İktisada GirişTemel – Mikro ve Makro İktisat
Prof. Dr. Sinan ALÇIN
İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 7
Şekil ve Grafik Listesi 23
1. Bölüm
TEMEL İKTİSADİ KAVRAMLAR
I. İKTİSADIN İLGİ ALANI 28
II. İKTİSADIN TANIMI 30
III. İKTİSADIN TEMEL VARSAYIMLARI 31
A. Homo–Economicus 31
B. Ceteris–Paribus 31
C. Mutadis–Mutandis 32
IV. TEMEL KAVRAMLAR 32
A. İhtiyaç 32
1. İhtiyacın Özellikleri 32
2. İhtiyaç Türleri 33
B. Üretim 34
C. Tüketim 34
D. Fayda 35
E. Mal 35
1. Mal Türleri 35
a. Serbest Mal – Ekonomik Mal 35
b. Dayanıklı Mal – Dayanıksız Mal 36
c. Fiziki Mal – Soyut Mal 36
d. Üretici Malı – Tüketici Malı 36
e. Zorunlu Mal – Lüks Mal 37
F. Hizmet 37
V. ÜRETİM FAKTÖRLERİ 37
VI. EKONOMİK KARAR BİRİMLERİ 39
VII. TOPLUMLARIN ORTAK EKONOMİK SORUNLARI 41
A. Ne, Ne kadar Üretilecek? 41
B. Nasıl Üretilecek? 43
C. Kimin İçin Üretilecek? 44
VIII. EKONOMİK SİSTEMLER 44
A. Kapitalist Ekonomik Sistem 44
B. Sosyalist Ekonomik Sistem 45
C. Karma Ekonomik Sistem 45
2. Bölüm
DEĞER, TERCİH VE FAYDA
I. DEĞER SORUNU 47
II. TERCİH SORUNU 48
III. FAYDA 49
A. Kardinalist Fayda Yaklaşımı 49
B. Ordinalist Fayda Yaklaşımı 50
3. Bölüm
TALEP
I. TALEP (DEMAND – D) 51
A. Talebin Tanımı 51
B. Talep Kanunu 51
C. Talep Tablosu 52
D. Talep Eğrisi 52
E. Talebi Etkileyen Faktörler 53
1. İlgili Malın Fiyatında Meydana Gelen Değişim 53
2. Diğer Malların Fiyatlarında Meydana Gelen Değişim 54
a. İkâme Mal Fiyatındaki Değişim 54
b. Tamamlayıcı Mal Fiyatındaki Değişim 55
3. Tüketici Geliri 56
4. Bekleyişler 56
5. Tüketicinin Zevk ve Tercihleri 56
F. Piyasa Talep Eğrisi 57
4. Bölüm
ARZ
I. ARZ (SUPPLY – S) 59
A. Arzın Tanımı 59
B. Arz Kanunu 59
C. Arz Tablosu 59
D. Arz Eğrisi 60
E. Arzı Etkileyen Faktörler 60
1. İlgili Malın Satış Fiyatında Meydana Gelen Değişim 61
2. Üretilebilecek Diğer Mal Fiyatlarında Meydana Gelen Değişim 61
3. Girdi Fiyatlarında Meydana Gelen Değişim 62
4. Teknolojik Yenilik 63
5. Bekleyişler 64
6. Sübvansiyonlar ve Vergiler 64
7. Endüstrideki Firma Sayısı 65
8. Tarım Ürünleri İçin Hava Koşulları 65
F. Endüstri Arz Eğrisi 65
Bölüm 5
PİYASA DENGESİ VE FİYAT OLUŞUMU
I. PİYASA KAVRAMI 67
II. DENGE KAVRAMI 67
III. PİYASADA DENGE 68
Bölüm 6
DENGEDEN SAPMALAR VE DEVLET MÜDAHALESİ
I. PİYASA DENGESİNDEN SAPMALAR 71
A. Talep Artarken Arz Sabit 71
B. Talep Azalırken Arz Sabit 71
C. Arz Artarken Talep Sabit 72
D. Arz Azalırken Talep Sabit 73
E. Arz ve Talebin Aynı Oranda Artması 73
II. ÜRETİCİ RANTI, TÜKETİCİ RANTI VE TOPLAM RANT 74
III. DEVLETİN PİYASA DENGESİNE MÜDAHALESİ 76
A. Devletin Fiyat Kontrolü 77
1. Taban Fiyat Uygulaması 77
2. Tavan Fiyat Uygulaması 78
B. Devletin Miktar Kontrolü (Kota Uygulaması) 79
7. Bölüm
ELASTİKİYET–I
I. ELASTİKİYET KAVRAMI 81
II. TALEBİN FİYAT ELASTİKİYETİ 82
