İlkel Toplumlarda Toplumsal Kontrol_{Hukuk Dışı Mekanizmalar Ve İlkel Hukuk}

İLKEL TOPLUMLARDA TOPLUMSAL KONTROL ( HUKUK DIŞI MEKANİZMALAR VE İLKEL HUKUK )



Doç. Dr.Mehmet Tevfik ÖZCAN

- Toplumsal Normlar ve Kültürün Oluşum Mekanizması ve sistemi

- İlkel Toplumlarda Kültür ve Sosyal Normların Karşılıklı Bağlılık İçinde Bulunan "Toplumsal Yapı"

- İlkel Toplumlarda İktidar Yapıları

- İlkel Toplumlarda Hukuk Dışı Mekanizmalarla Gerçekleşen Sosyal Kontrol ve İlkel Hukuk

- Yazılı Hukukun Hareket Noktası Olarak İlkel Hukuk

İÇİNDEKİLER.............................................................................XIII

TABLOLAR VE ŞEKİLLER..................................................... XIX

KISALTMALAR..........................................................................XXI

GİRİŞ.....................................................................................................1

I. Araştırmanın Konusu................................................................1

II. Araştırmada İzlenecek Yöntem................................................7

A. Hukuka İlişkin Üç Ayrı Bilim...........................................7

B. Kullanılan Verilerin Kaynaklandığı Modeller

(Paradigmalar) ve Araştırmanın Çerçevesi

İçindeki Uyumu....................................................................9

III. Hukuk Sosyolojisinde Kullanılabilir “Hukuk”

Tanımı..........................................................................................14

A. Konunun Önemi................................................................14

B. Hukuk Sosyolojisi Dışındaki Yaklaşımların

Hukuk Tanımları...............................................................15

1. Etik Değerden Hareket Eden Tanımlar.................15

2. Hukuksal Pozitivizmden Kaynaklanan

Tanım.............................................................................17

C. Hukuk Sosyolojisine Uygun Tanım Çabaları ve

Yaklaşımım..........................................................................19

1. Sosyal Normların Emrediciliğine Dayanan

Yaklaşımlar...................................................................19

İÇİNDEKİLER

XIV

2. Sosyolojik Hukuk İlminin Yaklaşımı.....................26

3. Sosyolojik Açıdan Yeterli Olabilecek Hukuk

Tanımı............................................................................29

4. Tanımın İlkel Toplumlara

Uygulanmasındaki Güçlükler..................................34

Birinci Bölüm

TOPLUMSAL NORMLAR VE

KÜLTÜRÜN OLUŞUM MEKANİZMASI

VE SİSTEMİ

I. Toplumsal Yaşamda Normlar.................................................37

II. Toplumsal Normların Oluşum Düzlemi Olarak

‘Topluluk’....................................................................................39

III. Sosyal Normların Oluşum Süreci.........................................41

A. Grupsal Standart ve Norm Oluşumu ............................41

B. Sosyal Normların Kültürel Sistem İçindeki Yeri........49

1. Kültürel Süreçlerin Dış Sınırı Olarak Kabile........51

2. Değerler, Tutumlar ve Davranış Örüntüleri

Sistemlerinin Sonucu Toplumdaki Temel

Kişilik Örüntüsü.........................................................52

3. Sosyal Normlar............................................................58

a. Ahlak Kuralları.....................................................60

b. Din Kuralları.........................................................61

c. Örf ve Adet Kuralları...........................................63

d. Örf ve Adet Kurallarına Benzeyen Diğer

Kurallar...................................................................65

IV. Bireyin Sosyal Normlara Uyması..........................................66

A. Sosyal Normların Bireyin Kişiliği İçindeki Yeri.........66

B. Bireyin Davranışının Denetlenmesi..............................72

XV

V. İktidarın Kendi Değer Sistemine Dayandırdığı

Değerlendirmesiyle Koyduğu Sosyal Norm

Olarak ‘Hukuk Kuralı’..............................................................75

VI. Normların Bütün Olarak Toplumsal Yaşama

Etkisi............................................................................................79

İkinci Bölüm

İLKEL TOPLUMLARDA KÜLTÜR VE

SOSYAL NORMLARLA KARŞILIKLI

BAĞLILIK İÇİNDE BULUNAN

“TOPLUMSAL YAPI”

I. Genel Olarak “Toplumsal Yapı”.............................................81

II. Toplumsal Normların Yapı İçindeki Konumu....................94

III. Dışevlilik (Exogamy) Kuralı...................................................97

IV. DışevIiIik Uygulmasının Sonucu Olan Farklı

Aile Tipleri................................................................................103

A. Toplumsal Gruplaşmalar ve Dışevlilik........................103

1. Hısımlık Sayımı........................................................ 104

2. Dışevliliksel Hısımlık Grupları............................ 106

B. Evlilik Tipleri....................................................................114

1. ‘Meşru Evlilik’............................................................114

