İdarenin Re'sen İcra Yetkisi
Dr. Melike Özge Çebi Buğdaycı
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ VII
İÇİNDEKİLER IX
KISALTMALAR XV
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
İDARENİN RE’SEN İCRA YETKİSİNİN TEORİK ÇERÇEVESİ
I. İDARENİN KAMU GÜCÜ KULLANMA YETKİSİ 5
A. İDARENİN VARLIK AMACI VE KAMU GÜCÜ 5
B. İDARENİN SAHİP OLDUĞU KAMU GÜCÜ ARAÇLARI 8
II. İDARE HUKUKUNDA İCRA YÖNTEMLERİ VE RE’SEN İCRA 9
A. İDARE HUKUKUNDA İCRA YÖNTEMLERİ 10
a. İdari Kararların İdarenin Müdahalesi Olmaksızın Uygulanması 12
aa. İdari Kararın İlgilisi Tarafından İcra Edilmesi 13
bb. İdari Kararın Adli Makamlarca İcrası 15
b. İdari Kararların İdarenin Müdahalesi ile Uygulanması 16
B. İDARİ KARARLARIN İDARE TARAFINDAN İCRASI (RE’SEN İCRA) 17
a. Genel Olarak “İcra” Kavramı 17
b. İcra - İcrailik İlişkisi 18
c. Re’sen İcranın Tanımı 20
d. İdari İşlemin İcrailiği - Re’sen İcra İlişkisi 22
e. Re’sen İcra Yetkisinin Niteliği 27
aa. İstisnai Bir Yetki Olarak Re’sen İcra 27
bb. Mündemiç Bir Yetki Olarak Re’sen İcra 30
cc. Yargı Yerlerinin Görüşü 35
f. Kullanılması Zorunlu Bir Yetki Olarak Re’sen İcra 36
C. RE’SEN İCRA YETKİSİNİN KAYNAĞI 40
D. RE’SEN İCRA YETKİSİNİN GEREKLİLİĞİ 45
III. İDARENİN RE’SEN İCRA YETKİSİNİ KULLANIRKEN YARARLANDIĞI ARAÇLAR 48
A. İDARİ EYLEMLER 48
a. İdari İşlemin İcrasına Yönelik İdari Eylemler 49
b. Salt İdari Eylemler Aracılığı ile Re’sen İcra 52
X İçindekiler
B. İDARİ İŞLEMLER 55
C. MAHKEME KARARLARININ YERİNE GETİRİLMESİNE YÖNELİK İDARİ İŞLEM
VE EYLEMLER 56
IV. RE’SEN İCRAYI ETKİLEYEN HALLER 59
A. RE’SEN İCRANIN DAYANAĞI OLAN KANUN HÜKMÜNÜN YÜRÜRLÜKTEN KALKMASI 59
B. İDARİ İŞLEMİN SONA ERMESİ 60
C. YÜRÜTMENİN DURDURULMASI 60
D. VERGİ UYUŞMAZLIKLARINDA DAVA AÇILMASI 65
V. RE’SEN İCRA YETKİSİNİN SINIFLANDIRILMASI MESELESİ 66
A. SINIFLANDIRMADA AYIRT EDİCİ BİR KRİTER OLARAK “CEBİR” KAVRAMI 67
B. CEBRİ OLMAYAN RE’SEN İCRA 68
a. Yararlandırıcı İşlemlerin İcrası 68
b. Yükümlendirici İşlemlerin İcrası 69
c. Uygulanması Tamamen veya Kısmen İdareye Düşen İşlemlerin İcrası 70
C. CEBRİ RE’SEN İCRA (CEBRİ İCRA) 71
a. Özel Hukukta Cebri İcra 71
b. İdarenin Cebri İcra Yetkisi 72
c. Cebri İcra Yetkisinin Şartları 73
aa. Cebri İcra Yetkisi Kanunda Öngörülmüşse 74
1. Kanunda Açık Bir Şekilde Öngörülme 76
2. Kanunda Üstü Örtülü Biçimde Öngörülme 78
bb. Cebri İcra Yetkisi Kanunda Öngörülmemişse 80
1. Aciliyet Halinin Varlığı Durumunda Cebri İcra 81
2. Aciliyet Halinin Yokluğu Durumunda Cebri İcra 83
d. Danıştay’ın Görüşü 86
İKİNCİ BÖLÜM
KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA İDARENİN RE’SEN İCRA YETKİSİ