A. Talebin Fiyat Elastikiyeti Türleri 83
1. Tam İnelastik Talep 84
2. Birim Elastik Talep 84
3. İnelastik Talep 85
4. Elastik Talep 85
5. Tam Elastik Talep 85
B. Yay Elastikiyeti 86
C. Talebin Fiyat Elastikiyetini Etkileyen Faktörler 86
1. Harcamanın Bütçe İçindeki Yeri 86
2. İkame Düzeyi 87
3. İhtiyacın Türü 87
4. Fiyat Değişiminin Zamana Yayılımı 88
D. Talebin Fiyat Elastikiyeti ve Toplam Gelir İlişkisi 88
8. Bölüm
ELASTİKİYET–II
I. TALEBİN GELİR ELASTİKİYETİ 89
A. Engel Eğrisi 89
II. TALEBİN ÇAPRAZ FİYAT ELASTİKİYETİ 90
III. ARZ ELASTİKİYETİ 90
A. Arz Elastikiyeti Türleri 91
1. Tam İnelastik Arz 91
2. İnelastik Arz 92
3. Birim Elastik Arz 92
4. Elastik Arz 93
5. Tam Elastik Arz 93
Bölüm 9
TÜKETİCİ DENGESİ TEORİSİ
I. EŞ MARJİNAL FAYDA ANALİZİ 95
A. Toplam Fayda (TU) 95
B. Marjinal Fayda (MU) 96
C. Azalan Marjinal Fayda İlkesi 97
D. Eş Marjinal Fayda İlkesine Göre Tüketici Dengesi 98
II. FARKSIZLIK EĞRİSİ ANALİZİ 100
A. Farksızlık Eğrisi 100
1. Farksızlık Eğrilerinin Özellikleri 101
2. Marjinal İkâme Oranı (MRS) 101
3. Özel Farksızlık Eğrisi Türleri 101
a. İkâme İmkânı Olmayan Mallarda Farksızlık Eğrisi 102
b. Sabit İkâme Durumunda Farksızlık Eğrisi 102
c. Artan İkâme Durumunda Farksızlık Eğrisi 102
B. Bütçe Kısıtı 103
C. Farksızlık Eğrisi Analizine Göre Tüketici Dengesi 104
1. Tüketici Dengesinin Değişmesi 104
a. Zevk ve Tercihlerin Değişmesi 104
b. Fiyatlardaki Değişiklik 105
c. Bütçedeki Değişiklikler 106
2. Fiyat Değişiminin Yarattığı Gelir ve İkâme Etkileri 106
Bölüm 10
ÜRETİCİ DENGESİ TEORİSİ
I. GİRDİ KAVRAMI 109
A. Sabit Girdi 109
B. Değişken Girdi 109
II. ÜRETİM DÖNEMLERİ 109
A. Çok Kısa Dönem (Pazar Dönemi) 109
B. Kısa Dönem 109
C. Uzun Dönem 110
III. ÜRETİM FONKSİYONU 110
IV. ÜRETİCİ DENGESİ 110
A. Kısa Dönemde Üretici Dengesi Analizi (Marshall Analizi) 110
1. Kısa Dönem Üretici Dengesi Varsayımları 110
2. Üretime İlişkin Büyüklükler 111
a. Toplam Fiziki Ürün (TPP) 111
b. Ortalama Fiziki Ürün (APP) 111
c. Marjinal Fiziki Ürün (MPP) 111
d. Değişen Verimler Yasası 112
B. Uzun Dönem Üretici Dengesi Analizi (Hicks Analizi) 113
1. Uzun Dönem Üretici Dengesi Varsayımları 113
2. Ölçeğe Göre Getiri 113
3. Eş–Ürün Eğrileri 114
a. Eş–Ürün Eğrileri Özellikleri 114
b. Marjinal Teknik İkâme Oranı (MRTS) 115
c. Özel Eş–Ürün Eğrileri 115
aa. Artan İkâme Durumu 115
bb. Sabit Oranda İkâme Durumu 115
cc. İkâmenin Mümkün Olmaması Durumu 116
d. Maliyet Kısıtı (Eş–Maliyet Doğrusu) 116
e. Uzun Dönem Üretici Dengesi 117
aa. Uzun Dönem Üretici Dengesinin Değişmesi 118
aaa. Katlanılması Düşünülen Maliyetin Değişmesi 118
bbb. Girdi Fiyatlarının Değişmesi 119
ccc. Üretim Teknolojisindeki Değişim 119
f. Genişleme Yolu Eğrisi 120
Bölüm 11
MALİYET TEORİSİ
I. ÜRETİM MALİYETLERİ 121
A. Maliyet Fonksiyonu 121
B. Kısa Dönem Maliyet Analizi 121
