İnsan Hakları El Kitabı

Onuncu Basıya Önsöz 

Kısaltmalar 

I. GİRİŞ 

II. İNSAN HAKLARI KAVRAMI, ÖNEMİ, FELSEFİ TEMELLERİ VE ULUSLAR ARASI BOYUTLARI 

A. İnsan Hakları Kavramı 

1. Tanım 

2. Nitelikleri 

B. İnsan Haklarının Kısa Tarihi Gelişimi 

1. Uluslararası Hukuktaki Tarihi Gelişim 

2. Ulusal Hukuktaki Tarihi Gelişim 

C. İnsan Haklarının Korunmasının Önemi 

D. İnsan Hak ve Özgürlüklerin Felsefi Temelleri 

1. Doğal Hukuk Anlayışı 

2. Pozitif Hukuk Anlayışı 

E. İnsan Haklarının Yakın Kavramlarla İlişkisi ve İnsancıl Hukuk 

F. Temel Hakların Yatay ve Dikey Etkisi 

G. Uluslararası Düzeyde İnsan Haklarının Korumayı Amaçlayan Başlıca Kurum ve Kuruluşlar ve Metinler 

1. İnsan Haklarının Uluslararası Düzeyde Korumayı Amaçlayan Başlıca Kurum ve Kuruluşlar 

a. Uluslararası Örgüt: Birleşmiş Milletler (BM) 

b. Bölgesel Kuruluşlar 

aa. Avrupa Konseyi 

bb. Amerikan Devletleri Örgütü 

cc. Afrika Birliği Örgütü 

c. Uluslararası Gönüllü Kuruluşlar 

2. İnsan Hakları ile İlgili Bazı Uluslararası Metinler 

III. İNSAN HAKLARININ TÜRLERİ 

A. Koruyucu Haklar, İsteme Hakları ve Katılma Hakları Ayırımı 

B. Birinci, İkinci ve Üçüncü Kuşak Haklar Ayırımı 

C. Kişisel, Sosyal, Ekonomik, Siyasal ve Kültürel Haklar Ayırımı 

D. Bireysel Haklar–Kolektif Haklar Ayırımı 

E. Şekli Haklar–Gerçek Haklar Ayırımı 

F. İnsan Hakları–Yurttaş Hakları Ayırımı 

IV. İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ İLE BAŞLICA HAK VE ÖZGÜRLÜK KONULARI 

A. İnsan Hakları Sözleşmelerinin Uygulanmasında Temel İlkeler, Yer ve Zaman Bakımından Uygulama Kuralları 

1. Temel İlkeler 

2. Yer Bakımından Uygulanma Alanı 

3. Zaman Bakımından Uygulanma Alanı 

4. Uluslararası Örgütler Çerçevesinde İşlenen Fiillerden Ötürü Sorumluluk 

B. Başlıca Hak ve Özgürlük Konuları 

1. Yaşama Hakkı (AY m.15/2, 17/1, AİHS m.2, İHEB m.3, KvSHS m.6, ABTHŞ m. 2) 

a. Uygulama Alanı 

b. Yaşamın Başlangıcı ve Sonu 

c. Ölüm Cezası Sorunu 

d. Yaşam Hakkını Koruma Yükümlülüğünün Kapsamı 

e. Orantısız Güç Kullanılmasından Kaynaklanan Ölüm Olayları 

2. İşkence Yasağı (AY m.17/3, AİHS m. 3, İHEB m.5, KvSHS m.7, ABTHŞ m.4) 

a. Kavram ve Tanım 

b. İşkence Yasağının Niteliği 

c. Yükümlülüğün Kapsamı 

d. İhlal Kategorileri 

3. Kölelik, Angarya ve Zorla Çalıştırma Yasağı (AİHS m. 4, AY m. 18, ABA m. II–5) 

a. Uygulama Alanı 

b. Yükümlülüğün Kapsamı 

c. İstisnalar 

4. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı (AİHS m. 5, AY m.19, AİHS’e Ek 4. Protokol m. 3, ABA m. II–6) 

a. Koruma Alanı: Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği 

b. Kişi Özgürlüğüne Müdahale 

aa. Kişi Özgürlüğü 

bb. Müdahale 

cc. Müdahalenin Yasaya Dayanması 

c. Özgürlükten Yoksun Kılmanın Hukuka Uygun Sayıldığı Durumlar 

aa. Yetkili Mahkeme Tarafından Mahkum Edilmesi Üzerine Bir Kimsenin Usulüne Uygun Olarak Hapsedilmesi (m.5/1 a). 

