İdari İşlem Teorisi Açısından İdare Hukukunda Tespit Edici İşlemlerin Yeri

Onur Kaplan

İdari makamların hukuk düzeninde sonuç doğuran irade açıklamaları, belirli durumlarda kişilere veya nesnelere ilişkin maddi olguları ya da hukuki durumları saptamaya yönelmektedir. Kamu gücü kullanılmak suretiyle tesis edilen idari işlemlerin hukuka uygunluk karinesinden yararlanmasına bağlı olarak, tespite yönelik irade açıklamalarına hukuk düzeninin bazı hukuki sonuçlar bağladığı ifade edilebilir. Bu bağlamda, içerik itibariyle bir maddi olguyu ya da hukuki durumu saptamaya yönelen tespit edici işlemlerin, idari usul kavramıyla bağlantılı olarak haiz olduğu bazı fonksiyonların bireylerin temel hak ve hürriyetleri bakımından önem arz ettiği söylenebilecektir. İşte, yetkili idari makamların tespite yönelik irade beyanını dışa vurması neticesinde belirli hukuki sonuçların doğması ve işlemin muhatabı üzerinde etki üretebilmesi karşısında -işlemin hukuki etkisini ne şekilde ürettiğini somut olaya göre irdelemeksizin- onu sadece teyit edici fonksiyonuyla sınırlayan anlayış yetersiz kalmaktadır. Hiç kuşku yok ki, bu yönde bir anlayışın benimsenmesi söz konusu idari işlemlerin yargısal denetime konu olabilirliği noktasında da etkisini olumsuz haliyle gösterebilmektedir. O halde, her şeyden önce bu işlemlerin genelleyici biçimde "etkisiz olduğu" veya "teknik anlamda idari işlem olmadığı" biçiminde yapılan bazı çıkarımların doğruluğunun tartışılması gerekmektedir. Bu doğrultuda kaleme alınan bu çalışmanın temel hedefi, idare hukukunda tespit edici işlemlerin yerini ve işlevlerini belirlemek ile kategorik olarak bu işlemlerin yargısal denetime konu olamayacağı yönündeki yüzeysel anlayışı ortadan kaldırmaktır.(ARKA KAPAKTAN)
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
§ BİRİNCİ BÖLÜM
TESPİT EDİCİ İŞLEMLERİN TANIMLANMASI VE İDARİ İŞLEMLER İÇERİSİNDEKİ KONUMU
I. İDARİ İŞLEMİN TANIMLANMASI
A. Organik ve Maddi Kriterlerin Ortaya Konulması
B. İdari İşlemlerde Hukuki Sonuç Doğurma İfadesi
C. İdari İşlemlerin Özellikleri ve Tanım Bağıntısı
II. İDARİ İŞLEMLERİN TESPİT EDİCİLİK KİMLİĞİ
A. Tespit Edicilik Özelliğinin Açıklanması
B. Tespit Edicilik Özelliğinin İrade Açıklaması Yönünden Değerlendirilmesi
III. İDARİ İŞLEM TÜRLERİ VE TESPİT EDİCİ İŞLEMLER BAĞINTISI
A. Maddi Açıdan Yapılan Ayrımlar Yönünden
B. Kurucu İrade Açıklamalarının Niceliği ve Usulü Yönünden
C. Kurucu İrade Açıklamalarının Şekli Yönünden
D. İsteğe Bağlı Olup Olmamaları Yönünden
E. Doğuracakları Hukuki Sonuçları Yönünden
F. İcrai Nitelikleri Yönünden
IV. TESPİT EDİCİ İŞLEMLERİN YÜRÜRLÜĞÜ VE HUKUKİ ETKİ ÜRETME ANI
A. Genel Olarak İdari İşlemlerin Yürürlüğe Girmesi
B. Yürürlüğe Girmenin Etkileri
§ İKİNCİ BÖLÜM
İDARİ USUL YÖNÜNDEN TESPİT EDİCİ İŞLEMLERİN İŞLEVİ VE DEĞERİ
I. İDARİ USUL VE TESPİT EDİCİ İŞLEM BAĞINTISI
A. İdari Usul Kavramının Tanımı
B. Çeşitli Hukuki Sistemler Analizinde İdari Usul Kavramının Tespit Edici İşlemlerle İlişkisinin Ortaya Konulması
C. İdari Usulün Tespit Edici İşlemler Yönünden Anlamı
D. Tespit Edici İşlemlerde Bilgi Toplama ve Değerlendirme Süreci
II. İDARİ USUL İLKELERİ IŞIĞINDA TESPİT EDİCİ İŞLEMLER
A. Açıklık İlkesi
B. Katılım ve Temsil İlkesi
C. Dinlenilme ve Savunma Hakkı İlkesi
D. Gerekçeli Olma İlkesi
E. Başvuru Yollarının Gösterilmesi İlkesi
III. TESPİT EDİCİ İŞLEMLERİN FONKSİYONLARI
A. Bilgi Verici ve Açıklayıcı Olma Fonksiyonu
B. Yönlendirici Fonksiyon
C. İdarenin İyi İşleyişinde Yardımcı Fonksiyonu
D. Dayanak Olma Fonksiyonu
E. Hukuk Normlarının Genellik İlkesinden Sapması Hallerinde İcra Fonksiyonu
IV. İDAREYE YAPILAN BAŞVURU SÜRECİ VE TESPİT EDİCİ İŞLEMLER
A. Bir Tespit Edici İşlemin Yapılması İçin İdareye Yapılan Başvurular
B. Mevcut Bir Tespit Edici İşlemin Kaldırılması, Geri Alınması, Değiştirilmesi veya Yeniden Yapılması İçin Yapılan İdari Başvurular
C. Süregelen Etkinin Bulunduğu Haller Bakımından Tespit Edici İşlemler
D. Belirli Hukuk Normlarının İptali Halinde Yapılacak İdari Başvurular Yönünden Tespit Edici İşlemler
§ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TESPİT EDİCİ İŞLEMLERİN YARGISAL DENETİMİ
I. TESPİT EDİCİ İŞLEMLERİN YARGISAL DENETİME KONU OLMASI
A. Tespit Edici İşlemlerin Yargısal Denetiminde Görevli Yargı Düzeni
B. Tespit Edici İşlemlerin İdari Davaya Konu Olup Olamayacağı Meselesi
C. İdari Davaya Konu Olması Bakımından Tespit Edici İşlemlerin Ayrımlanması
II. TESPİT EDİCİ İŞLEMLERİN İPTAL DAVASINA KONU OLMASI
A. Tespit Edici İşlemlere Karşı İptal Davasının Açılmasında Menfaat Koşulu
B. Tespit Edici İşlemlerin Unsurları Bakımından Değerlendirilmesi
C. Tespit Edici İşlemlerin Yürütmenin Durdurulması Müessesesi Bakımından İrdelenmesi
III. İDARENİN SORUMLULUĞU ÇERÇEVESİNDE TESPİT EDİCİ İŞLEMLER VE TAM YARGI DAVALARI
A. Kusur Sorumluluğu Bakımından
B. Kusursuz Sorumluluk Bakımından
IV. TESPİT EDİCİ İŞLEMLERLE BAĞLANTILI OLARAK TESPİT DAVALARININ UYGULAMA ALANI VE GEREKLİLİĞİ
A. Tespit Davalarının Uygulama Alanı
B. İdari Yargılama Hukukunda Tespit Davalarının Gerekliliği
C. Tespit Davaları Bakımından İdarenin Yerine Geçerek İşlem Tesis Etme Yasağının Değerlendirilmesi
SONUÇ
KAYNAKÇA