1. Kısa Dönem Maliyet Analizi Varsayımları 122
2. Sabit Maliyetler 122
a. Toplam Sabit Maliyet (TFC) 122
b. Ortalama Sabit Maliyet (AFC) 122
3. Değişken Maliyetler 123
a. Toplam Değişken Maliyet (TVC) 123
b. Ortalama Değişken Maliyet (AVC) 124
4. Toplam Maliyet (TC) 124
5. Ortalama Toplam Maliyet (ATC) 125
6. Marjinal Maliyet (MC) 125
7. MC – ATC İlişkisi ve Kapasite Sorunu 130
a. Tam Kapasite 130
b. Atıl (eksik) Kapasite 130
c. Aşırı Kapasite 130
d. Maksimum Kapasite 130
C. Uzun Dönem Maliyet Analizi 130
1. Ölçek Ekonomileri (İçsel Ekonomiler) 131
a. Pozitif Ölçek Ekonomileri 131
b. Negatif Ölçek Ekonomileri 132
2. Dışsal Ekonomiler 132
a. Pozitif Dışsal Ekonomiler 133
b. Negatif Dışsal Ekonomiler 133
3. Uzun Dönem Marjinal Maliyet Eğrisi (LRMC) 133
Bölüm 12
MAL PİYASALARI I – TAM REKABET PİYASASI
I. TAM REKABET PİYASASININ ÖZELLİKLERİ 135
II. TAM REKABET PİYASASINDA FİRMA MALINA TALEP EĞRİSİ 136
III. TAM REKABET PİYASASINDA FİRMA GELİRLERİ 136
A. Toplam Gelir (TR) 136
B. Ortalama Gelir (AR) 137
C. Marjinal Gelir (MR) 138
IV. TAM REKABET PİYASASINDA KISA DÖNEM FİRMA DENGESİ 138
A. MR=MC Yaklaşımı 139
B. Toplam Gelir, Toplam Maliyet Yaklaşımı 140
V. TAM REKABET PİYASASINDA KISA DÖNEM FİRMA ARZ EĞRİSİ 140
VI. UZUN DÖNEMDE TAM REKABET PİYASASINDA FİRMA DENGESİ 141
Bölüm 13
MAL PİYASALARI II – EKSİK REKABET PİYASALARI
I. MONOPOL (TEKEL) PİYASASI 145
A. Monopol Türleri 145
1. Doğal Monopol 145
2. Mülkiyete Dayalı Monopol 145
3. Anlaşmaya Dayalı Monopol 145
4. Yasal Monopol 146
B. Monopol Piyasasında Firma Malına Talep Eğrisi 146
C. Monopol Piyasasında Firma Gelirleri 147
1. Toplam Gelir (TR) 147
2. Ortalama Gelir (AR) 147
3. Marjinal Gelir (MR) 148
D. Monopolde Firma Dengesi 148
E. Monopolde Fiyat Farklılaştırması 149
1. Birinci Derece Fiyat Farklılaştırması 149
2. İkinci Derece Fiyat Farklılaştırması 150
3. Üçüncü Derece Fiyat Farklılaştırması 150
F. Monopole Yöneltilen Eleştiriler 150
II. OLİGOPOL PİYASASI 151
A. Dirsekli Talep Modeli 151
B. Oligopolün Eleştirisi 152
III. MONOPOLCÜ REKABET PİYASASI 152
A. Monopolcü Rekabet Piyasasında Firma Dengesi 153
Bölüm 14
FAKTÖR PİYASALARI VE GELİR DAĞILIMI
I. FAKTÖR PİYASALARI 155
A. Faktör Talebi 155
1. Toplam Ürün Değeri (VTP) 155
2. Marjinal Ürün Değeri (VMP) 156
3. Faktör Talebini Belirleyen Etkenler 157
B. Faktör Arzı 157
C. Faktör Piyasasında Fiyat Oluşumu 158
D. Faktör Piyasasında Tam Rekabet Koşullarında Denge 158
E. Üretim Faktörleri ve Gelirleri 159
1. Emek–Gücü ve Ücret 159
a. Emek–Gücü Arzı 160
b. Emek–Gücü Talebi 161
c. Ücret Oluşumu 161
2. Toprak ve Rant 161
a. Rant 161
aa. Rant Çeşitleri 162
3. Sermaye ve Faiz 162
a. Faiz 162
II. GELİR DAĞILIMI 162
A. Fonksiyonel Gelir Dağılımı 163
B. Kişisel Gelir Dağılımı 163
