İnsan Hakları El Kitabı

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Dokuzuncu Basıya Önsöz 5
Kısaltmalar 17
I. GİRİŞ 21
II. İNSAN HAKLARI KAVRAMI, ÖNEMİ, FELSEFİ TEMELLERİ ve ULUSLAR ARASI BOYUTLARI 29
A. İnsan Hakları Kavramı 29
1. Tanım 29
2. Nitelikleri 31
B. İnsan Haklarının Kısa Tarihi Gelişimi 33
1. Uluslararası Hukuktaki Tarihi Gelişim 35
2. Ulusal Hukuktaki Tarihi Gelişim 45
C. İnsan Haklarının Korunmasının Önemi 48
D. İnsan Hak ve Özgürlüklerin Felsefi Temelleri 51
1. Doğal Hukuk Anlayışı 52
2. Pozitif Hukuk Anlayışı 54
E. İnsan Haklarının Yakın Kavramlarla İlişkisi ve İnsancıl Hukuk 55
F. Temel Hakların Yatay ve Dikey Etkisi 57
G. Uluslararası Düzeyde İnsan Haklarının Korumayı Amaçlayan Başlıca Kurum ve Kuruluşlar ve Metinler 58
1. İnsan Haklarının Uluslararası Düzeyde Korumayı Amaçlayan Başlıca Kurum ve Kuruluşlar 58
a. Uluslararası Örgüt: Birleşmiş Milletler (BM) 58
b. Bölgesel Kuruluşlar 60
aa. Avrupa Konseyi 60
bb. Amerikan Devletleri Örgütü 60
cc. Afrika Birliği Örgütü 61
c. Uluslararası Gönüllü Kuruluşlar 61
2. İnsan Hakları ile İlgili Bazı Uluslar Arası Metinler 61
III. İNSAN HAKLARININ TÜRLERİ 65
A. Koruyucu Haklar, İsteme Hakları ve Katılma Hakları Ayırımı 65
B. Birinci, İkinci ve Üçüncü Kuşak Haklar Ayırımı 67
C. Kişisel, Sosyal, Ekonomik, Siyasal ve Kültürel Haklar Ayırımı 68
D. Bireysel Haklar–Kolektif Haklar Ayırımı 69
E. Şekli Haklar–Gerçek Haklar Ayırımı 69
F. İnsan Hakları–Yurttaş Hakları Ayırımı 70
IV. İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ İLE BAŞLICA HAK VE ÖZGÜRLÜK KONULARI 71
A. İnsan Hakları Sözleşmelerinin Uygulanmasında Temel İlkeler, Yer ve Zaman Bakımından Uygulama Kuralları 71
1. Temel İlkeler 71
2. Yer Bakımından Uygulanma Alanı 75
3. Zaman Bakımından Uygulanma Alanı 83
4. Uluslararası Örgütler Çerçevesinde İşlenen Fiillerden Ötürü Sorumluluk 84
B. Başlıca Hak ve Özgürlük Konuları 91
1. Yaşama Hakkı (AY m.15/2, 17/1, AİHS m.2, İHEB m.3, KvSHS m.6, ABTHŞ m. 2) 92
a. Uygulama Alanı 92
b. Yaşamın Başlangıcı ve Sonu 104
c. Ölüm Cezası Sorunu 107
d. Yaşam Hakkını Koruma Yükümlülüğünün Kapsamı 109
e. Orantısız Güç Kullanılmasından Kaynaklanan Ölüm Olayları 139
2. İşkence Yasağı (AY m.17/3, AİHS m. 3, İHEB m.5, KvSHS m.7, ABTHŞ m.4) 153
a. Kavram ve Tanım 153
b. İşkence Yasağının Niteliği 164
c. Yükümlülüğün Kapsamı 167
d. İhlal Kategorileri 177
3. Kölelik, Angarya ve Zorla Çalıştırma Yasağı (AİHS m. 4, AY m. 18, ABA m. II–5) 222
a. Uygulama Alanı 222
b. Yükümlülüğün Kapsamı 225
c. İstisnalar 227
4. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı (AİHS m. 5, AY m.19, AİHS’e Ek 4. Protokol m. 3, ABA m. II–6) 233
a. Koruma Alanı: Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği 233
b. Kişi Özgürlüğüne Müdahale 236
aa. Kişi Özgürlüğü 236
bb. Müdahale 240
cc. Müdahalenin Yasaya Dayanması 243
c. Özgürlükten Yoksun Kılmanın Hukuka Uygun Sayıldığı Durumlar 245
aa. Yetkili Mahkeme Tarafından Mahkum Edilmesi Üzerine Bir Kimsenin Usulüne Uygun Olarak Hapsedilmesi (m.5/1 a). 245
bb. Bir Mahkeme Tarafından Yasaya Uygun Olarak Verilen Bir Karara Riayetsizlikten Dolayı veya Yasanın Koyduğu Bir Yükümlülüğün Yerine Getirilmesini Sağlamak İçin Bir Kimsenin Usulüne Uygun Olarak Yakalanması veya Tutulması (m.5/1 b). 247
