Üst Kademe Yöneticiler. 170
Denetim ve Kontrolle Görevli Memurlar 172
Diğer Memurlar. 173
Sözleşmeli Personel 173
İdari Sözleşmeyle İstihdam Edilen Personel (657 Sayılı
Kanunun 4/b Maddesi) . 173
Özel Hukuk Sözleşmesiyle İstihdam Edilen Personel (5502
Sayılı Kanunun 28. Maddesi). 173
İşçiler. 174
SGK Personelinin Yargılanma Usulü. 175
VIII. SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN MALİ YAPISI .176
SGK’nın Finansman Kaynakları. 176
Sosyal Sigorta ve Genel Sağlık Sigortası Prim Gelirleri, İdarî Para
Cezaları, Gecikme Cezaları, Gecikme Zamları ve Katılım Payları. 177
İçindekiler 15
Prim Gelirleri. 177
İdari Para Cezaları. 179
Gecikme Cezaları, Gecikme Zamları . 179
Katılım Payları. 180
Sosyal Sigorta ile Genel Sağlık Sigortasına Yapılan Devlet Katkısı 180
Taşınır ve Taşınmaz Gelirleri. 181
Eğitim ve Danışmanlık Hizmetlerinden Elde Edilen Gelirler . 181
Merkezî Yönetim Bütçesinden Yapılan Transferler 181
Diğer Gelirler 182
SGK’nın Giderleri . 182
Sigortalı ve Hak Sahiplerine Ödenen Gelir, Aylık ve Ödenekler 184
Geçici İş Göremezlik Geliri 184
Sürekli İş Göremezlik Geliri. 185
Malullük Aylığı 185
Yaşlılık ve Ölüm Aylığı. 186
Evlenme ve Cenaze Ödenekleri 186
Sağlık Harcamaları 187
Genel yönetim giderleri 188
Faiz Giderleri; Eğitim, Araştırma, Danışmanlık Hizmet Giderleri ve
Diğer Giderler . 188
SGK’nın Gelirlerinin Ödenekleştirilmesi 188
SGK’nın Finansal Hedefleri ve Hedeflerin İzlenme Usulü 189
SGK’nın Mali Yönden Denetimi . 191
Kurum İçi Denetim 194
İç Denetim Birimi Başkanlığı Tarafından Gerçekleştirilen
Denetim 194
Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Tarafından Gerçekleştirilen
Denetim 194
Kurum Dışı Denetim . 197
16 İçindekiler
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN İŞLEMLERİNİN
YARGISAL DENETİMİ
SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN DÜZENLEYİCİ İDARİ İŞLEMLERİNİN İPTAL
DAVASI YOLUYLA DENETİMİ.199
İlk İnceleme Aşamasına İlişkin Özellik Arz Eden Durumlar 200
Görev 200
Ehliyet ve Husumet . 201
Süre. 203
Dava Konusu Edilebilir İşlem. 204
Esas Yönünden Denetim 205
İlk Derece Mahkemesi Kararının Temyizi ve Kesinleşmesi 209
İptal Kararının Hukuki Sonuçları 211
Kurum Açısından Sonuçları . 212
Davacı Açısından Sonuçları . 212
Üçüncü Kişiler Açısından Sonuçları . 212
SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN BİREL İDARİ İŞLEMLERİNİN YARGISAL
DENETİMİ 213
Birel İdari İşlemlerden Kaynaklanan Uyuşmazlıklarda Genel Görevli
Mahkeme: İş Mahkemesi. 213
Genel Olarak . 213
Anayasa Mahkemesinin Görev Konusuna Yaklaşımı. 216
Uyuşmazlık Mahkemesinin Görev Konusuna Yaklaşımı 219
Görev Konusuna İlişkin Genel Değerlendirme 219
SGK’ya Karşı İş Mahkemelerinde Açılan Başlıca Dava Türleri . 222
İş Kazası Tespiti Davası 222
Maluliyet Tespiti Davası 223
Menfi Tespit Davası. 224
SGK’nın Fer’i Müdahil Olarak Hizmet Tespit Davasına Katılması 225
İş Mahkemesinin Yargılama Usulüne İlişkin Özellik Arz Eden
Durumlar. 226