1. Kişisel Gelir Dağılımında Eşitsizliğin Ölçülmesi 163
a. Lorenz Eğrisi 163
b. Gini Katsayısı 164
III. YOKSULLUK 165
A. Yoksulluk Türleri 165
1. Mutlak Yoksulluk 165
2. Göreli Yoksulluk 166
3. Subjektif (Öznel) Yoksulluk 166
4. İnsani Yoksulluk 166
Bölüm 15
MİLLİ GELİR DENGESİ
I. MİKRO İKTİSAT – MAKRO İKTİSAT AYIRIMI 167
A. Makro İktisadın İlgi Alanı 167
II. MAKRO İKTİSADİ ANALİZİN GELİŞİMİ 167
A. Keynes’in Klasik Yaklaşımdan Farklılıkları 168
III. MİLLİ GELİR 172
A. Milli Gelirin Hesaplanması 172
1. Üretim Yöntemi ile Milli Gelir 172
2. Gelir Yöntemi ile Milli Gelir 173
3. Harcama Yöntemi ile Milli Gelir 173
a. İki Kesimli Ekonomide Milli Gelir 173
b. Üç Kesimli Ekonomide Mili Gelir 173
c. Dört Kesimli Dışa Açık Ekonomide Milli Gelir 173
B. Milli Gelir Kavramları 174
1. Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) 174
2. Safi Milli Hasıla (SMH) 174
3. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) 174
4. Kişisel Gelir (KG) 174
5. Harcanabilir Gelir (HG) 174
6. Kişi Başına Milli Gelir 176
7. Nominal Milli Gelir ve Reel Milli Gelir 176
C. Milli Geliri Belirleyen Faktörler 176
1. Tüketim (C) 176
a. Tüketimi Etkileyen Faktörler 177
b. Tüketim Fonksiyonu 177
2. Tasarruf (S) 179
a. Tasarruf Fonksiyonu 179
3. Yatırım (I) 182
a. Yatırım Çeşitleri 182
aa. Reel ve Mali Yatırımlar 182
bb. Brüt ve Net Yatırımlar 182
cc. Otonom ve Uyarılmış Yatırımlar 183
b. Yatırım Fonksiyonu 183
c. Yatırımı Etkileyen Faktörler 184
aa. Nüfus 184
bb. Milli Gelirdeki Değişim 184
cc. Faiz Oranları 184
dd. Teknoloji 184
ee. Bekleyişler 185
ff. Sermayenin Marjinal Etkenliği (MEC) 185
4. Kamu Harcamaları (G) 185
1. Kamu Harcaması Türleri 186
a. Cari Harcamalar 186
b. Yatırım Harcamaları 186
c. Transfer Harcamaları 186
5. Net İhracat (NX) 186
a. İhracat (EX) 186
b. İthalat (IM) 187
c. Net İhracat Fonksiyonu 188
IV. DENGE MİLLİ GELİR DÜZEYİ 188
A. Toplam Arz –Toplam Talep Eşitliği 189
1. Toplam Arz (AS) 189
2. Toplam Talep (AD) 190
B. Yatırım–Tasarruf Eşitliği ve Mili Gelir 191
V. FİYATLAR GENEL DÜZEYİ VE MİLİ GELİR 192
VI. MİLLİ GELİR DENGE DÜZEYİNİN DEĞİŞMESİ 194
A. Çarpan Türleri 194
1. Basit Yatırım Çarpanı 194
2. Süper Çarpan 195
3. Çoğaltan (Kamu Harcamaları Çarpanı) 195
4. Vergi Çarpanı 196
5. Dış Ticaret Çarpanı 197
Bölüm 16
PARA TEORİSİ
I. PARANIN TANIMI VE FONKSİYONLARI 199
A. Paranın Tanımı 199
B. Paranın Fonksiyonları 199
C. Para Türleri 200
1. Mal Para 200
2. İtibari (temsili) Para 200
3. Kaydi Para 200
II. PARA TALEBİ 200
A. Para Talebinin Sebepleri 201
1. İşlem Amacıyla Para Talebi 201
2. İhtiyat Amacıyla Para Talebi 201
3. Spekülasyon Amacıyla Para Talebi 202
B. Likidite Tercihi 202
III. PARA ARZI 203
IV. DENGE FAİZ HADDİNİN OLUŞMASI 204
V. PARANIN DEĞERİ VE MİKTAR TEORİSİ 205
A. Paranın Değeri 205
B. Klasik Miktar Teorisi 205