cc. Suç İşlediği Hakkında Geçerli Şüphe Bulunan veya Suç İşlemesine ya da Suçu İşledikten Sonra Kaçmasına Engel Olmak Zorunluluğu İnancını Doğuran Makul Nedenlerin Bulunması Dolayısıyla, Bir Kimsenin Yetkili Merci Önüne Çıkarılmak Üzere Yakalanması ve Tutulması (m.5/1 c). 251
dd. Bir Küçüğün Gözetim Altında Eğitimi İçin Usulüne Uygun Olarak Verilmiş Bir Karar Gereği Tutulması veya Yetkili Merci Önüne Çıkarılmak Üzere Usulüne Uygun Olarak Tutulması (m.5/1–d) 269
ee. Bulaşıcı Hastalık Yayabilecek Bir Kimsenin, Bir Akıl Hastasının, Bir Alkoliğin, Uyuşturucu Madde Bağımlısı Bir Kişinin veya Bir Serserinin Usulüne Uygun Olarak Tutulması (m.5/1–e) 270
ff. Bir Kişinin Usulüne Aykırı Surette Ülkeye Girmekten Alıkonması veya Kendisi Hakkında Sınır Dışı Etme Ya Da Geri Verme İşleminin Yürütülmekte Olması Nedeniyle Usulüne Uygun Olarak Yakalanması veya Tutulması (m.5/1–f). 274
d. Özgürlüğünden Yoksun Bırakılan Kişiye Tanınan Haklar 276
aa. Yakalama ve Tutuklama Nedenlerinin ve İsnadın Sanığa En Kısa Zamanda Bildirilmesi (m. 5/2) 277
bb. Sanığın Hemen Bir Hakim veya Adli Görev Yapmaya Kanunun Yetkili Kıldığı Bir Memur Huzuruna Çıkarılması ve Tutukluluğun Makul Süre Devam Etmesi 280
cc. Sanığın Yakalama ve Tutuklamanın Kanuna Uygunluğunun Denetimini Sağlamak İçin Yargı Yoluna Başvurma Hakkı (m. 5/4) 294
dd. Yakınlarına Haber Verme Hakkı 307
ee. Sözleşmeye Aykırı Olarak Yakalanan ve Tutuklananlara Tazminat Ödenmesi 308
5. Adil Yargılanma Hakkı (AİHS m.6, AY m. 36–38, ABA m. II– 47, 48) 313
a. Bir Yargı Yerine Başvurma Hakkı 330
b. Davanın Hakkaniyete Uygun Dinlenmesini İstemek Hakkı 340
c. Duruşmanın Halka Açıklığı 363
d. Makul Sürede Yargılanma Hakkı 364
e. Yasayla Kurulan, Tarafsız ve Bağımsız Bir Mahkeme Önünde Yargılanma Hakkı 367
f. Ceza Muhakemesinde Şüpheliye/Sanığa Tanınan Haklar 375
aa. Masumiyet Karinesi 375
bb. Şüpheli/Sanığın Kendisine Yönelik Suçlamanın Niteliği ve Nedeninden En Kısa Zamanda, Anladığı Bir Dilde ve Ayrıntılı Olarak Haberdar Edilme Hakkı (AİHS m. 6/3–a) 388
cc. Savunmasını Hazırlamak İçin Gerekli Zamana ve Kolaylıklara Sahip Olmak Hakkı (AİHS m. 6/3–b) 391
dd. Sanığın Kendisini Bizzat veya Seçeceği Bir Müdafi Yardımıyla Savunması (AİHS m. 6/3–c) 395
ee. İddia Tanıklarına Soru Sorma Hakkı (AİHS m. 6/3–d) 403
ff. Tercümandan Yararlanma Hakkı (AİHS m. 6/3–e) 408
6. Suçta ve Cezada Kanunilik (AİHS m. 7, AY. m. 38, ABA m. II–49) 410
7. Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması (AY m. 17, 20 vd., AİHS m. 8, ABA m. II–7, 8, 9, 11) 420
a. Özel Hayata Saygı Hakkı 426
b. Aile Hayatına Saygı Hakkı 464
8. Konut Dokunulmazlığı Hakkı (AY m. 21, AİHS m. 8, ABA m. II–7) 476
9. Vicdan ve Din/İnanç Özgürlüğü (AY m. 24, 25, AİHS m. 9, ABA m. II–10, 22) 483
10. İfade Özgürlüğü (AY m. 25, 26, AİHS m. 10, İHEB m. 19) 517
a. Kavram ve Önemi 517
b. Uluslararası ve Ulusal Belgelerde Düzenlenişi 520
c. AİHM ve AYM İçtihatlarında İfade Özgürlüğü 522
d. Genel Değerlendirme 585
11. Haberleşme Özgürlüğü (AY m. 22, AİHS m. 8, ABA m. II–11) 597
12. Basın ve Kitle İletişim Özgürlüğü (AY m. 28 vd., AİHS m. 10,
ABA m. II–11) 613
13. Örgütlenme Özgürlüğü (Dernek Kurma Özgürlüğü, Sendika Hakkı) (AY m. 33, 52, AİHS m.11, ABA m. II–12, 28) 655
a. Dernek Kurma Özgürlüğü 656
b. Sendika Özgürlüğü 661
14. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı (AİHS m. 11, AY m. 34) 670
15. Evlenme ve Aile Kurma Hakkı (AİHS m. 12, İHEB m.16, MvSHS m. 23) 685