Yetkili Mahkeme . 227
Ehliyet, Husumet ve Hukuki Yarar. 228
Dava Açma Süresi 230
İçindekiler 17
(1) Hizmet Tespitinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklarda Dava
Açma Süreleri . 231
(2) Tahakkuk İşleminden Kaynaklanan Uyuşmazlıklarda Dava
Açma Süreleri . 231
(3) Tahsil İşlemlerinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklarda Dava
Açma Süreleri . 231
(4) Diğer Süreler. 232
Dava Konusu İşlemler . 233
İş Mahkemesine Dava Açılmadan Önce Dava Şartı Olarak
Kuruma Başvuru Zorunluluğu. 234
(1) Başvurudan İstisna Tutulan Uyuşmazlık Türleri 236
(2) Başvuru Üzerine Kurum Tarafından Gerçekleştirilen
İşlemler . 237
(3) Başvurunun Reddedilmesinin Sonuçları . 241
(4) Başvuru Sırasında Geçen Sürelerin Durumu 241
İş Mahkemesinin Kararlarına Karşı Kanun Yolları ve Kararların
Kesinleşmesi . 242
Olağan Kanun Yolları 242
Olağanüstü Kanun Yolları . 244
Birel İdari İşlemlerden Kaynaklanan Uyuşmazlıklarda İstisnai Görevli
Mahkeme: İdare Mahkemesi 245
SGK’nın İdari Yargının Görev Alanına Giren Uyuşmazlıklarının İptal
Davası Yoluyla Denetimi. 246
İlk İnceleme Aşamasına İlişkin Özellik Arz Eden Durumlar . 246
(1) Görev ve Yetki. 247
(2) Ehliyet ve Husumet. 247
(3) Süre. 247
(4) Dava Konusu Edilebilir İşlem. 248
Esas Yönünden Denetim. 255
İlk Derece Mahkemesi Kararlarına Karşı Kanun Yolları ve Kararın
Kesinleşmesi . 256
Olağan Kanun Yolları 256
Olağanüstü Kanun Yolları . 258
İptal Kararının Hukuki Sonuçları . 260
Kurum Açısından Sonuçları. 260
18 İçindekiler
Davacı Açısından Sonuçları . 261
Üçüncü Kişiler Açısından Sonuçları . 261
III. SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN BİREL İDARİ İŞLEMİ İLE BİRLİKTE
DAYANAĞI DÜZENLEYİCİ İDARİ İŞLEMİNİN HUKUKA AYKIRILIĞI İDDİASININ
YARGISAL DENETİMİNDE GÖREVLİ MAHKEME 262
Birel İdari İşlemin Yargısal Denetimi İş Mahkemesinin Görev Alanında
İse Konunun Değerlendirilmesi 263
Birel İdari İşlemin Yargısal Denetimi İdari Yargının Görev Alanında İse
Konunun Değerlendirilmesi . 264
SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN TARAF OLDUĞU SÖZLEŞMELERDEN
DOĞAN UYUŞMAZLIKLARIN YARGISAL DENETİMİ .265
Sözleşmeden Doğan Uyuşmazlıklarda Görevli Mahkeme 266
Sözleşmeye Aykırılık Nedeniyle Uygulanan Cezai Şartın Ayrılabilir İşlem
Kuramı Çerçevesinde Değerlendirilmesi 267
SOSYALGÜVENLİK KURUMUNUNTARAFOLDUĞUUYUŞMAZLIKLARDA İÇ
HUKUK YOLLARININ TÜKETİLMESİ DURUMUNDA MÜLKİYET HAKKI İHLALİ
İDDİASIYLA BİREYSEL BAŞVURU YOLU 268
SONUÇ.271
KAYNAKÇA.279
TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ
Tablo 1: Sosyal Güvenlik Kurumunda Görevli Personelin 31.12.2020 Tarihi
İtibariyle Hukuki Statüleri ve Görev Yerlerine Göre Dağılımını Gösterir
İcmal Tablosu . 120
Şekil 1: 2014-2018 Yılları Arasında OECD Ülkeleri Tarafından Gerçekleştirilen
Sosyal Güvenlik Harcamalarını Gösterir Grafik 183
Tablo 2: Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Giderlerinin 2020 Yıl Sonu İtibariyle
Gider Kalemlerine Göre Dağılım Tablosu . 187