1. Fisher Denklemi (Değişim Yaklaşımı) 206
2. Cambridge Denklemi (Para Tutumu Yaklaşımı) 206
C. Modern Miktar Teorisi 207
VI. PARA POLİTİKASI 208
A. Para Politikasının Amaçları 208
1. Tam İstihdam 208
2. Fiyat İstikrarı 208
3. Faiz Oranı İstikrarı 208
4. Ekonomik Büyüme 208
5. Ödemeler Bilançosu Dengesi 209
B. Para Politikasının Araçları 209
1. Açık Piyasa İşlemleri 209
2. Reeskont Oranları 210
3. Zorunlu Karşılık Oranları 210
4. Kredi Tavanı 210
VII. ENFLASYON 211
A. Nedenlerine Göre Enflasyon 211
1. Talep Enflasyonu 211
2. Maliyet Enflasyonu 212
Bölüm 17
ULUSLARARASI MAKRO İKTİSAT
I. DIŞ TİCARET TEORİLERİ 213
A. Klasik Dış Ticaret Teorileri 214
1. Adam Smith’in Mutlak Üstünlük Teorisi 214
2. D. Ricardo’nun Karşılaştırmalı Üstünlük Teorisi 215
B. Heckscher – Ohlin Faktör Donatımı Teorisi 216
1. Leontief Paradoksu 217
C. Yeni Dış Ticaret Teorileri 217
II. DIŞ TİCARET POLİTİKASI 218
A. Dış Ticaret Politikasının Amaçları 219
B. Dış Ticaret Politikasının Araçları 219
1. Gümrük Tarifeleri 219
2. Miktar Kısıtlamaları 219
3. Diğer Engeller 220
III. ÖDEMELER BİLÂNÇOSU 220
A. Ödemeler Bilânçosu Hesapları 221
1. Cari İşlemler Hesabı 221
2. Sermaye Hesabı 221
3. Rezerv Hesabı 222
4. Net Hata ve Noksan Hesabı 222
IV. DÖVİZ PİYASASI 222
A. Döviz Kuru 222
1. Döviz Kuru Sistemleri 223
a. Sabit Döviz Kuru Sistemi 223
b. Esnek Döviz Kuru Sistemi 223
Bölüm 18
İKTİSADİ BÜYÜME
I. İKTİSADİ BÜYÜME 225
A. Klasik Büyüme Teorisi 225
B. Harrod – Domar Büyüme Modeli 226
C. Neo–Klasik Büyüme Modeli 228
D. İçsel Büyüme Modeli 232
Bölüm 19
İKTİSADİ KALKINMA
I. İKTİSADİ KALKINMA 235
A. Kalkınmışlık ve Kalkınmışlık Kriterleri 235
B. Azgelişmiş Ülkelerin Özellikleri 236
C. Azgelişmişliğin Nedenlerin Açıklayan Yaklaşımlar 237
1. Yoksulluğun Kısır Döngüsü Yaklaşımı (Nurkse) 237
2. Kuzey–Güney Diyaloğu Yaklaşımı (Myrdal) 238
3. Rostow’un Gelişme Aşamaları Kuramı 238
4. Sosyo–Kültürel Etkenler Yaklaşımı (Beoke) 239
5. Singer– Prebisch Yaklaşımı 239
6. Emperyalizm ve Sömürgecilik Yaklaşımı 240
D. Kalkınma Stratejileri 240
1. Dengeli Kalkınma Stratejisi (Roseinstein – Rodan) 240
2. Dengesiz Kalkınma Stratejisi 241
3. Tarım veya Sanayi Önceliği Kriteri 241
4. Öncü Sektörler Kriteri 242
5. Büyüme Kutupları Kriteri 242
6. İhracata Dönük Kalkınma Modeli 242
Bölüm 20
İSTİHDAM VE İŞSİZLİK
I. İSTİHDAM VE İŞSİZLİK 243
A. İstihdam 243
1 Aktif Nüfus 243
2. İşgücüne Katılım Oranı 243
B. İşsizlik 243
1. İşsizlik Oranı (Eksik İstihdam Oranı) 243
2. İşsizlik Türleri 243
3. Doğal İşsizlik Oranı 245
4. NAIRU (Enflasyonu Hızlandırmayan İşsizlik Oranı) 245
C. Büyüme ve İşsizlik 245
D. Enflasyon ve İşsizlik 245
1. Enflasyon–İşsizlik İlişkisi ve Philips Eğrisi 246
NOBEL EKONOMİ ÖDÜLLERİ 249
GÜLMECE 251
Kaynakça 255
Kavramlar Dizini 257