bb. Bir Mahkeme Tarafından Yasaya Uygun Olarak Verilen Bir Karara Riayetsizlikten Dolayı veya Yasanın Koyduğu Bir Yükümlülüğün Yerine Getirilmesini Sağlamak İçin Bir Kimsenin Usulüne Uygun Olarak Yakalanması veya Tutulması (m.5/1 b) 

cc. Suç İşlediği Hakkında Geçerli Şüphe Bulunan veya Suç İşlemesine ya da Suçu İşledikten Sonra Kaçmasına Engel Olmak Zorunluluğu İnancını Doğuran Makul Nedenlerin Bulunması Dolayısıyla, Bir Kimsenin Yetkili Merci Önüne Çıkarılmak Üzere Yakalanması ve Tutulması (m.5/1 c). 

dd. Bir Küçüğün Gözetim Altında Eğitimi İçin Usulüne Uygun Olarak Verilmiş Bir Karar Gereği Tutulması veya Yetkili Merci Önüne Çıkarılmak Üzere Usulüne Uygun Olarak Tutulması (m.5/1–d) 

ee. Bulaşıcı Hastalık Yayabilecek Bir Kimsenin, Bir Akıl Hastasının, Bir Alkoliğin, Uyuşturucu Madde Bağımlısı Bir Kişinin veya Bir Serserinin Usulüne Uygun Olarak Tutulması (m.5/1–e) 

ff. Bir Kişinin Usulüne Aykırı Surette Ülkeye Girmekten Alıkonması veya Kendisi Hakkında Sınır Dışı Etme Ya Da Geri Verme İşleminin Yürütülmekte Olması Nedeniyle Usulüne Uygun Olarak Yakalanması veya Tutulması (m.5/1–f). 

d. Özgürlüğünden Yoksun Bırakılan Kişiye Tanınan Haklar 

aa. Yakalama ve Tutuklama Nedenlerinin ve İsnadın Sanığa En Kısa Zamanda Bildirilmesi (m. 5/2) 

bb. Sanığın Hemen Bir Hakim veya Adli Görev Yapmaya Kanunun Yetkili Kıldığı Bir Memur Huzuruna Çıkarılması ve Tutukluluğun Makul Süre Devam Etmesi 

cc. Sanığın Yakalama ve Tutuklamanın Kanuna Uygunluğunun Denetimini Sağlamak İçin Yargı Yoluna Başvurma Hakkı (m. 5/4) 

dd. Yakınlarına Haber Verme Hakkı 

ee. Sözleşmeye Aykırı Olarak Yakalanan ve Tutuklananlara Tazminat Ödenmesi 

5. Adil Yargılanma Hakkı (AİHS m.6, AY m. 36–38, ABA m. II– 47, 48) 

a. Hakkın Kapsamı 

b. AİHS m. 6’nın Sistematiği ve Yapısı 

c. Adil Yargılanma Hakkı Kapsamına Giren Bazı Alt Haklar 

ca. Bir Yargı Yerine Başvurma Hakkı 

cb. Davanın Hakkaniyete Uygun Dinlenmesini İstemek Hakkı 

cc. Duruşmanın Halka Açıklığı 

cd. Makul Sürede Yargılanma Hakkı 

ce. Yasayla Kurulan, Tarafsız ve Bağımsız Bir Mahkeme Önünde Yargılanma Hakkı 

d. Ceza Muhakemesinde Şüpheliye/Sanığa Tanınan Haklar 

da. Masumiyet Karinesi 

db. Şüpheli/Sanığın Kendisine Yönelik Suçlamanın Niteliği ve Nedeninden En Kısa Zamanda, Anladığı Bir Dilde ve Ayrıntılı Olarak Haberdar Edilme Hakkı (AİHS m. 6/3–a) 

