İmar İdare Hukukunda Kazanılmış Hak

Dr. Selman ÖZDEMİR

İÇİNDEKİLER
TAKRÎR 7
ÖNSÖZ 9
İÇİNDEKİLER 11
KISALTMALAR LİSTESİ 19
GİRİŞ 23
I. BAŞLANGIÇ 23
II. “KAZANILMIŞ” MI?, “MÜKTESEP” Mİ? 29
BİRİNCİ BÖLÜM
HAK KAVRAMI VE ÖDEV KAVRAMI İLE HAKLARIN (MEDENÎ HUKUK VE İDARE HUKUKU BAKIMINDAN) İKTİSÂBI
I. HAK ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME 33
A. “Hak” Kelimesinin Kullanımı Üzerine 33
B. Gündelik Hayattaki Kullanımı Bağlamında Hakka Dair Açıklamalar 35
C. Hakkın Mahiyetine Dair Tartışmalar 39
1. “Hak”kın Varlığını Kabul Eden Teoriler 39
a) İrade teorisi 39
b) Çıkar (menfaat/fayda) teorisi 40
c) Karma teori 43
d) Analitik görüş 43
e) Beyan teorisi 44
d) Tasarım teorisi 44
2. Hak Kavramını Reddeden Görüşler 45
a) Realistlerin görüşleri 45
b) Duguit'in görüşü 47
c) Kelsen'in görüşü 53
d) Bentham'ın görüşü 54
D. Ödev ve Yükümlülük Kavramları 55
E. “Hak” Kavramının “Hukuk” Kavramı İle İlişkisi 60
1. Genel Olarak 60

2. Objektif Hukukî Durum (Mevzuat) / Sübjektif Hukukî Durum (Hak) Ayrımı 62
F. Hukukî Hak – Ahlakî/Psikolojik Hak Ayrımı 68
G. Hak Kavramına Dair Tartışmaların Değerlendirilmesi 69
H. Hakka Dair Bir Tanım Denemesi 76
İ. Hakkın Konusu ve Muhtevası 79
II. HAKLARIN İKTİSÂBI 80
A. Özel Hukukta Hakkın Ortaya Çıkışı 84
B. Özel Hukuktaki Hukukî İlişkinin Mahiyeti 88
C. Özel Hukukta Hak İktisâbı 94
D. İdare Hukukunda Hak İktisâbı 98
İKİNCİ BÖLÜM
“MÜKTESEP/KAZANILMIŞ HAK” KAVRAMI VE İDARE HUKUKU UYGULAMASINDA KAZANILMIŞ HAKLA BENZER MAHİYETTE KULLANILAN KAVRAMLAR
I. MÜKTESEP/KAZANILMIŞ HAK KAVRAMI 111
A. Yargı Kararlarına Konu Olaylar Bağlamında Kazanılmış Hakkın
İncelenmesi 113
1. Anayasa hukukuna konu olan olaylar bağlamında Anayasa
Mahkemesi kararlarında kazanılmış hak 115
a) Birinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 123
b) İkinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 126
c) Üçüncü olay ve konuya dair değerlendirmeler 129
2. Medenî hukuka konu olan olaylar bağlamında Yargıtay kararlarında kazanılmış hak 131
a) Birinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 137
b) İkinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 140
c) Üçüncü olay ve konuya dair değerlendirmeler 141
d) Dördüncü olay ve konuya dair değerlendirmeler 142
e) Beşinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 143
f) Altıncı olay ve konuya dair değerlendirmeler 146
3. İdare hukukuna konu olan olaylar bağlamında Danıştay kararlarında kazanılmış hak 147
a) Birinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 150
b) İkinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 155
c) Üçüncü olay ve konuya dair değerlendirmeler 157
d) Dördüncü olay ve konuya dair değerlendirmeler 161

e) Beşinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 163
f) Altıncı olay ve konuya dair değerlendirmeler 167
g) Yedinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 169
h) Sekizinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 170
i) Dokuzuncu olay ve konuya dair değerlendirmeler 172
j) Onuncu olay ve konuya dair değerlendirmeler 173
k) Onbirinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 175
l) Onikinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 177
m) Onüçüncü olay ve konuya dair değerlendirmeler 178
n) Ondördüncü olay ve konuya dair değerlendirmeler 179
o) Onbeşinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 181
p) Onaltıncı olay ve konuya dair değerlendirmeler 183
r) Onyedinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 186
s) Onsekizinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 189
B. Kazanılmış Hak Kavramına İlişkin Doktrinde Yer Alan Yaklaşımlar,
Tanımlar, Açıklamalar ve Değerlendirmeler 191
C. Kazanılmış Hakla İlgisi Bakımından Kanunların (Mevzuatın) Zaman
Bakımından Uygulanması 234
D. Kanunların (Mevzuatın) Zaman Bakımından Uygulanmasında Geriye Yürümeme Kuralının İstisnaları ve Kazanılmış Hakkın Mevcut Olmadığı
Durumlar 247
E. Kişi Aleyhine Olan Durumların Kazanılmış Hak Olup Olmayacağının Değerlendirilmesi 254
F. Kazanılmış Hak Hukukun Genel/Evrensel Bir İlkesi Midir? 257
G. İdare Hukukunda Kazanılmış Hakka Dair Değerlendirmelerimiz 261
H. Hakların Kaybedilmesi/İzaası 274
İ. İdare Hukukunda Hak İktisâbına İyiniyetin Etkisi 277
1. Genel olarak iyiniyet kavramı 280
2. İncelememize konu olan kavram 280
3. “İyiniyet” 283
4. İyiniyet kişiye her hukukî ilişkide mi, yoksa bazı hukukî ilişkilerde mi
hak sağlar? 284
a) İyiniyetin korunmasının şartları 284
b) İyiniyetin korunmasına dair örnekler 286
5. İyiniyetin manâsı ve unsurları 289
6. İyiniyetli olmanın sonuçları 292
7. İyiniyetin hak iktisâbı bakımından idare hukukunda uygulanabilirliği 293