I. ANGLO-SAKSON HUKUKUNDA İDARENİN RE’SEN İCRA YETKİSİ 89
A. İNGİLTERE’DE İDARENİN RE’SEN İCRA YETKİSİNİN VARLIĞI MESELESİ 93
a. İdarenin Yargısal Denetimine Atfedilen Önem 93
b. Yargısal Emir - Re’sen İcra Değerlendirmesi 94
c. Hükümet Dışı Kurumlar - Quangos 97
B. AMERİKA’DA İDARENİN RE’SEN İCRA YETKİSİNİN VARLIĞI MESELESİ 99
a. Kural: Mahkemeler Aracılığıyla İcra 99
b. Bağımsız İdari Otoriteler (Independent Regulatory Agencies) 103
c. Diğer Özel Durumlar 105
İçindekiler XI
II. KITA AVRUPASI’NDA İDARENİN RE’SEN İCRA YETKİSİ 107
A. FRANSIZ İDARE HUKUKUNDA RE’SEN İCRA YETKİSİ. 110
a. Re’sen İcra Kavramı 110
b. Re’sen İcra Yetkisinin Kullanım Şartları 113
c. Hukuka Aykırı Re’sen İcranın Yaptırımı 118
B. ALMAN İDARE HUKUKUNDA RE’SEN İCRA YETKİSİ 120
a. Re’sen İcra Kavramı 120
b. Temel Kanuni Dayanaklar 123
c. İdari İcraya İlişkin Kanun (Verwaltungs-Vollstreckungsgesetz) 125
aa. Kanuna Genel Bakış 125
bb. Para Alacakları Sebebiyle Re’sen İcra 126
cc. Yapma-Yapmama veya Katlanma Yükümüne Direnme Halinde İcra 128
dd. İdarenin Zorlama Araçları 130
1. Muhatap Adına İcra (Ersatzvornahme) 131
2. Zorlama Parası (Zwangsgeld) 133
3. Doğrudan Zorlama (Unmittelbarer Zwang) 134
4. Zor Kullanımında Usul 139
5. Zorlama Araçlarının Kullanılmasında Sınır 140
ee. Derhal İcra (Sofortiger Vollzug) 141
d. Hukuka Aykırı Re’sen İcra 142
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK İDARE HUKUKUNDA RE’SEN İCRANIN YASAL GÖRÜNÜMLERİ
I. RE’SEN İCRA YETKİSİNİN YASAL OLARAK SOMUTLAŞTIĞI KONULAR 145
A. MUHATAP ADINA İCRA. 146
B. KAMU ALACAKLARININ TAHSİLİ 148
a. Kamu Alacağı Kavramı ve Kapsamı 150
b. Tahsil Kavramı ve Hukuki Niteliği 154
c. Cebren Tahsil Usulüne Başvurma Koşulları 156
d. Kamu Alacaklarının Cebren Tahsil Yöntemleri 158
aa. İdarenin Cebren Tahsil Yöntemlerine Başvurma Zorunluluğu 158
bb. Re’sen İcranın Konusunu Oluşturan Cebren Tahsil Yöntemleri 162
e. İdarenin Cebren Tahsil Yetkisinin Sınırları 167
C. ZOR VE SİLAH KULLANMAK SURETİYLE İCRA 171
a. Zor ve Silah Kullanma Yetkisinin Meşru Temelleri 172
b. Zor ve Silah Kullanma Yetkisinin Hukuki Dayanakları 175
XII İçindekiler
c. Zor ve Silah Kullanma Yetkisi Kapsamında Başvurulan Zorlama
Araçları 178
d. Zor ve Silah Kullanmada Temel Koşullar ve Bu Koşullara Aykırılık 186
D. İDARİ YAPTIRIM KARARLARININ RE’SEN İCRASI 194
a. Yaptırım Kavramı ve Re’sen İcra İlişkisi 194
b. İdari Yaptırım Türleri ve Re’sen İcra 197
aa. Mali Yaptırımlar ve Bunların Re’sen İcrası 198
1. İdari Para Cezalarının Re’sen İcrası 198