16. Etkili Başvuru Hakkı/Hak Arama Özgürlüğü (AİHS m.13, AY m. 36, ABA m. II–47) 689
17. Dilekçe Hakkı (AY m. 74, ABA m. II–44) 692
18. Ayrımcılık Yasağı (AİHS m.14, AİHS’e Ek 12. Protokol m.1, ABA m. II–21, AY m. 10) 694
19. Mülkiyet Hakkı (AİHS Ek 1. Protokol m. 1, AY m. 35, ABA m. II–17) 707
a. Genel Olarak 707
b. Kapsamı 707
c. AİHM ve Anayasa Mahkemesi İçtihatlarında Mülkiyet Hakkı 710
d. Türkiye Açısından Sorunlu Alanlar 718
e. Mülkiyet Hakkının İhlali Durumunda Kesinleşen Maddi ve Manevi Tazminat Talepleri ile İlgili “İnsan Hakları Tazminat Komisyonuna Başvurulması” Zorunluluğu 733
20. Eğitim ve Öğrenim Hakkı (AİHS Ek 1. Protokol m. 2, AY m. 42, ABA m. II–14) 734
21. Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı (AY m. 67, AİHS Ek 1. Protokol m. 3, ABA m. II–39, 40) 751
22. Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü (AY m. 23, AİHS Ek 4. Protokol m. 2, 3, ABA m. II– 4/1) 761
23. Bilim ve Sanat Özgürlüğü (AY m. 27, ABA m. II–13) 763
24. Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğü (AY m. 48 vd, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmeleri, ABA m. II–15, 16, 27 vd.) 765
25. Sağlık Hakkı ve Hasta Hakları (AY m. 56, ABA m. II–35) 767
26. Çevre Hakkı (AY m. 56, ABA m. II–37) 790
27. Sosyal Güvenlik Hakkı (AY m. 60, ABA m. II–34) 797
28. Vatandaşlık Hakkı 799
29. Çocuk Hakları 800
30. Kadın Hakları 808
31. Engelli Hakları 817
32. Bilgi Edinme Hakkı 822
33. Azınlık Hakları 826
34. Kültürel Haklar 831
35. Özgürlüğünden Mahrum Bırakılan Grupların Hakları 832
36. Mülteci ve Sığınmacı Hakları 837
37. Yabancıların Sınır Dışı Edilmesine Karşı Usuli Güvenceler (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 3) 843
38. Ceza İşlerinde Kanun Yollarına Başvuru Hakkı (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 2) 845
39. Hatalı Kararlardan Dolayı Tazminat Hakkı (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 3) 848
40. Çifte Yargılanma ve Cezalandırma Yasağı (AİHS’e Ek 7 no.lu Protokol m. 4, KvSHS m. 14/1, ATHŞ m. 50). 848
V. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİĞİ VE SINIRLANMASI REJİMİ 850
A. Temel Hak ve Özgürlüklerin Niteliği 850
B. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması veya Durdurulması 850
C. Olağanüstü Yönetim Usulleri 852
1. Olağanüstü Hal Kavramını Açıklayan Görüşler 852
a. Zaruret Hali Teorisi 852
b. Meşru Savunma Teorisi 853
c. Siyasi Teori 853
d. Anayasa Geleneği Teorisi 853
2. Olağanüstü Yönetim Usulü Olarak Olağanüstü Hal İlanı Kararının Hukuki Tahlili 853
a. Yetkili Makam 854
b. Şekil Unsuru 854
c. Sebep Unsuru 854
d. Konu Unsuru 854
e. Amaç Unsuru 855
D. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Göre Olağanüstü Hal Uygulamaları 855
1. Genel Sınırlama Rejimi 855
2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 15. Maddesi Hükmü ve Değerlendirmesi 858
a. Savaş Hali–Kamusal Tehlike Şartı 859
b. Ölçülülük İlkesi 861
c. Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklere Ters Düşmeme 862
d. Dokunulmaz Haklar 862
e. Usule İlişkin Koşul 863
3. Olağanüstü Halde İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi 864
4. AİHM Kararlarından Örnekler 864
E. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanmasının Sınırları 869
1. Hakkın Özüne Dokunmama 869
2. Ölçülülük İlkesi 870
3. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun Olma 871
4. Sınırlamanın Kanunla Olması 872