II. İDARE HUKUKU UYGULAMASINDA KAZANILMIŞ HAKLA BENZER MAHİYETTE KULLANILAN KAVRAMLAR 300
A. Hukuk Güvenliği (Hukukî Güvenlik) Kavramı 301
1. Normların değişmesi ihtiyacının ortaya çıkması ve hukuk güvenliği 306
2. Yargının hukuk güvenliğini bozması mümkün müdür? 309
3. Hukuk güvenliğinin konumuz bakımından muhteviyatı 310
B. Hukukî İstikrar Kavramı 311
1. Hukukî istikrar kavramı ile hukuk güvenliği kavramı arasındaki fark 312
2. Hukukî istikrarın konumuz bakımından muhteviyatı 314
C. İdarî İstikrar Kavramı 314
1. İncelememize konu idarî istikrar 316
2. İstikrar kavramı 318
3. Uygulamada idarî istikrar kavramına atfedilen değer 319
4. İdarî istikrar kavramının idarî yargı tarafından tanımlanmaması 321
5. İdarî istikrar kavramına dair açıklamalar 322
6. İdarî istikrar kavramının tanımı 325
7. Anayasa Mahkemesi'nin tanımı bağlamında idarî istikrarın
uygulanmasına dair örnekler 327
8. İdarî istikrarın konumuz bakımından muhteviyatı ve kazanılmış
haktan farkları 328
9. Danıştay kararlarında idarî istikrar kavramının kullanılışı 329
a) Birinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 330
b) İkinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 332
c) Üçüncü olay ve konuya dair değerlendirmeler 334
d) Dördüncü olay ve konuya dair değerlendirmeler 337
e) Beşinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 339
10. İdarî istikrar kavramının uygulamada kullanımına dair genel bir değerlendirme 342
11. İdarî işlemin geri alınması, değiştirilmesi ya da ilgası sebepleri
bakımından idarî istikrar kavramının ele alınması 343
12. Tesisinin üzerinden “belli bir müddet” geçen hukuka aykırı
işlemlerin “geri alınıp alınamayacakları”nın değerlendirilmesi 351
13. Tesisinin üzerinden “belli bir müddet” geçen hukuka aykırı işlemlerin “geri alınıp alınamayacakları”nın İçtihadı Birleştirme
Kurulu Kararları ve “istikrar kavramı” çerçevesinde değerlendirilmesi 354
a) Birinci karar (26.09.1952 tarihli karar) 354
b) İkinci karar (02.10.1971 tarihli karar) 358
c) Üçüncü karar (27.01.1973 tarihli karar) 360

d) Dördüncü karar (22.12.1973 tarihli karar) 364
e) Beşinci karar (06.07.1987 tarihli karar) 367
f) Altıncı karar (11.04.1947 tarihli karar) 370
14. İstikrar korumasına ilişkin olarak, tesisinin üzerinden geçecek olan “belli bir müddet süre”yi uygulayıcının/yorumcunun değil, mevzuat
koyucunun belirleme yetkisinin olduğu hususunun incelenmesi 373
15. “Belli bir süre içinde” geri alınmayan, kaldırılmayan yahut değiştirilmeyen “hukuka aykırı işlem”in kazanılmış hak doğurup
doğurmayacağının incelenmesi 378
D. Müesses Durum (Müesses Nizâm) Kavramı 381
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İDARE HUKUKUNDAKİ KAZANILMIŞ HAKKIN İMAR HUKUKU ALANINDA GÖRÜNÜMÜ, MAHİYETİ VE FONKSİYONLARI
I. GENEL OLARAK 387
II. İMAR HUKUKUNUN KOLLUK/ZABITA NİTELİĞİ 390
III. YAPI RUHSATININ KOLLUK/ZABITA NİTELİĞİ 399
IV. İMAR HUKUKUNDA MÜKTESEP HAKKIN GÖRÜNDÜĞÜ SAFHA 400
A. Doğal Durum 401
B. Kadastral Duruma Geçiş 402
C. İmar Safhası. 403
D. Safhaların Özeti 404
V. MÜKTESEP HAK BAKIMINDAN İMAR HUKUKU İŞLEMLERİ 406
A. İmar Plânından Önce Alımı Yapılan Hâlihazır Harita Bakımından
Müktesep Hak 409
1. Harita ve imar hukuku ilişkisi 409
2. Hâlihazır/topoğrafik harita (durum haritası) kavramı 411
3. Hâlihazır harita – imar hukuku ilişkisi 412
4. Hâlihazır haritanın hukukî niteliği 414
5. Hâlihazır haritanın imar işlemleri bakımından müktesep hakkı tesbit
niteliği 419
a) Hâlihazır haritanın müktesep hakkı tesbiti 421
aa) Birinci durum bakımından müktesep hakkın sonuçları 422
bb) İkinci durum bakımından müktesep hakkın sonuçları 426
cc) Üçüncü durum bakımından müktesep hakkın sonuçları 428
dd) Dördüncü durum bakımından müktesep hakkın sonuçları 430
b) Hâlihazır haritanın müktesep hakkı tesbitinin sonuçlarının değerlendirilmesi 433