2. Mülkiyetin Kamuya Geçirilmesi Kararının Re’sen İcrası 201
bb. Diğer İdari Yaptırımlar ve Bunların Re’sen İcrası. 204
1. İmar Yaptırımları 204
2. Disiplin Yaptırımları 214
3. Bağımsız İdari Otoriteler Tarafından Uygulanan Yaptırımlar 217
II. RE’SEN İCRA YETKİSİNİN BULUNMADIĞI BAZI DURUMLAR 223
A. KAMU ZARARLARININ TAHSİLİ 224
B. KAMULAŞTIRMA 227
C. SÖZLEŞME, HAKSIZ FİİL VE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDEN DOĞAN
ALACAKLARIN TAHSİLİ 228
D. İNTERNET ERİŞİMİNİN ENGELLENMESİ 231
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
İDARENİN RE’SEN İCRA YETKİSİNİ KULLANIRKEN TABİ OLDUĞU HUKUKİ SINIRLAR VE HUKUKA AYKIRI RE’SEN İCRA
I. İDARENİN RE’SEN İCRA YETKİSİNİ KULLANIRKEN TABİ OLDUĞU HUKUKİ
SINIRLAR 233
A. RE’SEN İCRA YETKİSİNİN SINIRLANDIRILMASININ GEREKLİLİĞİ 233
B. RE’SEN İCRA YETKİSİNİ KULLANIRKEN İDARENİN TABİ OLDUĞU SINIRLAR 235
a. Hukuk Devleti İlkesi 236
b. Kanunilik İlkesi 241
c. Ölçülülük İlkesi 246
d. Eşitlik İlkesi 254
e. Kamu Düzeni İlkesi 259
f. Öngörülen Amaç Dışında Kullanılamama 263
II. HUKUKA AYKIRI RE’SEN İCRA VE YARGISAL KORUNMA 267
A. HUKUKA AYKIRI RE’SEN İCRANIN GERÇEKLEŞME ŞEKİLLERİ 267
a. Yetkisi Bulunmamasına Rağmen İdarenin Re’sen İcraya Başvurması 268
b. Hukuka Uygun Olarak Alınan Kararların Hukuka Aykırı İcrası 268
İçindekiler XIII
c. Hukuka Aykırı Olarak Alınan Kararların Re’sen İcrası 270
d. Hukuka Aykırı Şekilde Eylemde Bulunulmuş Olması 272
B. HUKUKA AYKIRI RE’SEN İCRADA YARGISAL KORUNMA 273
a. Re’sen İcranın İdarenin Sorumluluğu Açısından Değerlendirilmesi 273
aa. Hizmet Kusuru Kapsamında Değerlendirme 274
bb. Kusursuz Sorumluluk Kapsamında Değerlendirme 276
b. İdari İşlem ile Hukuka Aykırı Re’sen İcrada Yargısal Korunma 280
aa. İptal Davası 280
bb. Tam Yargı Davası. 281
c. İdari Eylem ile Hukuka Aykırı Re’sen İcrada Yargısal Korunma 283
d. Fiili Yol Niteliğinde Hukuka Aykırı Re’sen İcrada Yargısal Korunma 284
aa. Fiili Yol Kavramı ve Tanımı 284
bb. Fiili Yolun Unsurları 286
1. İdareye Yüklenebilecek İcrai Bir İşlem veya Eylemin
Bulunması 286
2. Hukuka ve Usule Açık ve Bariz Aykırılık 287
i. İdare Hukukunda Yokluk Teorisi 291
ii. Fiili Yol, Yokluk ve Re’sen İcra İlişkisi 298
3. Mülkiyet Hakkı veya Başka Bir Temel Hak ve Özgürlüğe Müdahalede Bulunulması 304
i. Mülkiyet Hakkı veya Diğer Temel Hak ve Hürriyetlerin Ayrımında Somut Kriter Önerisi 304
ii. Mülkiyet Hakkına Yönelik Ağır Müdahale Örneği Olarak:
El Atma. 307
iii. Diğer Temel Hak ve Hürriyetlere Yönelik Fiili Yol Örnekleri 311
cc. Fiili Yola Bağlanan Sonuç 319
SONUÇ 321
KAYNAKÇA 327