F. İnsan Haklarının Korunmasında Terörle Mücadele 874
1. Terör Kavramı, Amacı ve Türleri 874
2. Terörle Mücadele Kanunu ve CMK’da Öngörülen Tedbirler 880
a. 3713 s. Terörle Mücadele Kanunu 880
b. CMK’da Öngörülen Tedbirler 895
aa. Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Denetlenmesi 896
bb. Gizli Soruşturmacı Görevlendirilmesi 901
cc. Teknik Araçlarla İzleme 904
dd. Tanıkların Korunması 906
3. Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı 907
VI. İNSAN HAKLARI İLE İLGİLİ ULUSAL VE ULUSLARARASI KORUMA VE DENETİM MEKANİZMALARI 910
A. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru/Anayasa Şikayeti 910
1. Anayasa Şikayeti Kavramı 910
2. Anayasa Şikayetinin Nitelikleri 912
3. Anayasa Şikayetinin Konusu 916
4. Anayasa Şikayetinde Başvurucuya İlişkin Şartlar 918
5. Bireysel Başvuruların Kabul Edilebilirlik Şartları 920
6. Anayasa Şikâyetinde Hukuki Yarar Şartı 929
7. Başvurunun Yapılış Şekli (Başvuru Formunun Doldurulması ve Postalanması) 942
8. Esas İnceleme Sonucu Verilen Kararlar 943
9. Karşılaştırmalı Hukukta Anayasa Şikâyeti 953
B. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Mahkemeye Başvuru Koşulları 956
1. Genel Olarak 956
2. Mağdur Sıfatı 970
3. Başvurunun Reddi Nedenleri 975
a. Başvurunun İmzasız (Anonim) Olması 975
b. Başvurunun Mahkeme Tarafından Daha Önce İncelenmiş Başvuru Konusu ile Aynı Olması 976
c. Başvurunun Uluslararası Çözüm Organına Sunulmuş Olması 976
d. Başvurunun Sözleşme ve Ek Protokollerle Bağdaşmaması 978
e. Başvurunun Açıkça Dayanaktan Yoksun Olması 979
f. Başvurunun Kötüye Kullanılmış Olması 979
g. İç Başvuru Yollarının Tüketilmemiş Olması 982
h. Süre koşulu 991
i. Başvurucunun Önemli Zarar Görmemiş Olması 997
4. AİHM’in İşleyişinin Genel Esasları 1001
5. AİHM’de Bireysel Başvuru Koşullarının Sıkılaştırılmasına İlişkin Yeni AİHM İçtüzük m. 47 Hükmü 1007
C. Birleşmiş Milletler Kişisel ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme ile Kurulan İnsan Hakları Komitesi 1009
D. Uluslararası Ceza Divanı 1014
E. Ulusal Diğer Bazı Organlar 1020
1. İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları 1020
2. Cezaevi İzleme Kurulları 1024
3. TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu 1025
4. TBMM Dilekçe Komisyonu 1026
5. Kamu Denetçisi (Ombudsman) 1026
6. Kamu Görevlileri Etik Kurulu 1029
7. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu 1030
8. Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Kanun Gereğince Oluşturulan Zarar Tespit Komisyonları 1033
9. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümü ile İlgili Komisyon 1036
10. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu 1037
11. OHAL İşlemleri İnceleme Komisyonları 1039
12. TBMM Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu 1043
EKLER: BAŞLICA İLETİŞİM BİLGİLERİ VE İNTERNET ADRESLERİ 1045
A. Merkezi İdarenin İnsan Hakları ile İlgili Birimleri 1045
B. Birleşmiş Milletler Bünyesinde, İnsan Hakları İhlâlleri ile İlgili Bildirim/Şikayet Mekanizmaları 1045
C. Diğer Bazı Kurum ve Kuruluşlar 1046
EKLER: İNSAN HAKLARI VE TEMEL ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASINA İLİŞKİN SÖZLEŞME 1049
Bibliyografya (Türkçe) 1069
AİHM’nin Verdiği İhlal Kararlarının Devletlere ve Hak Kategorilerine Göre Dağılımı 1097
AİHM İçtihatları Dizini 1099
Anayasa Mahkemesi Kararları Dizini 1120
Kavramlar Dizini 1125