2. Kadın Mübadelesi Biçimleri...................................115

3. Aile Tipleri..................................................................119

a. Evliliğin Sürdürüldüğü Yer ve Aile................119

b. Ana Yerinde (Matrilocal) Evlilik ve

Geniş Aile............................................................ 122

c. Kocanın Karısını Kendi Yerleşim

Alanına Götürebildiği Koşullardaki

‘Baba Ailesi’......................................................... 126

d. Avunculocal Yerleşim ve Fraternal Aile....... 129

e. Baba Yerinde (Patrilocal) Evlilik ve

Geniş Aile.............................................................131

XVI

V. Hısımlık İlişkilerinde Toplumsal Yapının

Kendini Bütünsel Olarak Ortaya Koyması...................... 138

A. Hısımlığın Statü ve Rolleri Davranış

Örüntüleri Olarak Dışa Vurması................................. 138

1. Hısımlık ve Statü Sistemi....................................... 138

2. Hısımlık ve Hısım Terminolojisi...........................145

B. İlkel Toplumda Toplumsal Kişiliğin Hısımlığın

İlişkileri Çerçevesinde Ortaya Çıkması......................151

1. Kişiliğin Karşılıklı İlişkiler Dizgesinde

Uzamsal Olarak Ortaya Çıkışı...............................151

2. Toplumsal Kişiliğin Zaman İçindeki

Sürekliliği................................................................... 155

VI. Toplumsal Yapının Evrimleşmesi....................................... 159

VII. Toplumsal Yapı ve Toplumsal Kontrol...............................172

Üçüncü Bölüm

İLKEL TOPLUMLARDA İKTİDAR

YAPILARI

I. Genel Olarak İktidar..............................................................175

A. İktidar ve Devlet...............................................................175

B. İktidar Durumunda Yöneten Yönetilen

Farklılığı ve Toplumsal Tabakalanma.........................178

II. Tabakalanmamış İkel Toplumlarda İktidar..................... 186

A. Avcı Toplayıcı Band (Takım) Topluluklarından

Oluşan Toplumlardaki İktidar..................................... 186

B. Yayılmış (Dispersed) Klanlar........................................195

C. Konik Soyda İktidar........................................................ 202

III. Tabakalı İlkel Toplumlarda İktidar.................................... 206

A. İktidar Yapılarının Hiyerarşilenmiş Bir

Yönetim Organına Sahip Olmadığı Tabakalı

İlkel Toplumlar................................................................ 206

XVII

B. İktidarın Tek Aktif Merkeze Dayanarak

Geliştiği İlkel Toplumlar................................................214

IV. İktidar İlişkisinin Genel Eğilimleri....................................231

V. İktidarın Aktif Merkezinden Kaynaklanan Üç

Ayrı Doğrultudaki Davranış ve Fonksiyonları............... 237

Dördüncü Bölüm

İLKEL TOPLUMLARDA HUKUK DIŞI

MEKANİZMALARLA GERÇEKLEŞEN

SOSYAL KONTROL VE İLKEL HUKUK

I. Toplumsal Kontrolün İşleyişindeki Farklı

Mekanizmalar......................................................................... 241

II. Karşılıklılığa Dayanan Sosyal Kontrol.............................246

A. Genel Olarak....................................................................246

B. Ekonomik Yaşamdan Kaynaklanan

Karşılıklılık....................................................................... 250

1. Taşınır Malların Mülkiyeti.................................... 250

2. Taşınmaz Malların Mülkiyeti............................... 259

3. Mübadele ve Sosyal Kontroldeki İşlevi............... 267

4. Bütün Olarak, Ekonomik Yaşamdan

Kaynaklanan Karşılıklılık

Mekanizmalarının Sonucu Olan Toplumsal

Kontrol........................................................................ 279

C. Norm İhlalinin Zarar Görenin Uyguladığı

Karşılıkla Yaptırımlandırılması................................... 282

1. Zarar ve Karşılık....................................................... 282

2. Kollektif Sorumluluk............................................... 285

3. Karşılığın Diyet ve Tazminat Biçimlerine

Dönüşmesi................................................................. 290

III. Kendiliğinden ve Uyarılmış Toplumsal

Tepkinin Gerçekleştirdiği Toplumsal Kontrol............... 296

IV. İlkel Hukuk.............................................................................. 301

XVIII

A. Hukukun Gerçekleştirdiği Toplumsal

Kontrolün Ayırıcı Niteliği............................................. 301

B. Kendiliğinden Toplumsal Tepkiden Hukuk

Olgusuna Geçiş................................................................ 303

C. İktidarın Belirginleşmesiyle, Uyuşmazlıkların

Yargılamaya Düzenli Şekilde Konu Olması.............. 308

D. İlkel Hukukun İktidara Bağlı Gelişim Çizgisi......... 324

V. Bütün Olarak Toplumsal Kontrol....................................... 334

SONUÇ............................................................................................ 337

BİBLİYOGRAFYA........................................................................ 349

EK

YAZILI HUKUKUN HAREKET NOKTASI

OLARAK İLKEL HUKUK*

I. Giriş........................................................................................... 365

II. Olgu Olarak Hukuk ve Hukuk-dışı Toplumsal

Kontrol...................................................................................... 368

III. Toplumsal Kontrolü Hukuk-dışı Yaptırımlar ve

Hukukla Gerçekleştirilen İlkel Toplum Örnekleri.........374

A. Tamamen Hukuk-Dışı Toplumsal Kontrol

(Eskimo ve Kalinga)........................................................374

1. Eskimo.........................................................................374

2. Kalinga.........................................................................376

B. Hukukun Gözlemlenebildiği İlkel Toplumlar

(Cheyenne ve Ashanti).................................................. 379

1. Cheyenne................................................................... 379

2. Ashanti........................................................................ 382

IV. Sonuç......................................................................................... 387

V. Ek Bibliyografya..................................................................... 389

DİZİN................................................................................................391