dc. Savunmasını Hazırlamak İçin Gerekli Zamana ve Kolaylıklara Sahip Olmak Hakkı (AİHS m. 6/3–b) 

dd. Sanığın Kendisini Bizzat veya Seçeceği Bir Müdafi Yardımıyla Savunması (AİHS m. 6/3–c) 

de. İddia Tanıklarına Soru Sorma Hakkı (AİHS m. 6/3–d) 

df. Tercümandan Yararlanma Hakkı (AİHS m. 6/3–e) 

6. Suçta ve Cezada Kanunilik (AİHS m. 7, AY. m. 38, ABA m. II–49) 

7. Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması (AY m. 17, 20 vd., AİHS m. 8, ABA m. II–7, 8, 9, 11) 

a. Özel Hayata Saygı Hakkı 

b. Aile Hayatına Saygı Hakkı 

8. Konut Dokunulmazlığı Hakkı (AY m. 21, AİHS m. 8, ABA m. II–7) 

9. Vicdan ve Din/İnanç Özgürlüğü (AY m. 24, 25, AİHS m. 9, ABA m. II–10, 22) 

10. İfade Özgürlüğü (AY m. 25, 26, AİHS m. 10, İHEB m. 19) 

a. Kavram ve Önemi 

b. Uluslararası ve Ulusal Belgelerde Düzenlenişi 

c. AİHM ve AYM İçtihatlarında İfade Özgürlüğü 

d. Genel Değerlendirme 

11. Haberleşme Özgürlüğü (AY m. 22, AİHS m. 8, ABA m. II–11) 

12. Basın ve Kitle İletişim Özgürlüğü (AY m. 28 vd., AİHS m. 10, ABA m. II–11) 

13. Örgütlenme Özgürlüğü (Dernek Kurma Özgürlüğü, Sendika Hakkı) (AY m. 33, 52, AİHS m.11, ABA m. II–12, 28) 

a. Dernek Kurma Özgürlüğü 

b. Sendika Özgürlüğü 

14. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı (AİHS m. 11, AY m. 34) 

15. Evlenme ve Aile Kurma Hakkı (AİHS m. 12, İHEB m.16, MvSHS m. 23) 

16. Etkili Başvuru Hakkı/Hak Arama Özgürlüğü (AİHS m.13, AY m. 36 ve 40, ABA m. II–47) 

17. Dilekçe Hakkı (AY m. 74, ABA m. II–44) 

18. Ayrımcılık Yasağı (AİHS m.14, AİHS’e Ek 12. Protokol m.1, ABA m. II–21, AY m. 10) 

19. Mülkiyet Hakkı (AİHS Ek 1. Protokol m. 1, AY m. 35, ABA m. II–17) 

a. Genel Olarak 

b. Kapsamı 

c. AİHM ve Anayasa Mahkemesi İçtihatlarında Mülkiyet Hakkı 

d. Türkiye Açısından Sorunlu Alanlar 

e. Mülkiyet Hakkının İhlali Durumunda Kesinleşen Maddi ve Manevi Tazminat Talepleri ile İlgili “İnsan Hakları Tazminat Komisyonuna Başvurulması” Zorunluluğu 

20. Eğitim ve Öğrenim Hakkı (AİHS Ek 1. Protokol m. 2, AY m. 42, ABA m. II–14) 

21. Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı (AY m. 67, AİHS Ek 1. Protokol m. 3, ABA m. II–39, 40) 

22. Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü (AY m. 23, AİHS Ek 4. Protokol m. 2, 3, ABA m. II– 4/1) 

23. Bilim ve Sanat Özgürlüğü (AY m. 27, ABA m. II–13) 

24. Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğü (AY m. 48 vd, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmeleri, ABA m. II–15, 16, 27 vd.) 