B. Ülke Kalkınma Plânı, Yıllık Programlar, Bölge Plânı, Mekânsal Strateji Plânı, Çevre Düzeni Plânı, Nazım İmar Plânı, Uygulama (Tatbikât) İmar
Plânı Bakımından Müktesep Hakkın İncelenmesi. 434
1. Kalkınma plânlarının hukukî niteliği 436
2. Yıllık programların hukukî niteliği 438
3. Bölge plânlarının, mekânsal strateji plânlarının ve çevre düzeni
plânlarının hukukî niteliği 439
4. İmar plânlarının hukukî niteliği 441
5. Plânlar ve programlar bakımından müktesep hakkın incelenmesi 447
C. Arazi ve Arsa Düzenlemesi Bakımından Müktesep Hakkın İncelenmesi 449
1. Arazi ve arsa düzenlemesine dair genel açıklamalar 449
2. Arazi ve arsa düzenlemesinde kazanılmış hak 453
3. İdarî yargının iptal kararlarının (genel olarak) sonuçları 462
4. Arazi ve arsa düzenlemesinin Mahkemece iptalinin sonuçları 466
5. Mahkemenin iptal hükmünden sonra, düzenleme sahasında yapılan tapu siciline tescillerin hukukî durumunun kazanılmış hak kavramı
bağlamında incelenmesi 468
5. Geri dönüşüm 471
6. Arazi ve arsa düzenlemesi bakımından müktesep hakkın
değerlendirilmesi 474
D. Yapı Bakımından Müktesep Hak 478
1. İnşaata/Yapıya başlama müddeti 479
2. İnşaata başlama süresinin müktesep hakla ilişkisi (ve inşaata
başlandığının hukukî olarak tesbiti) 483
3. Yapıya başlandıktan sonra, yapının tamamlanma müddetinin müktesep hakla ilişkisi (ve yapının tamamlandığının hukukî olarak
tesbiti) 490
4. Başlanmış inşaat bakımından müktesep hakkın kapsamı ve mahiyeti 494
a) Başlanmış inşaatta müktesep hakka dair birinci durum 495
b) Başlanmış inşaatta müktesep hakka dair ikinci durum 502
c) Başlanmış inşaatta müktesep hakka dair üçüncü durum 503
d) Başlanmış inşaatta müktesep hakka dair dördüncü durum 508
e) Başlanmış inşaatta müktesep hakka dair beşinci durum 510
f) Başlanmış inşaatta müktesep hakka dair altıncı durum 523
g) Başlanmış inşaatta müktesep hakka dair yedinci durum 531
h) Başlanmış inşaatta müktesep hakka dair sekizinci durum 534
i) Başlanmış inşaatta müktesep hakka dair dokuzuncu durum 538
5. Başlanmış inşaatta kazanılmış hakkın sonuçları 540

6. “Başlanmış inşaatlarda müktesep haklar saklıdır” hükmüne
Danıştay'ın yaklaşımı. 541
a) Birinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 542
b) İkinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 546
c) Üçüncü olay ve konuya dair değerlendirmeler 548
d) Dördüncü olay ve konuya dair değerlendirmeler 549
e) Beşinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 552
f) Altıncı olay ve konuya dair değerlendirmeler 554
g) Yedinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 557
7. Yapı ruhsatının Mahkeme tarafından iptalinin kazanılmış hakka etkisi 559
8. Yapı ruhsatının dayanağı olan Uygulama İmar Plânının Mahkemece
iptalinin kazanılmış hakka etkisi 561
9. Hem yapı ruhsatının, hem de yapı ruhsatının dayanağı olan Uygulama İmar Plânının Mahkemece iptalinin kazanılmış hakka
etkisi 571
a) Birinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 571
b) İkinci olay ve konuya dair değerlendirmeler 577
c) Üçüncü olay ve konuya dair değerlendirmeler 588
VI. İMAR İDARE HUKUKUNDA KAZANILMIŞ HAKKIN NİTELİĞİ 591
VII. AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ'NİN KONUYA YAKLAŞIMI 596
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 607
KAYNAKÇA 615