İklim Değişikliği ile Mücadelede Devletlerin Farklılaştırılmış Sorumlulukları ve Uluslararası Hukukta Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesi

Dr. Meltem İneli Ciğer

İçindekiler 

İÇİNDEKİLER 7

ÖNSÖZ 13

KISALTMALAR 15

GİRİŞ 19

BÖLÜM 1

ULUSLARARASI HUKUKTA DEVLETLERİN

ORTAK SORUMLULUKLARI

1.1. İnsanlığın Ortak Mirası 27

1.2. İnsanlığın Ortak Kaygısı 34

1.3. Devletlerin Ortak Sorumlulukları 36

1.4. İnsanlığın Ortak Kaygısı Olarak İklim Değişikliği, Nedenleri ve

Zararlı Etkileri 37

BÖLÜM 2

ULUSLARARASI HUKUK VE ULUSLARARASI ÇEVRE

HUKUKUNDA DEVLETLERİN FARKLILAŞTIRILMIŞ

SORUMLULUKLARI

2.1. Uluslararası Hukukta Farklılaştırılmış Sorumluluklar 41

2.1.1. Devletlerin Egemen Eşitliği ve Farklılaştırılmış Sorumluluklar 41

2.1.2. Farklılaştırılmış Sorumluluk Çeşitleri 43

2.1.3. Farklılaştırmada Esas Alınan Ölçütler 45

2.1.4. Uluslararası Andlaşmalarda Farklılaştırılmış Sorumluluklar 48

2.2. Uluslararası Çevre Koruma Sözleşmelerinde Farklılaştırılmış

Sorumluluklar 53

2.2.1. Ozon Tabakasının Korunmasına Dair Viyana Sözleşmesi ve

Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü 54

2.2.1.1. Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal

Protokolü 56

2.2.2. Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, Nagoya Protokolü ve

Cartagena Protokolü 59

2.2.2.1. Genetik Kaynaklara Erişim ve Adil ve Hakkaniyete

Uygun Yarar Paylaşımı Hakkında Nagoya Protokolü 62

2.2.2.2. Cartagena Biyogüvenlik Protokolü 64

2.2.3. Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi 65

BÖLÜM 3

ORTAK FAKAT FARKLILAŞTIRILMIŞ SORUMLULUKLAR

3.1. Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesine Genel Bir Bakış 69

3.2. İklim Değişikliği ile Mücadelede Ortak Fakat Farklılaştırılmış

Sorumluluklar İlkesinin Benimsenme Nedenleri 71

3.2.1. İklim Değişikliği ile Mücadelenin Devletlerarası İşbirliğini

Zorunlu Kılması 71

3.2.2. Gelişmiş Ülkelerin Daha Fazla Sorumluluk Üstlenmesi Gereği 72

3.2.3. En Az Avantajlı Devletlerin Özel Durumları ve İhtiyaçlarının

Dikkate Alınması Gereği: Dağıtıcı Adalete İlişkin

Değerlendirmeler 76

3.3. Uluslararası Çevre Hukukunda Ortak Fakat Farklılaştırılmış

Sorumluluklar İlkesinin Ortaya Çıkışı 78

3.3.1. Stockholm Deklarasyonu 78

3.2.2. Rio Deklarasyonu 80

BÖLÜM 4

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELEDE ORTAK

FAKAT FARKLILAŞTIRILMIŞ SORUMLULUKLAR

İLKESİNİN DEVLETLERİN SORUMLULUKLARINA

OLAN ETKİSİ

4.1. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve

Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesi 83

4.1.1. Genel Olarak 83

4.1.2. Devletlerin Farklılaştırılmış Sorumlulukları 85

4.1.3. Sözleşme’de Öngörülen Organ ve Mekanizmalar 89

4.1.3.1. Taraflar Konferansı 89

4.1.3.2. Sekretarya 90

4.1.3.3. Bilimsel ve Teknolojik Danışma Organı 90

4.1.3.4. Uygulama Yardımcı Organı 90

4.1.3.5. Mali Mekanizma 91

4.1.4. BMİDÇS ve Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesi 91

4.2. Kyoto Protokolü ve Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesi 95

4.2.1. Genel Olarak 95

4.2.2. Devletlerin Farklılaştırılmış Sorumlulukları 96

4.2.3. Sözleşme’de Öngörülen Organ ve Mekanizmalar 98

4.2.3.1. Ortak Yürütme Mekanizması 98

4.2.3.2. Temiz Kalkınma Mekanizması 99

4.2.3.3. Emisyon Ticareti 101

4.2.3.4. Uygunluk Mekanizması 101

4.2.4. Kyoto Protokolü ve Ortak Fakat Farklılaştırılmış

Sorumluluklar İlkesi 102

4.3. Paris Anlaşması ve Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesi 104

4.3.1. Genel Olarak 104

4.3.2. Devletlerin Farklılaştırılmış Sorumlulukları 106

4.3.3. Sözleşme’de Öngörülen Organ ve Mekanizmalar 112

4.3.3.1. Sera Gazı Emisyonlarının Azaltılmasına ve

Sürdürülebilir Kalkınmanın Desteklenmesine Katkıda

Bulunma Amaçlı Mekanizma 112

4.3.3.2. Varşova Mekanizması 114

4.3.3.3. Teknoloji Mekanizması 114

4.3.3.4. Küresel Envanter, Şeffaflık Çerçevesi ve Uygunluk

Mekanizması 115

4.3.4. Paris Anlaşması ve Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesi 117

BÖLÜM 5

ULUSLARARASI ÖRF VE ADET HUKUKU VE

ORTAK FAKAT FARKLILAŞTIRILMIŞ

SORUMLULUKLAR İLKESİ

5.1. Uluslararası Örf ve Adet 124

5.1.1. Uluslararası Adalet Divanı Kararları ve Doktrin Işığında

Örf ve Adet ve Unsurları 124

5.1.2. Uluslararası Hukuk Komisyonu Çalışmaları Işığında Örf ve

Adet ve Unsurları 128

5.2. Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesi Örf ve Adet

Hukuku Kuralı Haline Gelmiş Midir? 132

5.2.1. Genel bir Uygulama 133

5.2.2. Opinio Juris 142

5.2.3. Sonuç 143

BÖLÜM 6

SONUÇ VE DEĞERLENDİRMELER

6.1. Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesine Dair

Değerlendirmeler 145

6.1.1. İnsanlığın Ortak Mirası, İnsanlığın Ortak Kaygısı ve Ortak

Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar Arasındaki İlişki 145

6.1.2. Uluslararası Çevre Koruma Sözleşmelerinde ve İklim

Değişikliği ile Mücadelede Ortak Fakat Farklılaştırılmış

Sorumlulukların Esas Alınmasının Nedenleri 147

6.1.3. Uluslararası Sözleşmelerde Farklılaştırılmış Sorumlulukların

Görünüm Şekilleri 148

6.1.4. Uluslararası Sözleşmelerde Sorumlulukların Farklılaştırılmasında

Benimsenen Ölçütler 149

6.1.5. İklim Değişikliği Sözleşmelerinde Ortak Fakat Farklılaştırılmış

Sorumluklar İlkesinin Devletlerin Sorumluluklarına Olan Etkisi 151

6.1.6. Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesi ve

Uluslararası Örf ve Adet 153

6.1.7. Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesinin

Eleştirilebilecek Yönleri 155

6.2. Türkiye ve Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesi 156

6.3. Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesinin İklim

Değişikliği ile Mücadeleye Katkısı 162

KAYNAKÇA 165