25. Sağlık Hakkı ve Hasta Hakları (AY m. 56, ABA m. II–35) 

26. Çevre Hakkı (AY m. 56, ABA m. II–37) 

27. Sosyal Güvenlik Hakkı (AY m. 60, ABA m. II–34) 

28. Kadın Hakları 

29. Engelli Hakları 

30. Özgürlüğünden Mahrum Bırakılan Grupların Hakları 

31. Yabancıların Sınır Dışı Edilmesine Karşı Usuli Güvenceler (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 1) 

32. Ceza İşlerinde Kanun Yollarına Başvuru Hakkı (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 2) 

33. Hatalı Kararlardan Dolayı Tazminat Hakkı (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 3) 

34. Çifte Yargılanma ve Cezalandırma Yasağı (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 4, KvSHS m. 14/1, ATHŞ m. 50). 

V. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİĞİ VE SINIRLANMASI REJİMİ 

A. Temel Hak ve Özgürlüklerin Niteliği 

B. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması veya Durdurulması 

C. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Göre Olağanüstü Hal Uygulamaları 

1. Genel Sınırlama Rejimi 

2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 15. Maddesi Hükmü ve Değerlendirmesi 

a. Savaş Hali–Kamusal Tehlike Şartı 

b. Ölçülülük İlkesi 

c. Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklere Ters Düşmeme 

d. Dokunulmaz Haklar 

e. Usule İlişkin Koşul 

3. Olağanüstü Halde İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi 

4. AİHM Kararlarından Örnekler 

D. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanmasının Sınırları 

1. Hakkın Özüne Dokunmama 

2. Ölçülülük İlkesi 

3. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun Olma 

4. Sınırlamanın Kanunla Olması 

VI. İNSAN HAKLARI İLE İLGİLİ ULUSAL VE ULUSLARARASI KORUMA VE DENETİM MEKANİZMALARI 

A. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru/Anayasa Şikayeti 

1. Anayasa Şikayeti Kavramı 

2. Anayasa Şikayetinin Nitelikleri 

3. Anayasa Şikayetinin Konusu 

4. Anayasa Şikayetinde Başvurucuya İlişkin Şartlar 

5. Bireysel Başvuruların Kabul Edilebilirlik Şartları 

6. Anayasa Şikâyetinde Hukuki Yarar Şartı 

7. Başvurunun Yapılış Şekli (Başvuru Formunun Doldurulması ve Postalanması) 

8. Esas İnceleme Sonucu Verilen Kararlar 

B. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Mahkemeye Başvuru Koşulları 

1. Genel Olarak 

2. Mağdur Sıfatı 

3. Başvurunun Reddi Nedenleri 

a. Başvurunun İmzasız (Anonim) Olması 

b. Başvurunun Mahkeme Tarafından Daha Önce İncelenmiş Başvuru Konusu ile Aynı Olması 

c. Başvurunun Uluslararası Çözüm Organına Sunulmuş Olması 

d. Başvurunun Sözleşme ve Ek Protokollerle Bağdaşmaması 

e. Başvurunun Açıkça Dayanaktan Yoksun Olması 

f. Başvurunun Kötüye Kullanılmış Olması 

g. İç Başvuru Yollarının Tüketilmemiş Olması 

h. Süre koşulu 

i. Başvurucunun Önemli Zarar Görmemiş Olması 

4. AİHM’in İşleyişinin Genel Esasları 

5. AİHM’de Bireysel Başvuru Koşullarının Sıkılaştırılması 

C. Birleşmiş Milletler Kişisel ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme ile Kurulan İnsan Hakları Komitesi 

D. Ulusal Diğer Bazı Organlar 

1. İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları 

2. Kamu Denetçisi (Ombudsman) 

3. Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Kanun Gereğince Oluşturulan Zarar Tespit Komisyonları 

4. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümü ile İlgili Komisyon 

5. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu 

AİHM İçtihatları Dizini 

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararları Dizini 

Kavramlar Dizini